Onze Kunst. Jaargang 1

[p. 131]

Victor Gilsoul

(Naar aanleiding van een tentoonstelling zijner werken in zijn atelier te Brussel, van 1 tot 9 Februari 1902)

EEN echt kunstenaarstemperament, een schilder naar den bloede is deze jonge meester die met een bewonderenswaardige hardnekkigheid, zonder ooit af te wijken naar links of rechts, de gaven heeft ontwikkeld, die de natuur hem zoo kwistig heeft geschonken.

Hij debuteerde een jaar of tien geleden, en zijn kranige kracht, zijn vurigheid overrompelden ons als 't ware van den aanvang af, niettegenstaande zijn toen nog wat zware en gure techniek. Toch kon men toen reeds zijn sappige kleuren, zijn flinke toets, zijn krachtige en spontane visie bewonderen

Weldra onderscheidde hij zich van het meerendeel der landschapschilders door zijn streven naar compositie en schikking in zijn schilderijen, door de keus der behandelde landschappen, en vooral wat de schilders in hun dieventaaltje de ‘mise en page’ noemen.

Tot dit nu reeds verwijderde tijdvak - ik keer terug tot 1893 - behoort de Brand in een Fouragemagazijn, een gele laaie, op vreemde wijze der droeve winternacht vergoudend in een hoekje van een voorstad met een vaart; verder een thuiskomst in het Kasteel, werkelijk geschilderd, zou men zeggen, met verlangen en heimwee naar het groote-heerenleven, zooals het beschreven wordt in de verhalen en verzen van Henry de Régnier - een stuk waarvan de stoffage, de schikking der boomen in een eerelaan, het karakter van den omheinigsmuur, het toegangshek, het getemperde licht van den dalenden dag - alles er voornaam uitziet, en spreekt van majesteit en opperste aristocratie. Een waar dichter openbaarde zich in dit landschap, waarvan Gilsoul later nog wel het grootsche en stijlvolle weervond, maar nooit overtroffen heeft.

Verder schilderde hij een Oude Kade bij Nacht met haar

[p. 132]

raadselachtige trapgevels, met de vensters van krottige huisjes waarvan de doorschijnende karmozijnen gordijnen het ongezonde licht nog sterker doen spreken - in tegenstelling met groote oude woningen, waarin het leven dragelijker schijnt; een zinnenverbijsterende kade, haast hypnotisch werkend, die in het Brusselsche salon van dat jaar 1893 groote opgang maakte.

VICTOR GILSOUL: TERUGKEER NAAR DE HOEVE, (schemering).

Evenwel overtrof de kunstenaar zichzelf nog meer in dat zelfde jaar, in zijn Stormnacht, een doek waarvan de weigering door de regelingscommissie van gezegd salon in de wereltjes van pers en atelier groote opschudding en bijna zelfs schandaal verwekte - geheel in 't voordeel overigens van het slachtoffer van dit schervengerecht. Het wijkend perspectief van een kanaal, aan beide zijden met vreemd verlichte lusthoven omgeven, waarvan de kandelabers en lantarenlichtjes zich weerspiegelen in een zeegroen, doodsch en haast bedorven water; daarboven, als contrast, een hemel als uit de Openbaring, door woedend opgetorende wolken bezeten, een van die heldenluchten, zooals men ze dikwijls ziet, maar die tot dan toe al te voorzichtige landschapschilders hadden afgeschrikt, en waarvan alleen de Walkürenrid ons in muziek de koene vlucht en het bliksemvoerend lyrisme vertolkte.

In de meeste zijner doeken van dit tijdvak vertoont Gilsoul zeer eigenaardige romantische neigingen, en doet denken aan Turner door zijn voorkeur voor wervelwind en noodweer, tegenstelling en woedende strijd tusschen nevel en licht; vooral hield hij veel van nachteffecten en van de fantastische verlichting der nijverheidswijken, van de beangstigende vlekken, in de duisternis geworpen door de seinlichten van een spoorweg of de vuurmonden van een locomotief die uit een tunnel of uit een steil ingesloten kromming te voorschijn komt.

[p. t.o. 132]

VICTOR GILSOUL:
LANDSCHAP BIJ DE VLAAMSCHE KUST
(in het bezit van Z.M. den Koning der Belgen).

