Logo DBNL
Onze Eeuw. Jaargang 21 (1921)

Onze Eeuw. Jaargang 21

(1921)– [tijdschrift] Onze Eeuw–rechtenstatus Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Willem de Beier
Hollandsch historiespel in drie bedrijven.
Door J.W. van Cittert.

‘Men seide: tis een edel heer, hi hatet quaetheit, hi minnet die eer’.
Willem van Hillegaertsberch.

PERSONEN.

 

Willem, hertog van Beieren, graaf van Holland, Zeeland en Henegouwen.
Margaretha, weduwe van keizer Lodewijk den Beier, zijn moeder.
Mathilda van Lancaster, zijn gemalin.
Wouter van Egmont, } Kabeljauwsche edelen.
Dirk van Swieten, } Kabeljauwsche edelen.
Jan van Heemskerk, } Kabeljauwsche edelen.
Wolfert van Borselen, } Kabeljauwsche edelen.
Dirk van Wassenaar, } Hoeksche edelen.
Gerrit van Wateringen. } Hoeksche edelen.
Jan van Steinvoorde, } Hoeksche edelen.
Willem van Duivenvoorde, } Hoeksche edelen.
Jan van Polanen, } Hoeksche edelen.
Albrecht van Velzen, } Hoeksche edelen.
Meester Boudewijn, } artsen.
Meester Lapidarius, } artsen.
Berta, dienstmaagd aan het hof.
Wigbolt, } Kabeljauwen.
Seger, } Kabeljauwen.
Zweder, } Kabeljauwen.
Allaart, } Kabeljauwen.
Lammekijn, } landlieden.
Brecht, } landlieden.
Heilke, } landlieden.

Een bode. - Knapen. - Kabeljauwen.
Tijd: 1355-1357.

Eerste bedrijf.

Gotische zaal in den burcht te 's-Gravenhage. Op den achtergrond en links vensternissen, tusschen welke op de wanden de wapens van Beieren, Holland, Zeeland en Henegouwen aangebracht zijn; rechts een deur. Op den voorgrond, een weinig naar rechts, aan een tafel Graaf Willem en Meester Boudewijn; zij spelen schaak. Als toeschouwer zit bij hen Wouter van Egmont. In de vensternis links zit Mathilda van Lancaster aan het borduurraam; naast haar Gerrit van Wateringen, met wien zij zacht spreekt. Aan een der vensters op den achtergrond Willem van Duivenvoorde en Jan van Steinvoorde, eveneens in fluisterend gesprek. Twee knapen bij de deur rechts.
Meester B.:
 
Heer, 't is uw beurt.
 
Ik meende toch...... Speel ik,
 
heer Wouter?
Egmont:
 
't Is uw beurt, heer; meester Boud'wijn
 
nam in de laatste dracht een uwer venten.
Willem:
 
Goed, dezen ridder dan.
Egmont:
 
Te haastig, hertog!
Meester B.:
 
Nu staat hij ongedekt hier voor mijn rots;
 
hij is verloren.
Willem:
 
Zoo? - Och, ja......
Meester B.:
 
Behaagt
 
het spel u niet? Het schijnt mij, dat uw geest
 
zeer afdoolt, heer. Gij zijt toch wel, of keerde
 
die doffe druk in 't hoofd, die door mijn zalf
 
van leliewortelen gebannen werd,
 
soms weer?
Willem:
 
Neen, waarde meester, ik gevoel
 
mij zeer gezond en helder.
Meester B.:
 
Deo gratias!
Willem (haastig):
 
Aan 't spel!
(Zij verdiepen zich in het spel. Van rechts Margaretha en Dirk van Wassenaar, in levendig gesprek).
Margar.:
 
Zie, Wassenaar, zoo gij het nu
 
aanschouwt, zoo stil en onbewogen zweven
 
hier onze dagen in den hofburcht om.
 
De middagstonden, vaak den avond ook,
 
brengt mijn geliefde zoon aan 't schaakbord door,
 
terwijl zijn vrome gade vlijtig voor
 
het altaar der kapel borduurt. Dit vredig
 
familieleven schenkt mij blijde en gansche
 
vervulling mijner moederlijke wenschen.
 
- Maar waarde sir,1) hoe gaat het in uw ambacht
 
te Leiden?
Wassen.:
 
Driester worden steeds de poorters
 
en boeren, vrouwe.
Margar.
 
Houd den trog hun leeg,
 
mijn waarde, dat maakt hen wel mak.
Wassen.:
 
Och, als
 
zij niet steeds rijker werden ook.
 
(Groetend):
 
God zeeg'ne
 
uw dag, mijn eed'le heer! Den uwen tevens,
 
mijn hooge vrouwe! Heeren, weest gegroet!
(Allen groeten).
Willem:
 
Heer Dirk, vergeef mij; hier de medicijn,
 
mijn tegenkamper, viel mij met twee venten
 
en met zijn koningin plots in de flank;
 
ik was zoo zeer verdiept dus in mijn redding,
 
dat ik u niet ontwaarde......
Wassen.:
 
Boven mij
 
gaat het genoegen van mijn heer.
(Een knaap treedt binnen).
Knaap:
 
Er kwam
 
een bode voor den hoogen graaf met dit
 
geschrift!
Margar.:
 
Van wien?
Knaap:
 
Een schrijven van den schout
 
Sint-Geertruidenberg.
Margar.:
 
Geef mij het, jonker;
 
de graaf is nog bij 't schaakspel.
 
(Zij leest).
 
Zeg dien bode,
 
dat hij ons antwoord beide.
 
