Onze Eeuw. Jaargang 23

[p. 343]

Willem Witsen
Door Albertine Draayer-de Haas.

Gelijk alle schilders, die in den aanvang van hun loopbaan, als ‘etser’, zich hebben uitgesproken, is het ook Willem Witsen moeilijk geweest zijn eigene geaardheid, die hem tot de kunst en meer bepaald tot de ets bracht, in het schilderij te vertolken.

Reeds de kunstenaar, die de ets verkiest als vorm van wezenvertolking, laat zich door deze keuze min of meer kennen. Wie de verlokking van de tuben weerstaat om het zwart en wit te verkiezen, doet zich reeds voor als iemand, die het meer uiterlijke verwerpen wil voor wat het meer innerlijke openbaren mag. Vooral voor een jongen man is de keuze teekenend.

Gewoonlijk keert de schilder, nadat hij de glans der kleurenmenging leerde kennen, in later jaren, als min of meer bezadigd man, tot de ets in.

Hij leert, hoe veel meer bevattingsvermogen en schoonheidszin noodig zijn om het zwart en wit te verstaan, hoe véél, ja, alles, elke aandoening in zwart en wit te uiten is, en tevens hoeveel minder grof, dwalingen in toonwaarde aandoen, vergeleken bij deze in het schilderijin-kleur, dat zelfs bij knappe meesters, nog àl te veel en te dikwijls lijdt aan ongevoeligheden van nevens elkaar geplaatste kleurpartijen.

[p. 344]

Het zwart en wit is voornaam; het heeft een uiterlijke indifferentie; het pronkt nimmer vlug met zijn verkregen schatten en evenmin laat het zijn armoede al te spoedig kennen. Met de voorliefde van de ets beleed Willem Witsen inderdaad in zijn jonge kunstenaarsjaren reeds, wat men aan hem had. En nu wij op zijn - te vroege - dood staren, weten wij, dat schoone dingen toegevoegd zijn geworden aan zijn eersten levensinzet in de kunst doch dat de kern van zijn wezen, dat wat men: persoonlijkheid zou mogen noemen, zich reeds uitgesproken had - en volledig - in het schoone etswerk vóór 's schilders dertigste levensjaar verricht. Deze geboren kunstenaar en vooral levensvoeler had zich van dien tijd af, slechts te handhaven.

Omstreeks 1890, van een verblijf uit Engeland, terugkomend in ons land, heeft hij vandaar aquarellen meegebracht, grootsch opgevatte kleurteekeningen, die inderdaad meer gebouwd waren dan uit waterverven samengevloeid. En ieder, die met de meer bekende Amsterdamsche stadsgezichten, die Willem Witsen in olie en waterverf ontwierp, kennis maakte, weet, wat wij bedoelen, wanneer wij zeggen dat dit schilderijen en kleurteekeningen zijn naar brokken van dat wonderschoone Amsterdam, die eigenlijk als etsen, als zwart- en -wit indrukken zijn aangezien. En dan nog wel zwart- en -wit indrukken van een zware geklonken ets-kunst, waarin een volkomen artistieke onthouding van fraaiigheden, die het detail meebrengt, zich voordoet als zwijgende kracht.

Met deze laatste bizondere eigenschap is Willem Witsens levenswerk gerangschikt onder dat van zijn tijdgenooten.

Wanneer men dan bedenkt, dat, Whistlers en Seymour Hadens levenstijd ten deele en die van Bauer geheel en al samenviel met dien van Witsen, dan komt men tot het inzicht, hoezeer de laatste een onbeinvloede was, hoezeer hij zich voelde in eigen trots-van-inzicht, in hoe hooge mate hij voor een: persoonlijkheid, gelden mag.

Ziet men de heerlijke etsen van Seymour Haden door, die magnifique, geurige bladen van een etskunst, die

[p. 345]

grootsch is in het detail en niettemin daarin uitvoerig en beseft men dat in Amsterdam Breitner werkte, de machtig begaafde, twee genieën wier werk Witsen voortdurend voor de oogen noet zijn gekomen, dan stijgt de waarde van het feit, zichzelf in zoo'n tijd, tusschen zulke mannen getrouw te zijn gebleven.

Thans roept een werk van Witsen een afzonderlijk beeld voor ons op! En of het nu de boerenfiguren zijn uit de Vuursche in een visie aan Millet niet vreemd, of de tragische Londensche stadsgezichten of de brokken oud-Amsterdam: een rij huizen tot één vorm, één romp verstijfd waarvoor een gracht met loodgrijs dooi-ijs, een tegenbeeld vormt van levenloos leven, het is één man één zielebeeld dat zich in trouwen, wel zeer echten vorm, gaf.

Het is steeds in wisseling van onderwerp die hooggestemde terughouding, die zelfs in het portret tot uiting kwam. Men kan hierbij denken aan het meisjesportret, voor kort, op de groote portretten-tentoonstelling in Pulchri te zien geweest, waar men uit de schaduw van een kamerhoek, het kleine meisje moest oppikken, moest ontdekken in haar charme van fragile jeugd, tusschen sombere kleuren gezien en boeiend door een blik die, als bij sommige (kinder-en menschen) oogen, uit diepten schijnt te komen.

En altijd is er het zwijgen. In Witsens kinderportret als in zijn groote statige Engelsche etsen van het Trafalgarsquare en de Waterloo-Bridge: een norschheid, die imponeert, die nimmer ontzag wil afdwingen door kleine middelen, integendeel die al wat klein is, smaadt. Wat niet door groote partijen in het vernis-mou-procédé verkregen kan worden, met diep donkre contouren en geweldig verrijzende lijnen, wordt eenvoudig verder genegeerd.

Het hoogtepunt van Willem Witsens levenswerk heeft niet gelegen dicht bij zijn stervensdag. Eenigen tijd was de schilder ziek en de jaren aan zijn overlijden voorafgaa ndhebben hem niet verder doch wel terug gevoerd.

Bij de droefenis dat deze veelbeteekenende mensch zulk een weinig hoogen leeftijd bereikte, past de erkenning dat de kunstenaar in hem zich menschelijkerwijs gesproken,

[p. 346]

had uitgeleefd. Hoe weinig kunstenaars is dit gegeven: dat zij voortleven in hun werk, nog wel in dien zin dat hun werk een bepaalde kunstvorm oproept! Met Willem Witsen is dit het geval. Zijn etsen zijn als zware klokkengalmen, één klank, doch die machtig nadreunt, die nadrukkelijk wat zegt en die ons lang in de heugenis blijven zal.