Onze Kunst. Jaargang 1

[p. 82]

Tentoonstelling Hendrik Luyten

(in de Verlatzaal te Antwerpen, van 13 tot 28 Februari 1902).

UIT zijn werkplaats te Brasschaat (prov. Antwerpen), waar een aantal jongeren zijn lessen in teeken- en schilderkunst volgen, zond Luyten ons een 25-tal werken, die weer eens te meer het eigenaardige en sterke persoonlijke van zijn talent kenschetsen.

Hendrik Luyten is een realist, in den breeden zin van het woord. Hij schildert brokken natuur - landschappen, dieren, figuren, binnenhuizen - al naar wat zich voordoet aan zijn open, helderziend oog. Hij hakt schilderijen uit het hem omringende, zonder kieskeurig zoeken, zonder veel aarzelen - dadelijk enthousiast van wat hem trof in kleur, licht of lijn. Hij grijpt om zich heen, in 't wilde haast - maar wat hij eenmaal vast heeft laat hij niet los eer er dàt in zit, wat hem zelf getroffen heeft.

De natuur, of liever de ‘stof’, de ‘materie’ met al haar wisselende vormen en uitzichten, haar trillingen van leven en atmosfeer, is zijn groote geliefde. Het uiterlijke der dingen dient hem tot voortdurende studie; zijn heele opmerkings-kracht is er op geconcentreerd, - en met breeden, stevigen borstelstreek doet hij het scherp-geziene en diep-in-hem-doorgedrongene voor ons ópleven.

Zijn streven is haast niet anders dan brutaal copiëeren der natuur; - brutaal, zonder zucht tot veredeling of verfijning, zonder inmenging van een sprankeltje ziel, - alleen belust op het geven van grootsche, overweldigende realiteit. Woest wordt hij soms in zijn blakende zonnebranden, die hij laat zengen en schroeien, zóó dat de vormen weggevreten worden door 't geweld der hitte - woest in het opflakkeren van kleur tegen kleur, in het oplijnen van imponeerende vormen. De feesten van toon en

[p. t.o. 82]

HENDRIK LUYTEN:
TERUGKEER NAAR DEN STAL

[p. 83]

tint, van vorm en beweging, van licht en donker, waarop hij ons onthaalt, slaan soms over tot orgie, hij striemt ons in 't gezicht met zijn gedurfde effecten en overdondert ons met het plompe en logge van zijn visies.

En zóó is Luyten in zijn element, wanneer hij vrije teugel viert aan zijne ingeboren neiging - wanneer hij zich voordoet als de enthousiaste lofdichter der weelderige, zon-doorgloeide natuur.

Want naast zijn doeken, waar landschap hoofdzaak, en figuren van menschen en dieren bijzaak zijn - behandelt Luyten ook onderwerpen waarin ons ‘iets verteld’ wordt. Dit is hij vooral in de laatste jaren meer en meer gaan doen. - Hij treft ons dan door de zeer eenvoudige vreugde en smart van landlieden of visschers, en weet soms een tragisch akkoord aan te slaan. Elders weer schildert hij een idylle, een klein en simpel gedicht. Maar in deze onderwerpen doet zich soms een leemte gevoelen: we zien er de mimiek der ontroering, heftig soms, en dramatisch voorgesteld, maar niet gelouterd tot een hoogere ziele-sensatie. De gemoedsaandoeningen geeft hij nuchter, zóó als hij ook de natuur weergeeft: als scherp observateur meer dan als fijn gevoelsmensch. Zoo mogen deze tooneelen als volkskunst beschouwd worden, doordien ze luid spreken tot het ontvankelijke gemoed der eenvoudigen, maar het binnenste der fijner bewerktuigden onberoerd laten.

Hier als overal elders bij Luyten ligt de grootste verdienste aan de oppervlakte, en daarom slaagt hij beter en klinkt zijn toon zuiverder waar hij alleen dat uiterlijke bezingt.

Die zelfde eigenaardigheid vindt men weêr in zijn portretten. Met verbazend doordringenden, helderen blik vat hij de structuur van een kop, de vorm van een lichaam, en hij geeft die weer in hun atmosfeer, hun natuurlijke houding en verlichting; maar een dieper zieleleven is er niet in uitgedrukt.