(Terwijl de knaap heengaat, tot van Wassenaar:)
 
Sir, een woord,
 
als het u schikt!
(Zij spreekt zacht met hem).
Watering. (tot Mathilda):
 
Weldra zien wij de moeder
 
van uw gemaal zich in den kolder gorden
 
en hem aan 't spinrad draaien; hier gebieden de vrouwen.
Mathilda:
 
En dat wil u niet behagen?
Watering.:
 
Wel voel ik, vrouwe, mij een lafaard in
 
uw bijzijn, maar toch duld ik kwellingen
 
als in geen krijg. Ach, kon ik toch uw juk
 
afwerpen!
Mathilda:
 
Poog het dan; 't is mij om 't even.
Watering.:
 
Gij gaaft mij gist'ren minder wreed bescheid.
Mathilda:
 
Ik vat u niet, heer Gerrit.
Watering.:
 
O, gij moet
 
het u herinn'ren, vrouwe; toen ik u
 
ten vederspele noodde. Zie, de Mei
 
toog lief'lijk in het land en tooide der
 
warande boomen en struweelen door
 
zijn tooveradem.
Mathilda:
 
Vol gevoel. Zoo schoon
 
haast spreekt gij als uw meester Maerlant, sir.
Watering.:
 
Die kende ook minne wel.
Mathilda:
 
Dit hof rijdt nimmer
 
ter valkenjacht.
Watering.:
 
Laat ons dan 't voorbeeld geven.
 
Ik smeek om niets u, wat onvoegzaam ware;
 
kies zelve de gezellen uit, gebiedster.
 
Mijn peregrijnen zijn bereid. O, het
 
genot zoo naast u onder 't fluist'rend loover
 
der wouden voort te dolen, zoo gansch zonder
 
den hoofschen dwang van deze zaal!
Mathilda:
 
Ik ben
 
de gade van uw heer.
Watering.:
 
Ach, bitter lot!
Mathilda:
 
Mij werd verkondigd, dat gij mij slechts tot
 
uw dame hadt verkoren, om een gril,
 
een eigenzinn'ge luim te volgen, slechts
 
tot uw vermaak.
Watering.:
 
Bij God, slechts tot mijn kwelling!
Margaretha (tot van Wassenaar):
 
Wij roepen dus de Hoeksche ridders van
 
Maasland en Dortrecht met hun knechten op
 
ter hulp aan onzen trouwen schout.
 
(Willem en Egmont springen van hun zetels op)
 
Bedaard!
 
Blijft kalm! Mijn waarde zoon, let op uw spel,
 
want meester Boud'wijn zet u anders in
 
twee drachten mat. De zaak is van te weinig
 
belang, dat ze u mocht storen in uw edel
 
vermaak. De schout van Sint-Geertruidenberg
 
bericht, dat de schotboortigen het tiend
 
hun heeren weig'ren - de oogst zou zijn mislukt, -
 
en daar ook tevens oproer weder onder
 
de poorters smeult, zoo schijnt het mij gewenscht,
 
dat zwaard en piek een lust'gen dans er houden.
 
Ik weet, dat onze trouwe Hoeken lang
 
reeds weder snakken naar een goede vangst
 
van Kabeljauwen. Wat dunkt u, sir Gerrit?
Watering.:
 
Dat dunkt mij ook; men mag die boeven en
 
rabauwen nimmer sparen.
Margar.:
 
En wat meent
 
gij, heer van Wassenaar?
Wassenaar:
 
Ik ben gansch van
 
dezelfde meening, vrouwe; men moet daar
 
een voorbeeld stellen.
Margar.:
 
Trouwe ja, zooals
 
mijn oudste, Lodewijk, gesteld heeft in
 
de Mark, waar hij het onkruid danig wiedde:
 
tweehonderd boeren zijn de lengte van
 
hun koppen toen daarbij te kort gekomen.
Willem (tot Boudewijn):
 
Kom, wijze meester, aan het schaakspel dus!
 
Het is mij liever, mij te hoeden voor
 
uw lagen dan voor die der koddebeiers,
 
en daar mijn goede moeder alle zorgen
 
mij liefdevol bespaart en deze hooge
 
ervaren heeren haar hun bijval schenken,
 
welaan, zoo zijt gij nu mijn een'ge vijand.
Egmont:
 
De hemel schenke u nimmer and're, hertog!
Margar.:
 
Zoo scherp en bitter is uw toon, heer Wouter.
 
Wat meent gij wel daarmede?
Egmont:
 
Hooge vrouwe,
 
daarin vergist gij u; het was een noodige
 
oprechte zegenwensch slechts voor het huis
 
van Beieren.
Margar.:
 
Beschutten ons geslacht
 
dan vele dapperen hier niet?
Egmont:
 
Zeer waar;
 
dit vredig spel bewijst ten minste wel
 
een wijs bestuur der landen.
Margar.:
 
Sir!
Egmont:
 
En God
 
schenke u nog vele jaren, vrouwe, tot
 
hun heil.
Margar.:
 
Dat klinkt beleedigend!
Egmont:
 
Ik weet
 
toch immers, hoe onmisbaar gij hier zijt.
Margar.:
 
Doet dit u leed soms?
Willem:
 
Vriend, wat mort gij toch.
 
Bewaar den vrede en zwijg!
(Een knaap).
Knaap:
 
De heer van Swieten
 
verzoekt gehoor.
Margar.:
 
Hij zal ons welkom zijn.
Willem:
 
Ongaarne zie ik mijn partij gestoord;
 
ik schenk hem 't eerbetoon dus.
(Heer Dirk van Swieten treedt met een diepe buiging binnen).
Margar.:
 
Heer van Swieten,
 
mijn zoon wil spelen en hij stelt u vrij
 
van huldiging.
v. Swieten (buigend):
 
Ik nijg voor de eed'le vrouwen
 
en groet de hooge heeren. Dat de hertog
 
nog speelt, belet niet, dat ik als vazal
 
hem eerbied schuldig ben. Wel kan hij van
 
zijn rechten afstand doen, ik echter van
 
mijn plichten niet.
 
