Onze Kunst. Jaargang 1

[p. 185]

W.O.J. Nieuwenkamp

ONDER goed werk van Holland's jongeren behoort de kunst van Nieuwenkamp. Zonder behoefte aan bravour, zonder chic, zijn zijn penteekeningen, houtsneden, etsen, gewetensvol en overtuigd werk, hebben ze groote duidelijkheid van bedoelen bij helderheid van uitvoeren, zijn ze klaar van zien en sober van toets en houden door juistheid van lijn en kleur ook kracht en soliditeit op afstand. Hoewel het etsen minder toevalligheden tot zijn dienst heeft, minder repentirs gedoogt en minder snel tot schijnbaar succes voert dan olieverf, zijn de trucs om een schijnbaar resultaat van volheid of van kleur te krijgen vele en zeer verleidelijke; Nieuwenkamp echter gebruikt die zelden of niet, levert eerlijke kunst zonder goedkoop effectbejag, zijn wijze van werken is een bedachtzame en voorzichtige, wellicht strookend met karakter-aanleg; compositie en kleur zijn vast, en toonen bij groote deugdelijkheid solide zelfbeheersching.

Het eerste werk dat van Nieuwenkamp uitkwam was, in medewerking met Graadt van Roggen, een album: Dordrecht, zes etsen van W.O.J. Nieuwenkamp en J.M. Graadt van Roggen. Degelijk van uitvoering, juist van voelen, ernstig gemeend, zit er goed in: de diepe kleurrijkheid, de zwaarheid van oude, vervallen muren, van half duistere buurten, het echt Hollandsche, zwartachtige van water doortrokken, massieve muren, gebroken door willekeurig geplaatste vensteropeningen, en die eigenaardige rijkdom in het pittoreske, wat Hollands oude steden in het bijzonder kenmerkt.

Nieuwenkamp's werk ziet er niet uit als met moeite geboren, niet vermoeid of aarzelend; meer geeft het den indruk, of te voren de wil reeds was zóó te doen, dát te bereiken, en of dan met doortastende hardnekkigheid volbracht werd wat was bedoeld.

Een der beste en omvangrijkste etsen - te omvangrijk om te worden gereproduceerd op zooveel kleiner schaal - is de Toren te Ransdorp. Het licht valt van achter de imposante steenmassa, een

[p. 186]

groot gevaar is dus de daardoor ontstane toon, de tegenstelling te veel te accentueeren, de donkere massa ondoorschijnend, hard te maken. Echter is hierin niet de voor de hand liggende verleidelijk décoratieve kant van het onderwerp genomen, maar de oude toren met zijn uit het duister opkomende versieringen is uitvoerig terug gegeven, zonder echter door druk doen af te leiden van den zeer bijzonder eenvoudigen en zwaren contourvorm. Als een oud brok onwrikbaarheid staat de zware massa vast tegen het licht en in équilibre daarmede is de hooge lichtende wolkopstapeling, die de compositielijn in evenwicht houdt. Nieuwenkamp ziet den wolkvorm zeer eigenaardig aan, bijna vast omtrokken; en een enkele maal laat hij zich verleiden de grilligheid, de eenheid der vormen weer te geven ten koste van het ijle, en het gemouvementeerde, dat de solide schijnende dampen in hun karakter en wezen toch bovenal moeten behouden; echter door het vasthouden der omtrekken bedoelt hij te bereiken en bereikt hij ook veelal een indruk van grootheid die aan het geheel een hooger en statiger aanzien geeft en dikwijls bij een eenvoudige opgave van intiem tot breed wordt opgevoerd. De Haven van Enkhuizen is zulk een specimen. Het levendig, mooi-lijnig silhouet van de kleine karakteristieke stad krijgt eigenaardig grooter aanzien door de in verhouding reuzenlijnen der wolkmassa er boven. De Wolkstudie is een vlugge impressie van groote, lichtende wolken boven het donker van stadembryo.

W.O.J. NIEUWENKAMP:
STADHUIS TE SCHOONHOVEN (naar een houtsnede).

Er is een kenmerkend verschil tusschen vroeger en later werk van Nieuwenkamp. Terwijl vroegere etsen meer op teruggave van kleur aangelegd zijn, gelijken de latere meer op een streven naar stijl, een trachten te bereiken, op soberder wijze, het essentieele van wat tot

[p. t.o. 186]

W.O.J. NIEUWENKAMP:
ENKHUIZEN (naar een ets).

[p. t.o. 187]

[p. 187]

teruggeven dringt. Het werk wordt vlakker van behandeling, meer wetenschappelijk gedaan zou men kunnen zeggen. Men voelt, dat de artiest een anderen weg in wil, niet bovenal subjectief maar meer objectief zich stellen wil voor zijn doel.

W.O.J. NIEUWENKAMP: SPAARNDAM
(afgedrukt van de oorspr. houtsnede).

Een specimen van dit streven is wel zijn Monnikkendam evenals de Toren van Ransdorp. Als van een hoogte ziet men op tallooze huizen, daken en in buurtjes en straatjes, de wijde lijn der Zuiderzee er achter. In deze ets is niet weergegeven de kleur der dingen, maar bovenal de groote vorm, de lijnwendingen, terwijl het hoogste trachten is, met zoo weinig mogelijk ingewikkeld doen toch een volheid bereiken, die vroeger door doorwerktheid verkregen werd.

