Onze Eeuw. Jaargang 23

[p. 138]

Leestafel.

H.J. Heynes (Ned. Herv. Pred. te Landsmeer). Bij ons in Noord-Holland. Amsterdam. W.J. ten Have. Z.j.

Het lijkt niet zoo boud verondersteld dat Ds. Heynes, toen hij deze schetsen schreef, den studententijd nog niet zoo heel ver achter zich had liggen. Het soms bijna studentikoze van zijn soms wat geforceerd ironischen toon doet deze veronderstelling aan de hand.

In dit boekje karakteriseert ons de schrijver van onze Provincie Noord-Holland benoorden het Noordzee-kanaal land en volk. En wanneer men het met de gekarakteriseerden niet al te teerhartig neemt, dan vormen deze schetsen volstrekt geen ongenoeglijke lectuur. Want zij zijn pittig en lang niet van geest ontbloot, en de hier uitgebeelde Noord-Hollandsche plattelander, die benepen is en sluw, traag, bot en grof materialistisch, (is waarlijk alleen de Noord-Hollander aldus?) staat hier wel levend voor ons. En wij beamen: ja zoo is in doorsnee de Hollandsche boer, maar dan kruipt verzet in ons op, wij vragen ons af: is hij dan alleen zóo en schuilt er niets menschelijkers in hem? En onzuiver wordt die louter verstandelijk volgehouden ironie, die als een scherp licht van één zijde mensch en ding bestraalt, de andere zijde in schaduw latend. De mildheid, zonder welke de ironische geesteshouding een liefdelooze en eenzijdige (en dus onzuivere) wordt, ontbreekt hier en dit tekort wordt niet vergoed door de in de laatste schets ‘Ik en Bartje, alsook het schaap’ op eenigszins symbolische wijze gegeven verklaring, bedoeld als een vergoelijking voor den in het boekje geschetsten weinig sympathieken landaard, daar ook in deze verklaring meer het verstand dan het hart spreekt.

Een uitzondering op dit alles vormt het hoofdstuk over de overstroomingsramp van 1916, dat op eenvoudige wijze een boeiend beeld geeft van dit onheil. En hierin klopt wél het menschelijke hart.

Marie Schmitz.

Het Huis der Smart. Antwerpen. ‘De Sikkel’. Amsterdam. Em. Querido. Z.j.

Oorlogs-literatuur, nu nog...... wij vragen ons af waartoe. Waartoe te raken aan nog nauw geheelde wonden, levend te houden een verbittering die voor de menschheid dood en verderf beteekent? Het

[p. 139]

ligt voor de hand dat een kunstenaar die dit allerschrikkelijkste meemaakte, zich door de afschuwelijke grootschheid dezer tragedie voelt geinspireerd. Doch als hij spreekt zal zijn stem machtig en indrukwekkend moeten zijn, opdat de menschheid een huiver van afschuw overvare, wanneer zij dit, het verhaal van haar eigen afdwalingen, aanhoort. Of hij zal hebben te stijgen tot de hoogste en klaarste toppen der menschelijkheid, vanwaar hij neerziet op het gebeuren waarvan hij verhaalt met verhelderde oogen en verruimden geest, sprekend dan als een wijze die heeft leeren begrijpen. Doch van hem die hier spreekt, eenvoudig en niet onzuiver, is het geluid niet machtig-ontroerend genoeg - al geeft hij soms een teedere, vluchtige ontroering - om wie hooren in afschuw te doen deinzen en zijn hart is tezeer bewogen van deernis om het eigen volk allereerst, dan dat hij vrij zou kunnen uitstijgen tot die wijdere deernis die voor allen is, tot dat begrijpende aanschouwen, dat de oorlog niet meer ziet als een kwaad dat het eene volk toebrengt aan het andere, doch als een kwaad waarmee de menschheid zichzelve slaat. En dat van wie op het slagveld sterft niet meer spreekt als van een ‘held’.

En daarom vragen wij ons af: waartoe?

Marie Schmitz.

Herman de Man. Aardebanden. Amsterdam. P.N. van Kampen & Zn. Z.j.