(Hij knielt voor Willem).
 
Mijn heer en graaf, God en
 
Zijn lieve heil'gen zeeg'nen u en uw
 
geslacht!
Willem:
 
Sir Dirk, ik dank u; wees gegroet.
 
Zie daar, gij draagt een ganschen akker in
 
mijn huis! Wanneer gij weggeld moet betalen
 
is dat niet zonder grond; uw beenen zijn
 
beslijkt tot aan de knieën.
Swieten:
 
Heer, ik kwam
 
te voet en al den dag was ik op weg.
Willem:
 
Te voet? Hoe dat zoo?
Swieten:
 
Sedert vóór een jaar
 
mijn eed'le hakkenei gestorven is,
 
kleefden er ezelsharen aan mijn zadel,
 
maar nu is grauwtje ook dood en daarom loop ik.
Watering.:
 
Een edelman!
Swieten:
 
Een edelman, jawel heer,
 
maar daar mijn hoevelingen armoed lijden,
 
betalen zij geen cijns meer.
Watering.:
 
En gij duldt dat?
Swieten:
 
Het schijnt mij beter, dat de heer te voet gaat,
 
dan dat de schalken op het kerkhof rusten.
Willem:
 
Kies uit mijn stal een paard, vriend.
Swieten:
 
Och, het zou
 
aan haver, gerst en hooi ontbreken, heer.
Willem:
 
Maar waarvan leeft gij dan?
Swieten:
 
Van jacht en tuinbouw.
Margar.:
 
Gij moedigt de rebellen aan. De bodem,
 
hoe stug en dor ook, brengt genoeg toch op
 
voor heeren en voor onderzaten. Slechts
 
uw leenheer, die ze schonk, vermag het van
 
uw rechten u te ontheffen, niet gijzelve,
 
en wie de teugels viert, is vijand van
 
orde en gezag.
Swieten:
 
Juist daarom kwam ik, vrouwe,
 
om over weigering van schuldige plichten
 
mij te beklagen en zoo noodig ook
 
uw bijstand te verzoeken.
Margar. (tot Mathilda):
 
Lieve dochter,
 
ik bid u, deze ridders te onderhouden
 
door aangename kortswijl.
(Wassenaar, Egmont, Duivenvoorde, Steinvoorde en Wateringen omringen Mathilda).
Mathilda:
 
Spelen wij
 
op het verkeerbord of het biechtspel, heeren?
Steinvoorde:
 
Het biechtspel, vrouwe! Deel uw booze zonden
 
ons mede.
Mathilda:
 
Neen, sir, liever hoor ik de uwe.
Steinvoorde:
 
Gij absolveert mij met een lichte boete?
Mathilda:
 
Ik loof een prijs uit voor de hoogste deugd.
Steinvoorde:
 
Rijk God, kwam het op mij aan, zoo beloonde ik
 
de zonde!
Mathilda:
 
Heer van Duivenvoorde, laat
 
mij dan bij u beginnen.
(Duivenvoorde knielt voor haar; zij fluistert met hem).
Egmont (tot Wassenaar):
 
Dit is nu
 
het hof: de graaf aan 't schaakbord en zijn gade
 
met de edellieden beuzelend, terwijl
 
daar buiten 't volk van honger sterft.
(Wassenaar haalt de schouders op).
Margar.:
 
Ik luister,
 
van Swieten. Waartoe kwaamt gij hier?
Swieten:
 
Om tot
 
mijn graaf te spreken.
Margar.:
 
Ik zal hem vervangen.
Swieten:
 
Vergeef mij, vrouwe, maar sinds gij met hem
 
te Bergen het verdrag sloot, ben ik zijn
 
vazal slechts.
Margar.:
 
De gravin van Holland staat
 
hier voor u.
Swieten:
 
Neen, de moeder van den graaf.
Willem (opstaand):
 
Stijfkop, hier ben ik dan. Wat wenscht gij? Spreek.
Swieten:
 
Heer, 't gaat ons slecht.
Willem:
 
Als ik mij wel herinner,
 
is u ook 't klooster Eng'lendaal cijnsplichtig.
Swieten:
 
Den geur van een kapoen is het mij schuldig.
Willem:
 
Den geur?
Swieten:
 
Den geur alleen; zoo staat het in
 
de perkamenten. Lang reeds was stilzwijgend
 
die plicht vervallen, maar de huidige abt
 
is mij niet welgezind; nu schrijdt hij met
 
zijn regulieren jaarlijks statig naar
 
mijn burcht en kiest al naar den wind zijn stookplaats.
 
Dan zweeft de geur van 't sappige gebraad
 
mij over 't schamel maal van kool en look
 
en smullend schreeuwen al de monniken:
 
‘Den heer van Swieten brengen wij zijn cijns!’
Willem:
 
Jaagt gij hen niet met knuppels weg?
Swieten:
 
Het staat
 
zoo in de perkamenten.
Willem:
 
Maar wat wenscht gij
 
dan, sir? Wat voert u herwaarts?
Swieten:
 
Zie, dat de
 
schotboortigen met Bamis en Midvasten
 
niet meer betalen, och, dat duid ik hun
 
niet euvel, want zij lijden zelf gebrek;
 
maar op de plichten, die hun huid niet deren,
 
pots marter, heer, daar sta ik op! Wanneer
 
mijn vrouw, mijn goede Meine, op 't kraambed ligt,
 
zijn zij mij schuldig om de gaaien, die
 
op 't vroonhof kakelen en krassen, uit
 
de boomen te verdrijven en hun nesten
 
te storen.
Willem:
 
Wonderlijk gebruik!
Swieten:
 
Een maand
 
geleden nu beviel mijn gade van
 
den twaalfden zoon en 't ging haar nauw aan 't leven,
 
maar ongestoord hoorde ik dien ganschen dag
 
de kollen schreeuwen.
Wassenaar (die nadergetreden is):
 
Hebt gij dat geduld?
 
