Onze Kunst. Jaargang 1

[p. 85]

Kunstberichten van onze eigen correspondenten

Uit Gent

Gustaaf van Aise geb. te Gent den 24 octob. 1854, † aldaar 20 juli 1902

Een droevige gebeurtenis heeft de kunstwereld getroffen. Gustaaf van Aise is gestorven, een paar maanden geleden, in de volle kracht van zijn jaren en van zijn talent, - maar helaas na wat al strijd, wat verdriet, wat ontberingen en ellende zelfs, die er niet weinig toe bijdroegen om dit meer nerveuse dan krachtige gestel te ondermijnen en te verwoesten. Die flinke en degelijke kunstenaar werd niet aangemoedigd zooals hij het verdiende. In dezen tijd van maak- en flikwerkers, impressionnisten of liever nog van momentaneïsten en ephéméristen - was van Aise een der weinigen die nog aan ‘groote Kunst’ durfden doen, en grootsche, voorname doeken durfden aanvatten, breed en stevig van behandeling, weidsch van opvatting - maar uiterst moeielijk om aan den man te brengen. Zonder overdrijving mag men zelfs beweren, dat na Leys en Jan van Beers in zijn vroegste werken, er in België geen zoo kranige historiestukken meer geschilderd werden.

Van zijn optreden af, rond 1875, heeft van Aise de belangstelling gaande gemaakt door zijn hooge verdiensten van teekening en samenstelling - vooral in zijn Sint Lieven een Blinde genezende, met een groot aantal figuren vol leven en beweging, waarin niets conventioneels of theatraals te bespeuren is. Alleen de kleur liet nog te wenschen over, en onderging de invloed van het doodsche grijs en groen van Bastien Lepage, te dien tijde erg in de mode.

Van Aise heeft lang te Parijs gewoond, waar hij zelfs een tijd lang met van Beers en Jef Lambeaux één atelier gebruikte. Te Parijs schilderde hij zijn Lodewijk XI en Olivier le Daim en zijn Quinten Massijs, vooral merkwaardig door het karakter en de uitdrukking der koppen. In dit tweede stuk vooral was de moeder van Quinten vooral met een haast middeleeuwsche vroomheid behandeld, die aan een van Eyck of een Memlinc deed denken. Toch was de kleur nog koud en onvoldoende. Hetzelfde geldt voor de volgende stukken, van 1879 tot 1881 tentoongesteld. de schilder Key het portret van den Hertog van Alva voltooiende, Jesus en Magdalena, de barmhartige Samaritaan, enz.

In 1880 keerde van Aise naar België weer. Met de lucht van het vaderland vond hij algauw het schitterende koloriet weer, waarmee Vlaanderen haast al haar kunstenaars begiftigt, die onder zijn hemel geboren worden. Maar om hooger volmaaktheid, grooter kracht en kunde te verwerven, ondernam de kunstenaar een reis naar Italië en Spanje. Daar bewonderde hij vol geestdrift de reuzen: Michelangelo, Leonardo, Tiziano en Velasquez.

In 1883 keerde hij voor goed weer, en vestigde zich te Gent, zijn geboortestad. Talrijk zijn de verdienstelijke werken, welke hij in dien tijd voltooide; vermelden we zijn Zondagavond, de Vaandrig, de gele Ruiter, het Kind met de Duiven. Van toen af werd hij even knap kolorist als stijlvol teekenaar. Verder schilderde hij portretten, waaronder vele van waarlijk meesterlijke behandeling, b.v. die van den musicus Karel Miry, van den Heer en Mevr. Hobé, van

[p. 86]

Z.M. Leopold II, van den graaf de Merode, enz. Toch bleef hij steeds uitmunten in de historieschildering, in bijbelsche of legendarische onderwerpen. Zijn Maria met Jesus en Johannes, zijn Peter de Heremijt de eerste kruisvaart predikende, zijn Salome, zijn drie Monniken, zijn Legende van St. Maarten, zijn Jacob van Artevelde, zouden volstaan om hem de eerste plaats te doen toekennen tusschen onze beoefenaars van ‘groote’ kunst.