[p. 133]

Later, toen hij meer ingetogen en inniger met de natuur verkeerde, heeft hij zich vrij gemaakt van al wat, door zijn voorliefde voor hevige effecten, een weinig theatraal of melodramatisch had kunnen worden, zonder daarbij echter iets van zijn vuur en zijn stevigheid te verliezen. Ook is het plathetische, in zijn tegenwoordige schilderijen, al is het meer latent en minder verbolgen, daarom niet minder saamgedrongen en aangrijpend. Er is heden ten dage in zijn verre verschieten heel wat meer strooming en electriciteit - hoewel hij zich niet meer aangedrongen voelt om zijn onweerdreigende wolken te teisteren en op te stapelen. Als bewijs voer ik enkel aan zijn Zwaar weêr bij Dordrecht, dat zich onlangs tusschen de enkele uitgezochte doeken in zijn atelier bevond, en vooral dat wonderbaar suggestieve en ontroerende lichte Kanaaltje van Nieuwpoort dat bij dezelfde gelegenheid werd tentoongesteld.

Met groote vreugde zagen wij ook in de werkplaats van den jongen meester een van zijn kapitale doeken: zijn landschap bij de Vlaamsche Kust, in het bezit van Koning Leopold II. Dit is nu waarlijk mooi en stevig werk, waar alle natuurlijke hoedanigheden en alle verkregen gaven van den artist tot een harmonisch geheel samenwerken, tot iets als de roerende en vrome synthese van onze Westvlaamsche zee-landen. Men weet niet wat men meer moet bewonderen, òf de schoonheid en de overvloeiende rijkdom der tonen, òf hun bekoorlijke samenvloeiing, òf de helder geteekende plans, òf het savant achteruitwijken van het perspectief, òf de verscheidenheid der schilderachtige elementen in één compositie samengevat zonder dat het belang er van één oogenblik wordt verbrokkeld en zonder dat de indruk iets van zijn schoone eenheid verliest. Hier strijden de oprechtheid en de macht in de uitvoering van den jongen meester met zijn diepdichterlijke overtuiging om den voorrang.

Ik bewonderde ook in zijn werkplaats een schilderij dat ons een nieuwe zijde van Gilsoul's talent openbaart; zijn Vaart van Willebroeck in October, beneden Vilvoorden aan den kant der Verbrande Brug gezien, vertoont ons een helder lichtend toontje, met iets onbeschrijfelijks van trillende vochtigheid, zoozeer eigen aan ons klimaat. Onze bewondering voor dit schilderij is even groot als onze verrassing. Voortaan zal Gilsoul, die met zooveel gloed de grillen en sprongen, de wilde fuga's van ons fantastisch en bandeloos klimaat vertolkt - er ongetwijfeld in slagen de glimlachjes en de tranen, de driftbuien en de verteederingen van onzen Noordschen hemel samen te vatten, te grijpen en vast te houden de schalksche en geestige plagerijen van onze aprilsche buien even goed als de woede van onze hamerende eveningsstormen.

[p. 134]

Wat overvloed van stof zal hij niet vinden voor zijne vurige natuurliefde en werklust!

Gedurende de acht dagen dat deze schilderijen in zijn werkplaats te zien waren, stelde Gilsoul ook twaalf decoratieve paneelen ten toon, die hem door den Koning voor zijn jacht Alberta werden besteld. Ze zijn alleraantrekkelijkst door hun brio en als geschetst in een gamma van vreugde, in een haast teugellooze gedurfdheid, en bij uitnemendheid geschikt voor hun bestemming, doordien ze in een reeks schilderijtjes een aantal hoekjes uit ons duurbaar vaderland vereenigen. Gilsoul heeft de kiesche gedachte van zijn koninklijken cliënt uitstekend begrepen, die niets anders wenschte dan op zijn verre reizen in zijn kajuit omringd te zijn met levendige en hartelijke herinneringen aan zijn geboortegrond. Vele van deze schilderijtjes zijn inderdaad heerlijk, b.v. een gezicht op die oude Vaart te Willebroeck, nu helaas zoo erbarmelijk verknoeid en bijna geheel vernield in opzicht van het landelijk pittoreske en dichterlijke.

Georges Eekhoud