Plaats galgen op uw erf en zij verjagen
 
de gaaien uit de gansche wereld. Wat
 
een zonderlinge meester zijt gij toch!
Willem:
 
Heer Dirk!
Margar.:
 
Zoo is het; recht is recht.
Swieten:
 
Mijn graaf,
 
hoe oordeelt gij?
Willem:
 
Twaalf zonen hebt ge?
Swieten:
 
Och heer,
 
de winternachten zijn bij ons zoo lang!
Willem:
 
Bylo, sir, gij behaagt mij en ik zal
 
u recht verschaffen.
 
(tot een knaap:)
 
Jonker, wilt gij ons
 
een kanne malvezij bezorgen, want
 
mijn vriend zal moede en dorstig wezen. Ruim
 
mijn vriend uw plaats in, meester Boudewijn.
 
(Boudewijn staat op en begeeft zich naar de groep der edelen).
 
Zet u hier naast mij, vriend.
Swieten:
 
Mijn graaf is zeer
 
genadig.
(Hij gaat zitten en spreekt fluisterend met Willem).
Egmont tot Boudewijn):
 
Hoe gelukkig zijt gij toch.
Boudewijn:
 
Ik, heer?
Egmont:
 
Daar gij zoo daag'lijks met den hertog
 
moogt spelen.
Boudewijn:
 
Bij Sint-Maarten, heer, ik brouw
 
nog liever honderd zalven dan dat ik
 
slechts éénmaal met hem voor het bord zit.
Egmont:
 
Hoe?
Boudewijn:
 
De hertog gluurt steeds rond en let op alle
 
wenken en fluisteringen, niets ontgaat hem.
(Zij gaan naar den achtergrond).
Mathilda (tot Wateringen, die voor haar knielt):
 
Het is uw beurt; belijd mij nu vol wroeging
 
uw zondental.
Watering.:
 
Ik heb u lief.
Mathilda:
 
En verder?
Watering.:
 
O, vrouwe, liefste vrouwe, ik kan het niet
 
verduren langer, neen, bij God, ik wil
 
dit schertsen niet verdragen meer! Ik heb
 
u lief! Met elke stonde laait mij 't vuur
 
met wilder gloed door de aad'ren en verteert
 
mijn laatste krachten, Ach, spreek dan één woord,
 
één enkel woord slechts, dat mij hoop of pijn
 
beneemt. - Zie, hoe de zon zoo heerlijk straalt;
 
hoor, 't zwoele ruischen in de bladeren......
Mathilda:
 
Men kon...... Ik ben......
Watering:
 
Ik zweer u, dat geen blaam
 
u treffen zal.
Mathilda:
 
Maar niet alleen.
Watering:
 
Kies de
 
gezellen zelve.
Mathilda:
 
Een korte rit, niets meer.
Watering:
 
Niets meer.
Mathilda:
 
Daar steekt geen kwaad in.
Watering:
 
Gij stemt toe?
 
Wanneer? - Nog heden? - Nu?
Mathilda:
 
Neen, dat moet ik
 
eerst overleggen,...... neen.
Watering:
 
Ach nu!
Mathilda:
 
Nu niet!
Watering:
 
Eén woord slechts, als gij wilt.
Mathilda:
 
Ten teeken, dat ik
 
bereid ben, reik ik u wel met een list
 
mijn gouden gordelgesp.
Watering:
 
Mijn valken zijn
 
gereed.
Mathilda:
 
Zijn zij gereed?
Watering:
 
O, liefste, heden?
Matilda:
 
Mijn gesp zal 't u verkonden, vriend.
Willem (nadertredend):
 
Het schijnt,
 
sir, dat u groote zonden kwellen.
Watering (verschrikt):
 
Hertog!......
(Een knaap treedt binnen).
Knaap:
 
Met lossen teugel rent zoo juist een ruiter
 
uit Leiden op het buitenhof; hij zoekt
 
den heer van Wassenaar.
Wassenaar:
 
Mij?
Knaap:
 
Onverwijld
 
vraagt hij gehoor, sir.
Wassen. (wil heengaan):
 
Sta mij toe......
Margar.:
 
Neen, laat
 
dien bode komen!
(Knaap af; de bode treedt binnen).
Bode:
 
Heer!
Wassenaar:
 
Wat is er, bode?
Bode:
 
Een ongeluk.
Wassenaar:
 
Spreek op!
Bode:
 
De heer van Raephorst......
Wassenaar:
 
Mijn neef!
Bode:
 
Een boerendeern begeerde hij
 
uit Soeterwoude, die eerst onlangs huwde
 
met een der hoevelingen en zich weerde
 
ter wille hem te zijn. Toen zij nu gist'ren
 
ter mis was, sloeg de heer met eigen hand
 
den kerel dood en hing zijn bloedig hart
 
bij haar aan 't kot.
Egmont:
 
Ha!
Swieten (tot Wassenaar):
 
Zie, dat noem ik nu
 
een zonderlingen meester.
Wassenaar:
 
Hij was steeds
 
een weinig driftig. - Is dat al?
Bode:
 
Neen, heer.
 