Zijn kerngezonde, forsche natuur heeft het leven lief om al het heerlijke dat het geven kan - zij heeft genoeg aan de bedwelming der realiteit - en zoekt geen hooger genot in een wereld van gevoel en bespiegeling. En het zal Luyten's groote verdienste blijven, ons telkens en telkens weer te hebben aangetoond hoe mooi die werkelijkheid is, - en ons al het mooie te hebben doen genieten dat zijn artistenoog er in heeft ondekt en zijn hand vermocht uit te drukken.

Hij heeft tot zijn beschikking een zeer gespierde en toch soepele factuur. Zijn borstelstreek is steeds kranig, driest bij 't brutale af. Maar hij wordt zelden grof, en met zekerheid komt hij tot de effecten die hij bereiken wil.

Zijn kleur is meestal zeer solied, krachtig en soms als gebeeld-

[p. 84]

houwd op het doek - met mooie tegenstelling of teere nuanceering - maar krijgt voor ons wel eens een minder aangenaam uitzicht, b.v. in zekere schaduwdeelen, waarin ze tot een bruinachtig, onzuiver violet overgaat, als een mengsel van te veel verschillende verfsoorten, dat waarschijnlijk ook niet zal bestand zijn tegen de werking van den tijd.

HENDRIK LUYTEN: DE WEDUWE

Als dieren- en figurenschilder blijft Luyten geheel in zijn rol van impressionnist. Het is er hem vooral om te doen de dingen weer te geven in hun samenhang met hun omgeving. De zon giet haar licht uit, onverschillig over boom, huis mensch of dier - en zóó vangt hij ook haar stralen op - en houdt ieder ding op zijn ware plaats, in zijn natuurlijke atmosfeer. Een landschap, of het dan al figuren bevat of niet, is voor hem een organisch geheel, waarvan geen element ten koste van het andere op den voorgrond mag treden. Dit wil niet zeggen dat bij zijn figuren negligeert - hij geeft integendeel meer dan eens blijk van een uitstekend teekenaar te zijn - maar hij behandelt ze nooit voor hun sculpturale bouw, wèl voor hun pittoresk uiterlijk.

De tentoonstelling door Hendrik Luyten in de Verlatzaal ingericht, mag het eerste feit van hoogere artistieke beteekenis heeten, dat dezen winter te Antwerpen heeft plaats gehad.

Enkele der tentoongestelde werken willen we hier vermelden.

Door zeer groote afmeting - genoeg tot het bedekken van een gewone kamerwand - trekt al dadelijk de aandacht een Terugkeer naar

[p. t.o. 84]

HENDRIK LUYTEN:
LENTEZANG

[p. 85]

den stal. Een troep koeien, levensgroot, en daarachter een koewachtster, trekken moe-gelaten voorbij over de vlakke heide, waarboven een lichtende avondhemel oprijst. Zeker zeer gedurfd van opzet, maar of het stuk nu wel dien indruk maakt, die er zou mogen van verwacht worden, meen ik te moeten betwijfelen. Op zoo groote schaal wordt het sommaire van Luyten's schildering soms wat hinderlijk, omdat partijen van aanzienlijke oppervlakte - b.v. de rug van het meisje - niet anders meer zijn dan doode vlekken; dit werk, dat overigens wel kwaliteiten heeft, zou alleen als decoratief panneel, in een enorme en niet te schel verlichte zaal, tot zijn volle recht komen.

HENDRIK LUYTEN: HEIDEBLOEMPJE

Lentezang is in zijn bescheidenheid heel wat aantrekkelijker. Een lentetuintje met bloeiende vruchtboomen, bij avond. De zon is in de lichte wolken ondergegaan, en trekt nog even een aureool om het blonde kopje van het meisje dat tegen een haag staat te mijmeren; een boerenjongen staat naast haar, en krabbelt met een tak in het zand. Ook dit is maar weer 'n variatie op het oude thema - maar het komt hier tot zoo compleete, harmonische uitdrukking; er zit iets innigs in het coloriet: in die teêre tinten van de avondlucht, in die wit- en- rose bloesemweelde der vruchtbomen, in dit zacht rood van het baaitje naast het blauw van het meisjeskleed.