Is wel ooit een verhaal zoo vol onverwachte wendingen, zoo schijnbaar-onwaarschijnlijk als het leven zelf? Voorzeker niet, en toch, waar de schijnbare grilligheden van het leven ternauwernood onze verwondering wekken, daar staan wij tegenover die in het verdicht gebeuren met ongeloof en onwil, zoo zij ons niet zijn waar gemaakt door de levensechtheid, die hen als een noodwendigheid doorstroomt. Want de kunstenaar is de beschouwer van het leven, waarvan hij de uitingen ons verbeeldt, niet om huns zelfs wil, als op-zich-zelfstaande dingen, doch in hun natuurlijk verband, waarin het eene als een vanzelfsprekendheid uit het andere voortvloeit, zoodat wij door hem het leven beter gaan begrijpen. Blijft de kunstenaar, uit welke oorzaak ook, op dit punt in gebreke, dan ontbeert zijn werk de waarschijnlijkheid, die levensvoorwaarde is voor iedere kunst.

Dat de bedachtzame en ingetogen juffrouw Therees, die wij in 't begin koel zien en onontroerd na den dood harer moeder, aan het einde harer ons hier verhaalde levens-episode haar onwettig moederschap met een heimelijke vreugde om wat haar gaat geworden aanvaardt, is een onwaarschijnlijkheid, waartegen ons gevoel in verzet komt, omdat de schrijver ons niet laat zien langs welken weg het innerlijk van deze koele vrouw tot die warmte van geluk is gekomen, die haar vermag uit te heffen boven de knauwende werkelijkheid. Van den invloed van Jacques Emile, den ‘lachenden schavuit’, zien wij

[p. 140]

alleen den buitenkant; juffrouw Therees' innerlijk zien wij niet veranderen. Het kleine tusschengebeuren met het kind Liesje, dat wellicht het eerste moederlijke gevoel in juffrouw Therees wakker roept, kan niet geacht worden een voldoende schakel te zijn in dezen gebroken keten.

Zoo ontbreekt hier die onderstroom van levenswaarheid, die ons het hier verbeelde gebeuren als een brok leven zou doen aanvaarden.

Het is moeilijk aan te nemen dat technische onmacht van den schrijver hiervan de oorzaak zou zijn - in te veel opzichten getuigt overigens dit werk van een benijdenswaardig kunnen, een ras-schrijversschap, zich uitend in den vlotten, zeer persoonlijken stijl, in de scherpe geestige raakheid, waarmee soms menschen en zaken zijn gezien, maar bovenal in de sober-schoone verzinnelijking van het Hollandsche lage landschap, waaraan dit boekje zijn allerwaardevolste bladzijden ontleent. Eerder doet zich de leemte in dit werk gevoelen als een innerlijke onmacht, als een gebrek aan doorvoeldheid, doorleefdheid. Niet van binnenuit is dit boek geschreven. Ons wordt een relaas gedaan van feiten, maar het hoe en het waarom, dat ze als een levende ader binden zou, ontbreekt. Zoo kunnen wij het zeker opmerkelijke talent van Herman de Man alleen een verernstiging toewenschen, een innerlijke verdieping.

Want wat baat ons elk meesterschap, zoo het ons niet het schoone mysterie van het leven onthult?

Marie Schmitz.

Voorts zijn door de redactie ter aankondiging ontvangen de navolgende boekwerken:

De Naamlooze Vennootschap. Maandblad voor den ondernemingsvorm en het bedrijfswezen in Nederland en Nederl. Indië. Redactie: Prof. J.G.Ch. Volmer, Mr. E.J.J. van der Heyden en Dr. H. Schaapveld. Uitgave van J.J. Romein en Zonen. Roermond. 15 Juli 1922. Eerste Jaargang. N^o. 4.

Jack London. Tasscha de Wielen. Vert. door W.L. Leclercq. Wereldbibliotheek, 1922.

L.M. Montgomery. Rilla van Ingleside. Vert. door Ida Haakman. Haarlem. H.D. Tjeenk Willink en Zoon, 1922.

Gene Stratton Poster. Een kind van haar vader. Vertl. door A.E. de Vries. Haarlem. H.D. Tjeenk Willink en Zoon, 1922.

Sax Rohmer. Het geheim van Dr. Fu-Mnachu. Vertl. door W.J.A. Rolandus Jr. Amsterdam. J.M. Meulenhoff, 1922.

Dr. Leo Pinsker: Auto-emancipatie (Zelf-bevrijding). Oproep tot zijn stamgenooten door een Russischen Jood. Vertaling van Adoiphine Vigeveno. Uitgave van de Afd. Amsterdam van den Nederlandschen Zionisten Bond, Amsterdam.

Mr. L.F.H. Regout. Het rentevraagstuk. Acad. Proefschr. 's Hertogenbosch. C.N. Teuling's Kon. Drukkerijen, 1922.