In woede ontvlamd, berende 't volk met knotsen,
 
vlegels en kodden het kasteel. Zij waren
 
niet op dien storm bedacht; het werd genomen.
 
Ternauwernood nog konden de ingenooten
 
zich bergen, maar den burchtheer......
Wassenaar:
 
Wat? Ga voort!
Bode:
 
Den burchtheer sloot men in een kuip, die gansch
 
met nagels was doorslagen en men rolde
 
die onder woest gehuil van het gemeen
 
duin op, duin af en eind'lijk in een poel.
Egmont:
 
Ha, er zijn dus nog mannen!
Wassenaar:
 
Dus gij schenkt
 
dien zwijnen bijval?
Egmont:
 
De gerechtigheid
 
schenk ik mijn bijval!
Wassenaar:
 
Sir, hij was van mijn
 
geslacht.
Egmont:
 
Een slechte vrucht.
Wassenaar:
 
Een eed'le stam
 
draagt nimmer slechte vrucht.
Egmont:
 
Dan was de stam
 
wel rot.
Wassenaar:
 
Ha!
Margar.:
 
Staakt uw twisten! Laat den bode
 
nu verder spreken.
Wassenaar:
 
Meldt gij nog meer rampen?
 
Spreek, onheilsbode! Waarom aarzelt gij?
 
Ben ik een kind! De rotte stam, dien ik
 
ontsproot, vreest voor den God-zij-bij-ons met
 
zijn gansche hel niet.
Bode:
 
Na die lichte zege
 
wies der schavuiten macht met tal van dorp'ren
 
en schuimsel uit de stede Leiden aan.
 
Zij togen noordwaarts, plunderden het slot
 
van Warmond en bedreigen Teilingen
 
en Alkemade nu.
Margar.:
 
Dat waagden zij?
Willem:
 
De razenden!
Wassenaar:
 
Dat roept om wraak!
Margar.:
 
Zie, sir,
 
dit zijn nu de gevolgen van uw mildheid.
 
Waarom roeit gij in vredestijden ook
 
het overtollig ongediert niet uit?
 
Ik ken hen: weinigen op den betaaldag,
 
maar velen bij het oproer; zoo was 't steeds
 
met het gespuis der keerlen!
Egmont:
 
Graaf, gij spreekt niet,
 
gij zwijgt?
Margar:
 
Wat meent gij, Egmont?
Egmont:
 
Vrouwe, ik richt
 
mijn woord tot Hollands graaf. Hier wordt met hoon
 
het recht vertreden zijner onderzaten.
Margar.:
 
Mijn zoon denkt zooals ik.
Egmont:
 
Hij heeft het niet
 
gezegd.
Willem:
 
Mijn moeder sprak.
Egmont:
 
Is dit uw eenig,
 
uw laatste woord, heer?
Willem:
 
Ja.
Egmont (zijn zwaard afwerpend):
 
Hier ligt mijn zwaard,
 
neem het! Dan ben ik ook niets anders dan
 
een oproerling!
Margar.:
 
Verraad!
Willem:
 
Kom, neem uw wapen
 
weer op, sir, en bedwing uw dolle zinnen;
 
ik mag dat niet. Zie, zulke dwazen maken
 
mij 't leven hier nu zuur, van Swieten. Ik
 
wensch vrede en rust in mijn paleis, ik houd
 
van der menstreelen zangen en muziek
 
en van het schaakspel, maar die wilde geesten
 
bezweert weer elke stonde een nieuwe storm.
 
- Mijn moeder zal met u te rade gaan
 
en hulp u schaffen, Wassenaar. - Mathilda,
 
hebt gij hun aller biecht gehoord? Loof dan
 
den prijs uit, bid ik u.
(Terwijl Egmont zijn zwaard weder op neemt, omringen de anderen Mathilda).
Edelen:
 
Ja, vrouwe, schenk
 
ons de belooning!
Willem (tot Mathilda):
 
Wilt gij een bokaal,
 
een helmtooi, edelsteenen?
Mathilda:
 
Neen, ik dank u;
 
mijn gouden gordelgesp is wel voldoende.
Watering.:
 
Uw...... gordelgesp!
Mathilda:
 
Van alle boetelingen,
 
die diep gebogen mij hun schuld beleden,
 
bevond ik u, heer Gerrit, wel het minst
 
bevlekt door zonde. Ontvang dus uit mijn hand
 
't verdiende loon der wankellooze deugd.
(Zij reikt Wateringen, die voor haar knielt, haar gesp).
Wassenaar (tot Wateringen):
 
Oprecht bied ik u mijn gelukwensch aan.
Steinvoorde:
 
Ik eveneens.
Duivenv.:
 
Ik ook.
Watering.:
 
Ik dank u, heeren.
Wassenaar:
 
Bij alle heil'gen vrouwe, die belooning
 
zal hem ook voortaan niet van 't pad der deugd
 
doen wijken.
Egmont (ter zijde):
 
Eind'lijk dus. Zoo moest het komen.
Willem:
 
Het schemert reeds. Ik schenk u oorlof, heeren.
 
Gij zijt mijn gast straks aan den disch, van Swieten.
Swieten:
 
Heer, gaarne smul ik weder eens van een
 
kapoen, want lang genoot ik slechts den geur.
Willem:
 
U wacht ik in mijn kamer, heer van Egmont.
 
(Slechts aarzelend maakt men aanstalten om te gaan).
 
