Onze Kunst. Jaargang 1

[p. 96]

De Mont Saint-Michel
Eene reisherinnering in woord en beeld

Le Mont Saint-Michel est pour la France ce que la grande pyramide est pour l'Egypte.
Victor Hugo.

ACHTER in de baai, die tusschen Normandië en Bretagne diep Frankrijk binnendringt, rijzen, door geweldige natuurkrachten omhooggedreven, uit het vlakke strand eenige granietrotsen op.

Een dier rotsen wordt sinds een twaalftal eeuwen bekroond door een heiligdom aan Sint-Michiel gewijd. Uit bescheiden aanvang ontwikkelde het zich tot de klooster-burcht, die Victor Hugo de woorden deed schrijven, welke ik hierboven als motto stelde.

Evenals de groote pyramide is ook de Mont Saint-Michel een symbool der Bouwkunst geworden. Wonderverhalen knoopen zich aan hare stichting. De naïeve volksziel der middeleeuwen wilde eene direkte inmenging des Hemels om zich te kunnen verklaren den oorsprong van dien bouw, die zulk een overweldigenden indruk op haar maakte. Het achtste wereldwonder, zoo noemde Madame de Sévigné den Mont Saint-Michel ten tijde de Gothische bouwkunst alom werd beschouwd als een uitvloeisel van barbaarsche kunstopvatting.

[p. 97]

Ongetwijfeld bestaan er kloosters, die schooner zijn en rijker van bouw. Geen moeite kost het om burchten aan te wijzen, die zuiverder en volkomener het karakter uitdrukken van den middeleeuwschen vestingbouw. Het ontbreekt niet aan gebouwen die, tijdgenooten van het klooster op den Sint-Michielsberg, zoowel artistiek als konstruktief even hoog kunnen gesteld worden.

Maar als geheel zoekt dit laatste te vergeefs eene wedergade. Onvergelijkelijk reeds is de ligging op den machtigen kegel, plots uit de vlakte zich verheffend, dien bij hoogen vloed de zee tweemaal daags omspoelt. Een eenig natuurverschijnsel reeds is het opkomen van de zee, die bij ebbe zich een twaalf kilometers terugtrekt en dan, door een machtig ruischen hare nadering verkondigend, opzet met de snelheid van een dravend paard. Hooge golven breken dan tegen de rotsen en de muren die, een uur te voren, men droogvoets kon omwandelen. Zoo moet de Mont Saint-Michel gezien worden of liever nog als, door zilver maanlicht overtogen, haar machtig silhouet tegen den hemel zich afteekent, zich weerspiegelt in een effen watervlak.

Aan de minst steile helling van de rots ligt het gehucht, gevat tusschen den bergwand en een onafgebroken vestinggordel van zware torens, verbonden door niet minder zware walmuren. De eenige straat, met hare middeneeuwsche huizen, ziet haar karakter geen afbreuk doen door de uitstallingen der souvenir-verkoopers. Want reeds vóór eeuwen boden de ‘marchands d'imaiges’ den pelgrim hunne waar aan.

Hooger op gaat de straat over in breede trappen, die onder de poorten van het ‘Châtelet’, door de ‘Salle des Gardes’ heen in schier eindelooze reeksen naar het terras voeren, dat ter hoogte van de bergspits is aangelegd.

Toen het natuurlijke plateau der rots geene ruimte meer aanbood voor de steeds omvangrijker bouwwerken, die de stijgende behoeften aan ruimte en pracht noodig maakten, werd het door stoute - blijkens de ervaring zelfs vaak te gedurfde - onderbouwen uitgebreid. Zoo kreeg het bovendeel van den rotskegel gaandeweg een mantel van bouwwerken.

Aan de westzijde, onder het terras dat vóór, en gedeeltelijk ook

[p. 98]

om de kerk gelegen is, vertoonen sombere gewelven nog de ruwe, onbehouwen vormen der vroeg-Romaansche kunst; aan de oostzijde dagteekent de krypta onder het koor - geheel gekarakteriseerd als de ‘crypte des gros pilliers’ - uit het tijdperk der volontwikkelde Gothiek.

De west-zijde is die der gevangenen en der dooden. Doet de duisternis, waartegen wij als tegen eene elastische massa stuiten, ons terugwijken van de gewelven, waaronder eertijds in kalkputten de overleden monniken werden bijgezet, somberder nog en schrikwekkender zijn de gevangenholen.

‘La Merveille’, het wonder bij uitnemendheid, doopte de overlevering het bouwwerk dat aan de noordzijde tegen de rots helling werd aangebouwd. En terecht. Want een wonder was het, vooral met de toenmalige hulpmiddelen dezen bouw op te trekken, die, een tachtig meters lang en een veertig meters hoog, den indruk maakt eene voortzetting te zijn van de natuurlijke rots, die hem draagt en waarmede hij tot een organisch geheel schijnt samengegroeid.