Verder vermelden we twee kleine, mooie, gevoelige etsjes Rijp-

[p. 188]

wetering en Boerderij in Gelderland. Deze vlugge teekeningetjes werden direkt op het koper geëtst.

W.O.J. NIEUWENKAMP: DE BRUG TE MECHELEN
(naar een houtsnede).

In zijn Gids voor Bandoeng, Garoet en omstreken heeft Nieuwenkamp zijn studies op Java gemaakt, weergegeven. Het is meest de geweldigheid van den boomengroei en hun ingewikkeld getakte of wonderlijke besnoeiing die heeft geboeid en die in alle vreemdheid is gevat. Toch ook heeft hij het eigenaardig landschap bestudeerd, den traag golvenden bodem, de drassigheid der rijstvelden in kleine penteekeningen eenvoudig als neergeschreven. Over het algemeen zijn Nieuwenkamp's penteekeningen aangenaam, strak en zuiver getrokken en geresumeerd tot alleen het noodige, wat aan Stadhuis te Veere en Grachtje in Oud-Beierland een prettige naïveteit zonder gewildheid, een klare zeggingswijze geeft zonder aanmatiging iets meer te willen toonen dan een terdege goed aangekeken onderwerp, in correcte en duidelijke taal teruggebracht. Zoo ook zijn de zeer talrijke (ongeveer 400) illustraties in verschillende bladen Eigen Haard, Lustige en Fliegende Blätter, Amsterdammer, Elzevier, gemakkelijk en vlug maar correct geteekend of gewasschen werk, zonder vervelenden zwier of artiestiekerig doen. Ook de enkele ornamentteekeningen, ontwerpen voor boekbanden enz., toonen denzelfden zin voor strakheid en eenvoud.

Naast Nieuwenkamp's etsen staan de houtsneden, een kunstuiting op geheel anderen basis gegrond en geheel andere eischen stellend. Terwijl het etswerk meest ver-opgevoerd is en door den aard der zaak zich leent tot meer of minder groote breedvoerigheid, eischt de houtsnee, naar grond der materie, een anderen kijk of juister een ander

[p. t.o. 188]

W.O.J. NIEUWENKAMP:
LE PUY (stadje in 't Zuiden van Frankrijk)
[afgedrukt van de oorspronkelijke houtsnede].

[p. 189]

denkbeeld over het weer te gevene. De Brug te Mechelen en Gezicht op Brugge, geven daarvan bewijs. Hier wordt het doel bereikt niet door tinten of tonen maar meest in lange, vlakke, breede lijnen dichter of verder van elkaar verwijderd. De Brug te Mechelen heeft, door de hoogte of liever de laagte van waar de artiest hem nam een mooi, zwaar aspect en nieuwe belangrijkheid gekregen. Hoofdzaak, naast de zwaargemetselde peilers is het water, dat slappe, zware bewegingen vormt en die wondere, onvaste slingeringen, welke die dichte en toch zoo onvatbare stof die water heet, maken kan. Deze houtsnee heeft iets zeer aantrekkelijks om zijn breed zien. Bij het Gezicht op Brugge is de tegenstelling gezocht van den als zware omlijsting gebruikten doorkijk onder den ouden molen op de onder helder licht liggende stad. Ook deze houtsnee heeft in haar breede en bij wijlen forsche krassen iets pakkends en boeiends.

W.O.J. NIEUWENKAMP: GEZICHT OP BRUGGE
(naar een houtsnede).

Spaarndam is een kleine, frissche, vroolijke houtsnee, een der vele kijkjes op onze tallooze, kleine Hollandsche stadjes; ze is een van een serie, die later en bloc zal uitkomen als: Kijkjes in Hollandsche steden en dorpen. De hier afgedrukte Torenbouw is een van een suite composities van Bijbelsche onderwerpen, eveneens later uit te komen.

Nieuwenkamp is een dergenen, die zich niet bekommert om populariteit of goedkoop succes, buiten de wereld gaat hij zijn eigen weg, steeds zoekend naar beter begrip der dingen, naar zuiverder weergave, naar onbevangener zien. Als zoovele anderen moest hij eerst moeilijkheden overwinnen voor hij zich aan zijn kunst geheel kon geven, en als zoovele anderen is hij een artiest die zichzelf gemaakt heeft, zonder noemenswaardige opleiding te hebben genoten; zijn ernst en koppige wilskracht konden leerschool ontberen. Eerst werkend van

[p. 190]

af '94 kwamen behalve zijn groot aantal illustraties en zijn houtsneden een vijftigtal etsen van zijn hand. Sedert ruim een jaar zwerft Nieuwenkamp in zijn wel-ingerichte woonschuit over Holland's wateren, zijn vele reizen, meer dan iets anders, hebben hem doen inzien dat Holland's kleine steden hem bovenal blijvend boeien en rustig en kalm ligt hij met zijn Zwerver dan hier dan daar voor anker, niet lang achtereen maar steeds ernstig en met helder hoofd werkend. Zonder zich te verslaven aan kleine gewoonten, die op den duur doodend werken voor bezieling, blijft zijn werk frisch en spontaan gevoeld.

Tusschen de stroomingen in de kunstwereld staat Nieuwenkamp als een sympathiek werker om zijn ernst en eerlijkheid.

B.P. van Ysselstein.

W.O.J. NIEUWENKAMP: TORENBOUW
(afgedrukt van de oorspr. houtsnede.)

[p. t.o. 190]

W.O.J. NIEUWENKAMP:
DORDRECHT (naar een ets).