Ik groet u allen. Niemand anders blijve
 
dan slechts van Egmont!
(Allen behalve Willem, Egmont en Margaretha af).
Margar.:
 
Voelt ge u wederom
 
niet wel, mijn zoon?
Willem:
 
O zeker.
Margar.:
 
Maar uw stem
 
beeft, dunkt mij.
Willem:
 
Neen.
Margar.:
 
Ook zijt gij bleek. Ontroerde
 
de tijding van dien opstand u te zeer?
Willem:
 
Van alle zorg word ik door u bevrijd.
 
(tot Egmont):
 
Sir......
Margar.:
 
Wijst gij mij de deur?
Willem:
 
Vergeef mij, moeder,
 
maar gaarne zou ik met van Egmont spreken.
Margar.:
 
Dan ga ik! Goed!
(Zij gaat toornig heen).
Willem:
 
Vriend Wouter, laat uw ros
 
optuigen!
Egmont:
 
Hoe?
Willem:
 
Nog dezen nacht moet gij
 
het hof verlaten.
Egmont:
 
Dezen nacht nog?
Willem:
 
Ja.
Egmont:
 
Waarheen gebiedt gij mij dan te vertrekken?
Willem:
 
Naar Kennemer- en Rijnland.
Egmont:
 
Dus mijn zending
 
staat met het oproer in verband?
Willem:
 
Zoo is het.
Egmont:
 
Ga ik alleen?
Willem:
 
Neen, reeds koos ik voor u
 
een begeleider.
Egmont:
 
En gij hebt die boodschap
 
zoo juist ontvangen eerst.
Willem:
 
Toch koos ik reeds
 
een metgezel.
Egmont:
 
Wie is het?
Willem:
 
Ik!
Egmont:
 
Gij, heer?
Willem:
 
Stil; demp uw stem, vriend. Luister, 't diepst geheim,
 
dat in mijn ziel besloten rust, zal ik
 
u toevertrouwen; 't is mijn schoonste hoop,
 
mijn liefste droom, mijn vrijheid en mijn leven.
Egmont:
 
Gij wilt?......
Willem:
 
Verhef uw stem niet, bid ik u;
 
ik ben omringd door speurders hier. Wee mij,
 
indien ik openlijk de huich'larij,
 
die mij behoedt, afschudde, indien een ander
 
mij zien mocht, zoo gij mij nu ziet. - Gij kunt
 
mij straffeloos verraden.
Egmont:
 
Heer!......
Willem:
 
Mijn vriend,
 
vergeef mij. O, ik weet, dat deze stonde,
 
die ik verbeidde met onwankelbaar
 
geloof, niet liegen kan; de stonde, die
 
in onbegrensde trouw ons saam verbindt,
 
de heil'ge stonde, die de jammerlijke
 
gehate mom mij afrukt en uit stille
 
geheime droomen van geluk mij heerlijk
 
ter eindelijke waarheid wekt. Wanneer
 
het leven om mij golfde en raasde en ik
 
zoo vreemd, zoo ongeroerd en hulpeloos
 
u allen scheen, o, dan genoot, verstond ik
 
mijn hooge roeping waarlijk eerst. Geen woord
 
ontging mij, geen gebaar en geen gedachte;
 
ik, die daar traag en koud en stom in 't duister
 
neerzat, ik las in 't diepst der harten en
 
aanschouwde klaar der luide veinzers heimlijk
 
verholen lust en streven. In mijn zwijgen
 
rijpte het god'lijkst plan en vlammend straalde
 
het in mijn ziel, maar nimmer zaagt gij mij
 
het voorhoofd fronsen, nimmer op mijn moede
 
gelaat een glimp zelfs van bewogenheid.
 
Slechts één, - mijn moeder, sloeg met ijverzucht
 
en argwaan mij steeds gade, speurend, of
 
niets van mijn vader, van mijn goeden vader
 
zich nog in mij verried. Van al haar zonen
 
erfde ik toch slechts zijn milden geest; mijn broeders
 
Albrecht en Lodewijk zijn van haar bloed,
 
van 't stugge heerschersbloed der Hennewieren.
 
Maar nu gelooft ook zij zelfs aan een laffen
 
ontaarden zoon en nu werp ik de zelf-
 
omklonken kluisters eind'lijk af. O, hoor
 
mijn heimlijk plan, hoor, welke zekerheid
 
van zege mij bezielde, wanneer ik
 
mijzelven koel verloochende, terwijl
 
het louterst vuur der jeugd mijn ziel doorgloeide.
Egmont:
 
O spreek, wie zijt gij dan, wat wilt gij? Spreek!
Willem:
 
Is 't menschenhart dan waarlijk eerder open
 
voor 't booze dan voor 't goede? Is de verachting
 
zoo licht en zoet, dat niemand haar weerstaat?
 
- En toch, mijn vriend, reikte míjn grenzenlooze
 
verachting nooit tot u; uw naam was steeds
 
een klank mij vol belofte en troost. Dat gij
 
mijn stil vertrouwen soms door luiden twijfel
 
mij slecht vergoldt, dit deed u in mijn achting
 
slechts stijgen, maar dat gij zelfs nu nog zóó vraagt...
 