De Weduwe heet een stuk van hooge vlucht: een intérieur, somber, bruinachtig van tint, met blauwgroene lichtspeling op de witte mutsjes der vrouwen. De gewijde kaars, vóór het kruisbeeld, geeft met haar geel schijnsel een sterk contrast tegen het nuchtere

[p. 86]

daglicht. De aan de tafel zittende vrouw, met het slapend kindje op de knieën is een uitstekend groepje.

Een ‘Luyten’ van den echten stempel is zijn Alleen op de wereld. Er zit iets grootsch, iets overweldigends in die figuur van nog zeer jonge vrouw, torschend met stoere kracht den dubbelen last van een reusachtigen takkebos en een kerngezonden blonden jongen. Zóó draagt die vrouw het leven, zóó drukt het zwaar op hoofd en schouders. De logge, moeilijke, en toch veerkrachtige gang zit er in; het nadert, als een gevaarte, een dreiging van het noodlot.

Heel simpel weer is zijn Heidebloempje, een boerenmeisje, zittend als verloren in de onmetelijkheid der heide, in zachte, eenigszins doffe tinten gehouden.

De vijf hierboven vermelde schilderijen worden in deze aflevering gereproduceerd. Onder zijn verder tentoongestelde werk trof ons de teedere, stille kleurschakeering van Regenachtig, met een oranje-rood pannendak, een bruine haag, een zachtgroene grasrand, en tengere boomen, die hun twijgen in de zilverige klaarte der regenlucht uitspreiden. In de dezelfde gamma is Aardappelenplanting gehouden, ook weer een zeer klein stukje, maar waarin een combinatie van volle, malsche kleuren verkregen is, die we in 's kunstenaars ander werk niet steeds terugvinden.

Kranig werk leverde hij ook in zijn koeien, betiteld: Avondgeluiden, welk stuk reeds op de laatste ‘Driejaarlijksche’ te zien was. Koeien heeft Luyten steeds met voorliefde bestudeerd. - Hier laat hij een gouden zonnestraal op hun logge koppen en breede schoften spelen, terwijl ze rythmisch voortstappen naar den stal. In Avondschemering nagenoeg dezelfde stemming bij soortgelijke behandeling.

In Herfstmorgen schitteren de koetjes in volle zonnelicht. Bij een water staan ze onder een geweldigen boom, waarvan de transparante bladeren de forsche klaarte doorlaten.

Vermeldenswaard zijn verder: In de heideduinen, een slank meisjessilhouëtje, uitlossend tegen een groenige hemel; Storm, een triptiek, groots opgevat, maar waarbij de natuur misschien minder ernstig bestudeerd werd; het middenstuk, in zeer donkere tonaliteit gehouden, is moeielijk zichtbaar, en contrasteert sterk met de lichtere luiken; Najaar met warmbruin zongeschitter op boerengebouwtjes; Bladraapsters en Turfziftsters, twee schilderijen met figuren; Zandweg met een aanrijdende kar door een os getrokken, tegen 't licht gezien, gedufd van effect; een Meisje in de duinen, gezeten tusschen 't hooge helm, het profieltje scherp geteekend in het scherpe licht der zon; een kop van een Visschersvrouw, stoer van uitdrukking en behandeling beide; in de Zeeduinen, twee kleine vrouwenfiguurtjes, hard uitlossend tegen helder verlicht duinhelm, enz. enz.

[p. 87]

Zoo verscheidenheid een verdienste is van deze tentoonstelling en het veelzijdige van Luyten's talent er ten duidelijkste wordt in aangetoond, leiden al de verschillende indrukken door zijn werken teweeggebracht toch weer tot die ééne totaalindruk: Luyten is een man van de daad; hij werkt als een natuurkracht, machtig, groots, onbewust, met beide voeten staande in de positieve, tastbare wereld, waarvan hij het mooie zoo diep voelt, en zoo heerlijk weet weer te geven.

P.B. Jr.

HENDRIK LUYTEN:
ALLÉÉN OP DE WERELD