† GUSTAAF VAN AISE

De dood heeft hem neergeslagen op het oogenblik dat het Staatsbestuur hem eindelijk een belangrijke bestelling ging doen en dat er spraak was een van zijn groote historische stukken voor het Brusselsch Museum aan te koopen.

G.E.

Uit Den Haag

Pulchri studio Antonio Mancini 25 juli - 26 augustus

De waardeering der Hollanders voor Mancini ging vooral uit van Het zieke Kind, en men vond in andere schilderijen kwaliteiten die het bijzondere dat in deze schildersfiguur stak, aanstonds deden aanvaarden. Maar nog altijd verheffen zich stemmen voor en tegen den schilder op eene wijze waaruit blijkt dat niemand afdoende weet te constateeren in hoeverre dit werk recht van bestaan heeft.

Het is misschien niet onbelangrijk voorloopig éenig licht te verschaffen in zooverre als deze rubriek dat toelaat.

Met schoone juistheid en helderheid voor het besef heeft Hegel voor altijd neergeschreven deze uitspraak: ‘..... das Schöne hat sein Leben in dem Scheine’. Het materiaal der schilderkunst is het licht en donker, dat zich in kleuren kenbaar maakt; haar middel is de kleurstof, eene materie die hier het best den schijn opwekt, daar zij zich in de orde der verschijnselen als van zelf en het eerst opdringt, en dus het ‘aangewezen’ middel is. Mancini verlaat niet alleen het procedé gedeeltelijk zooals dat, door de traditie geijkt, alle schijn van opgedrongenheid verloor, waar hij glas, metaal, pluis van touw, enz. gebruikte, maar hij trachtte ‘werkelijke’ schaduw te geven door 't aanbrengen van hoogsels, terwijl dikwijls glans en schijn van metaal, glaswerk, enz. werden nagebootst (?) door 't aanbrengen dezer stoffen zelf. Vertradt de werkelijkheid hier de schijn? - Men vergete niet dat een schilderij op eene afstand als eenheid overzien worde, dat daarnaar de deelen gevoegd zijn en dat hiernaar de waarheid der voorstelling te meten is. Daar waar ons gevoel (verondersteld dat dit juist zij) ons waarschuwt, ligt de moeilijk te bepalen, niet te overtreden grens.

Dan is in verband met Mancini's werk op te merken dat de z.g. tijds-aanschouwingskunsten in onzen tijd overheerschende zijn. Zoo is er in de kunst van Mancini ook veel overeenkomst in wezen met de mimische kunst, eene soort die vroeger in zijn land veel levenskracht bezat, en die ter uitbeelding, als middel, (o.m.) het menschelijk lichaam gebruikt. De geestes-attitude van den mimischen kunstenaar heeft de meeste overeenkomst met die van den plastischen. Dit verklare in het verband der evolutie-verschijnselen in de kunst, ten deele en eenigszins de vreemdsoortig

[p. 87]

gevonden werkelijkheidszin van den kunstenaar.

† TACO MESDAG.

Verder is in verband met het voorgaande, dit altijd of veelal over 't hoofd geziene op te merken, dat Mancini wisselende hartstocht gaf en dat hij dit als schilder in een moment moest weergeven. Dan wijzen we (kortheidshalve) nog even, en nog steeds in verband met het voorgaande, op het ‘beweeglijke’ van zijn kleurenwerking, welk verschijnsel evenals die bij de schilders van het plein-air geen moeilijke verklaring zoude vinden.