Wat ik dan wil? - Ik wil regeeren! Niet
 
als een verblinde dwingeland, niet eenzaam
 
op ongenaakbaar hoogen zetel, maar
 
als mensch en onder menschen; niet als hoogst-
 
verhevene der edelboortigen,
 
maar als een naaste der bescheiden eed'len
 
van geest en arbeid!
Egmont:
 
Heer!......
Willem:
 
O, goddelijk
 
is 't vredesvorst te heeten, waar de vlijt zwoegt
 
en 't ambacht hamert, waar de kunst ontbloeit
 
en zich de handel rept, waar diep zich wortelt
 
wat deeg'lijk is en baat! O, goddelijk
 
een trooster en een steun te zijn, tot wien
 
het volk in nood en druk betrouwend optrekt!
Egmont:
 
Ja, goddelijk! Heer, voelt gij in u kracht
 
en moed dit te volbrengen?
Willem:
 
Ik geloof,
 
aan 't hooge doel van mijn bestemming!
Egmont:
 
Dan
 
zult gij haar waardig zijn! Ik ben uw man
 
in leven en in sterven; bij den Heiland,
 
ik zweer het u!
(Hij knielt).
Willem:
 
Ik wist het, vriend. Sta op;
 
reik mij de hand. - Nu luister; wij verlaten
 
den burcht nog dezen nacht en in 't geheim.
Egmont:
 
Vertoon u zoo gij zijt; gansch Holland zal u
 
vol geestdrift juichend volgen.
Willem:
 
Ook mijn moeder?
Egmont:
 
Uw moeder......
Willem:
 
Ach, dit is de schrille wanklank,
 
die door den jubel van mijn hoop vaak schrijnt,
 
de droeve schaduw, die het rijzend licht
 
der blijde toekomst duister overspreidt,
 
de huiv'ring, die mijn vuur'gen moed zoo wreed
 
vaak koelde en doofde: die het naaste mij
 
bestaan, mijn moeder en mijn broeders en
 
mijn gade ook, zij verstaan mij niet; hun denken,
 
hun gansch gevoel en wezen zijn te zeer
 
verwassen met den stuggen bodem van
 
het trotsch meedoog'loos erfrecht.
Egmont:
 
Maar gij zijt
 
de sterkste.
Willem:
 
Krijg dus tegen 't eigen huis
 
en burgerkrijg?
Egmont:
 
't Verzet is dra betemd.
Willem:
 
Om dra zich krachtiger te weren nog.
Egmont:
 
Ter zijde staan u alle goede mannen.
Willem:
 
Maar tegen mij zijn alle slechte. Neen,
 
om mijnentwille mag geen druppel bloed
 
vergoten worden.
Egmont:
 
Gij zijt schuldeloos;
 
het heil der landen eischt het.
Willem:
 
Maar de schande?
Egmont:
 
Die kome neer op 't hoofd der schuldigen.
Willem:
 
Toch zal ze in toekomst dan mijn naam, den naam
 
van mijn geslacht, van Beieren slechts dragen.
 
Eens stond ik onbezonnen, willoos in
 
mijn jeugd'gen overmoed reeds tegenover
 
mijn moeder, maar de dag der zege was
 
voor mij een vreugdelooze en eeuwig dank
 
den hoogsten God, die mij berouwvol tot
 
mijzelven in deed gaan, dat ik de hand,
 
die ik bloedschendend, zondig had geheven,
 
haar ter verzoening reikte en boete deed.
 
Het pantser, dat haar voortaan schut, de naam
 
is 't, dien zij draagt, daar hij de mijne ook is.
 
De tijd schenkt zeker de rechtvaardigheid
 
de zege, maar hij wischt geen smet ooit op
 
den naam uit; hij vergroot haar. Wee, wanneer
 
het loutere metaal der eer bevlekt wordt!
Egmont:
 
Wat hebt gij dan besloten?
Willem:
 
Wij begeven
 
ons heimlijk naar de streek van 't oproer; gij
 
kent land en volk daar. Beide hooren en
 
aanschouwen wij de gronden van 't verzet,
 
te goeder ure maak ik mij den leiders
 
bekend, verleen vrijdom van schat en lasten
 
en daag, mijn banderol ontplooiend, dan
 
den adel voor mij, om in mijn naam en
 
dien mijner moeder te berechten. Laat
 
van deze plannen echter niets verluiden;
 
wij gaan ter jacht, zal 't heeten.
Egmont:
 
Stil. Uw moeder!
(Margaretha komt).
Margar.:
 
Stoor ik?
Willem:
 
Van Egmont zou mij juist verlaten.
Margar.:
 
Dan kom ik nog te rechter tijd; ik zoek hem.
Egmont:
 
Mij, vrouwe?
Margar.:
 
Ja, sir; onverwijld moet gij
 
naar onze goede stede Dortrecht reizen
 
met dezen brief.
Egmont:
 
Met oorlof, vrouwe, maar
 
dat kan ik niet.
Margar.:
 
Hoe?
Willem:
 
Ik heb hem van noode.
Margar.:
 
Lijdt dat geen uitstel? Kunt gij in zijn plaats
 
geen ander?......
Willem:
 
Juist hetzelfde dacht ik u
 
te vragen, moeder. Zou een and're bode
 
niet dienen kunnen?
Margar.:
 
Hij dunkt mij de beste.
Willem:
 
Den brief kan ook een knaap bezorgen.
Margar.:
 
't Schrijven
 
moet worden toegelicht.
Willem:
 
Er zijn aan 't hof
 
veel edellieden rad van tong.
Margar.:
 
Dan stel ik
 
de boodschap liever uit tot morgen. Zijt
 
gij dan tot mijn beschikking, heer?
Willem:
 
Neen, moeder,
 
ook morgen niet.
Margar.:
 
Ha! - Sir, laat ons alleen.
Willem:
 
Wacht in de wapenzaal op mij.
(Egmont af).
Margar.:
 
Die boodschap
 
was slechts een pure fabel; ik verzend
 
geen brief naar Dortrecht en den heer van Egmont
 
acht ik niet hooger dan een ander.
Willem:
 
Dat
 
verheugt mij.
Margar.:
 
Maar zoo heb ik u den argwaan
 
bekend, die in mijn ziel ontwaakt is.
Willem:
 
Wat
 
voor argwaan, moeder?
Margar.:
 
Dat ik op mijn hoede
 
moet zijn voor u!
Willem:
 
Dan ware ik toch mijn eigen
 
en ergste vijand, want te zeer is 't mij
 
bewust, hoe gij mijn heil steeds onvermoeid
 
beoogt. - Er huizen zwijnen in ons woud,
 
hoorde ik, en daar heer Wouter meesterlijk
 
de speer hanteert, verzocht ik hem met mij
 
ter everjacht te gaan.
Margar.:
 
Dit hof rijdt nimmer
 
ter everjacht.
Willem:
 
Laat ons dan 't voorbeeld geven.
 