Groot en fier rijst ‘La Merveille’ omhoog, als kon zij er zich bewust van zijn, dat in haar het bouwkunstig genie van geheel een tijdperk eene harer verhevenste en onvergankelijkste uitingen vond. Het inwendige wekt weemoedige gedachten aan vervlogen glans. De zes hoofdruimten van ‘La Merveille’ zijn verdeeld, twee aan twee over drie verdiepingen, die naar boven toe breeder worden, aangezien de binnenmuren de terugwijkende rotswand volgen.

Het onderst liggen twee eenvoudige hallen, de kelder en de aalmoezenzaal. Boven de kelder ligt de Ridderzaal; de ‘Salle des hôtes’ boven de andere ruimte der begane grond. Ter derde verdieping, thans gerestaureerd, bevindt zich het refectorium en is de kruisgang ontworpen op de gewelven van de ridderzaal.

De tweede verdieping is nog niet gerestaureerd. Door onbeglaasde vensteropeningen dringt met den verfrisschenden wind, het gekrijsch der zeevogels. De kale granietwanden zijn van alle dekoratie beroofd, maar toch doen zij ons aangenamer aan dan het refectorium, waar de blik glijdt langs gladde, nietszeggende muren en over eene glanzend nieuwe tichelvloer.

Die oude zalen krijgt men lief als men eenigen tijd op de Mont

[p. 99]

Saint-Michel vertoeft. De geest vermeit zich daar het verleden te herstellen en in beelden reconstrueert hij zich het leven op dezen eenzamen rotskegel.

Maar ook bewonderen zal men de konstruktie, die nu reeds zes eeuwen weerstand bood aan vele beproevingen.

Zulke gedachten evenwel hebben nauwelijks gelegenheid op te wellen bij hen, die in den nasleep van een stoet vreemdelingen den gehaasten gids volgen.

De poëzie van dit bouwwerk is geene zachtruischende lyriek, niet gelijk die van zoovele kloosters, welke schuil gaan achter het hooge geboomte eener vruchtbare vallei.

Niet tot bespiegelingen en beschouwingen lokt de Mont Saint-Michel. Zij past den strijdbaren aanvoerder der hemelsche heirscharen, zij spreekt tot ons van moeitevolle worsteling tusschen de menschen onderling en met de elementen of met de ongunst der omstandigheden.

Vroolijk van aard kon de bouwkunst van den Mont Saint-Michel niet wezen. Het graniet is te stroef dan dat men als in zandsteen er vormen van spelend vernuft in kon uithakken. Voor tuinen en terrassen, voor ruime hoven door loggia's of galerijen omgeven waren de plaats-omstandigheden niet gunstig. Slechts de kruisgang is eene uitzondering als noodzakelijk bestanddeel van een klooster en hier, op een klein bestek samengedrongen, schittert de vindingrijkheid der middeneeuwsche beeldhouwers in een eindelooze variatie van rozetten en zwikvullingen.

Eng en nauw zijn de overige binnenplaatsen, ingesloten tusschen hooge bouwwerken, door eene groene aanslag van mosplanten bedekt. Op een open plaatsje achter de kerk zoekt een enkel kommervol boompje de zon.

Onbegrensd echter is de blik naar buiten, en een heerlijk panorama ontrolt zich uit onverschillig welk raam, van af het terras voor de kerk, maar vooral van af het vlakke dak boven den kooromgang of van toren of dakgoot, als wij tevens het komplex der kloostergebouwen en het bevestigde gehucht aan hun voet als in vogelvlucht waarnemen.

Dan zien wij in de verte op een hoogen heuvel de stad Avranches blinken; tal van andere plaatsen liggen verspreid langs de kust, die als een blauwe streep aan den horizon verdwijnt.

[p. 100]

Slechts één misstand valt ons op: de lange dijk, die voor twintig jaar tusschen den Mont Saint-Michel en de kust gelegd werd om de neerslag van zeeslib op het strand te bevorderen. Zoo is de schilderachtigheid van den berg gedoemd om voor het grootste gedeelte te verdwijnen, want met wiskundige zekerheid is te voorspellen dat in afzienbaren tijd de Mont Saint-Michel, gelijk vóór den stormvloed van 709, weer met het vasteland samenhangt.

Van af Avranches heb ik op een herfstmiddag van 1901 den Mont Saint-Michel voor de eerste keer begroet. Een bundel zonnestralen, doorschietend uit den bedekten hemel deed als een lichtende stip den berg met zijne bouwwerken zich afteekenen tegen de loodkleurige schaduwen, welke de voortjagende wolken over het watervlak wierpen.

Zoo wensch ik ook den Mont Saint-Michel in mijne herinnering te zien voortleven.

J.H.W. Leliman.