Met dit alles is deze kunstenaars-figuur eene opmerkelijke verschijning. Het aandoenlijke schilderij Het zieke Kind met de gele bloem plaatst ons in een sfeer van visionnaire verrukking waar in de verwoesting de geboorte wordt gezien, en hiermee geeft de schilder een levensbeeld waarvan de universeele beteekenis samengaat met eene helderheid van betoog, die in de andere werken minder benaderd wordt. Dit andere werk geeft m.i. eenigszins een beeld van de troebelheid der huidige Romaansche beschaving en hoewel 't voor ons een moeilijk werk zou zijn hetwelk licht onzuivere resultaten zou opleveren, om in te gaan op de levenssfeer van Mancini's figuren, wijl ons de kennis van zijn land en daarmede die van het materiaal waarmee hij de Idee vertolkt te zeer ontbreekt... is toch wel op te maken dat zijn figuren wel individuen zijn, maar minder karakters en dat hij deze over 't geheel allerminst tevens tot een type weet te verheffen. Hij is minder universeel, minder diep en minder dichterlijk dan de Barbizonners en de groote Hollanders; de veelheid van zijn kennis is, bij die van dezen, vooral bij die van de laatsten vergeleken, wel wat gering, en wordt de schijnbaar prachtvolle figuur van dezen Italiaan ook niet wat armelijk, te zeer uiterlijk van tooi, bij de overstelpende rijkdom van innerlijkheid van onze eigen kunstenaars? In het mom van een bedelaar versteekt zich ten onzent meer dan éen koning.

Taco Mesdag geb. 21 sept. 1829 † 5 aug. 1902

Evenals de zeeschilder was ook Taco eerst in den handel en wijdde zich pas op reeds bejaarden leeftijd gehéel aan de kunst. Hij was altijd een kunstminnaar, die vroeger met zijn broer dezelfde leermeesters heeft gehad; die terwijl hij nog in den handel was, reeds kunstschatten verzamelde en zoo langzamerhand met veel smaak eene prachtige collectie: werk van de groote Fransche en Hollandsche meesters, antiquiteiten, oud tapijtwerk, oud-Delftsch, enz. bijeenbracht tot een geheel van omgeving, die men als de spiegel van zijn persoonlijkheid zou kunnen beschouwen. Hij had het karakter der Noorderlingen: gesloten en niet zeer voor het uiterlijk vermaak toegankelijk, terwijl de lust tot heldere correctheid door zijn vroegere werkzaamheid kan versterkt zijn. Iemand, die achter eene schijn van onbewogenheid een teer gemoed, dat hij zeer kwetsbaar wist, verborg en eene innige belangstelling voor alles wat buiten hem zelf stond. Eens toen men te kennen gaf dat men hem wel onkundig dacht van het gewone wereldsche verloop, kon Mevr. Mesdag (-van Calcar) verzekeren, dat zij hem beter dan de meesten op de hoogte wist. Klopte men

[p. 88]

bij hem aan om steun, dan hielp hij op zoo'n kiesche en bedekte wijze dat soms zijne huisgenooten van deze daad zelfs niets vermoedden. Met zijn broer was hij, zooals men dat noemt, een van de steunpilaren van Pulchri en op deze wijze droeg hij, de beteekenis van een genootschap als dit voor de kunst beseffende, ook weer tot den bloei van deze laatste bij.

Hij had ook, wat de physionomie aangaat, wel iets met den zee-schilder gemeen De karakter-overeenkomst is bij alle verschil toch duidelijk. Zocht de een zijn onderwerpen aan de zee, in welks wisselende verschijning zich gedurende zijn kunstenaarswerkzaamheid een wereld weerspiegelen zou, de ander voelde zich evenzeer getrokken tot de vlakke noordelijke heide: de witgewolde zee, met haar wisselend en verschietend licht aan den einder en hare stillere en aandoenlijker melancolie. En hier, waar hij eveneens ruimer kon adem halen, terwijl de wereld toch in zijne verbeelding leefde, vond hij de motieven tot weerspiegeling zijner gevoelens. Hij is niet in en met zijn vak gegroeid, maar heeft als ‘kunst’ minnaar het verloop der schilderkunst gedurende eene periode gevolgd, zoodat het den ‘natuur’ minnaar (ook in zijne kunst blijft hij in eenvoud zeer dicht bij de natuur, zoodat zijn werk hierdoor eenigszins episch is), in wien een opmerkelijk talent sluimerde, niet te moeilijk was die kwaliteiten te ontwikkelen die hem zijn goede naam in de kunstwereld spoedig zouden verzekeren.

H.d.B.