Daar ge argwaan koestert, moeder, spijt het mij,
 
dat gij zijn diensten niet behoeft, want gaarne
 
ware ik bereid geweest nu, hem te ontberen.
Margar.:
 
Dit aanbod neem ik aan.
Willem:
 
Die boodschap was
 
een fabel slechts, hebt gij bekend.
Margar.:
 
Dat is zij.
Willem:
 
Dan hebt gij hem niet noodig.
Margar.:
 
Om het even.
Willem:
 
Met moedwil wilt gij mij berooven dus
 
van een vermaak?
Margar.:
 
Ik wil hem van u scheiden.
Willem:
 
Voor grillen wijk ik niet!
Margar.:
 
En ook niet voor
 
bevelen?
Willem:
 
ik ben graaf van Holland, moeder!
Margar.:
 
Ha, nu verraadt gij u! Ik wist wel, dat
 
dit eind'lijk komen moest. Gij zijt de graaf;
 
jawel, door mij slechts. O, dat ik zoo dwaas
 
geweest ben toen, geroerd door uw berouw
 
en overreed door oom Beaumont, dien titel
 
u af te staan! Nu acht gij u gerechtigd
 
en 't uur gekomen, om mij gansch ter zijde
 
te stooten en de aanbeden god te worden
 
van 't muitende gespuis, niet waar? Daarom
 
die vriendschap voor van Swieten plots'ling, dat
 
bedekte spotten met van Wassenaar,
 
en wanneer Egmont met vermeet'le krenking
 
verraad pleegt en zijn zwaard ter aarde werpt,
 
spreekt gij hem vrij en kiest hem tot gezel.
 
Slecht zijt ge als zoon en slechter nog als heer;
 
vergeefs zoek ik één hoofsche deugd bij u;
 
lichtgeloovig, huichelachtig, slinksch en traag
 
en dorpsch vertrouwd met zwakkelingen en
 
rebellen! Maar bij den gekruisten God
 
ik vrees u niet; waag het mij te weerstreven,
 
ik vel u neer en niets zal van u resten
 
dan slechts een smaad voor Beierens naam!
Willem:
 
O moeder,
 
zoo spreekt gij? Ach, hoe goed gevoelt gij, waar
 
ik kwetsbaar ben, hoe wreed rijt gij een nauw
 
geheelde wond mij open in de ziel,
 
hoe sluw verschanst gij, door het schild gedekt
 
der onaantastbare eer, u in de onschendbaarheid
 
van moeder- en van maagschap; dit,
 
- hoe wel doorziet gij en benut gij het, -
 
is 't een'ge, wat mij kan doen wankelen.
 
Maar nu hebt gij u ook verraden, moeder,
 
hebt hart'loos dreigend mij uw scherpst geweer
 
getoond. Ik zeg u echter, dat de tijden
 
met schande niet, maar, - zoo spreekt mij het hart, -
 
met roem en eer van mijn rechtvaardig streven
 
eenmaal gewagen zullen, maar u tevens
 
gedenken zij dan als de moeder, die
 
het smetteloos blazoen van haar geslacht
 
schond in haar zoon, die zonder vrees of blaam
 
het fier tot hooger glans nog heffen wilde!
Margar.:
 
Mijn lieve zoon, ik ben te ver gegaan,
 
moet ik bekennen, en het doet mij leed;
 
vergeef mij. - Spreekt gij niet? O, antwoord mij.
 
Gevoelt gij niet, mijn zoon, hoe zwaar het mij
 
moet vallen, mij zoo te vernederen?
 
Voor de eerste maal spreek ik het woord vergeving
 
nu uit; nooit smeekte ik om vergiffenis,
 
nooit schonk ik haar; nu echter bid ik u,
 
vergeef mij.
Willem:
 
Moeder, laat het ons vergeten.
Margar.:
 
Nooit keere zulk een stonde weder; dat
 
zij de aanvang wezen moog' van wederzijdsch
 
vertrouwen!
Willem:
 
O, dat geve God!
Margar.:
 
- Mijn zoon,
 
waarheen wilt gij met sir van Egmont gaan?
Willem:
 
Dat zeide ik reeds.
Margar.:
 
Ga niet, blijf hier; er heerscht
 
nu immers vrede tusschen ons.
Willem:
 
Dat kan
 
ik niet.
Margar.:
 
Waarom niet?
Willem:
 
Daar ik gaan moet.
Margar.:
 
Dat
 
noemt gij dus wederzijdsch vertrouwen; maar
 
ik ken wel middelen om te vernemen,
 
waarheen gij gaat.
Willem:
 
Ter jacht zeide ik u toch!
 
Ik voel mij heden zeer gezond en sterk
 
en 't doet mij zeker goed. - Hoed u en zend
 
geen speurders uit, want soms verdwaalt de speer.
Margar.:
 
Dus zoo veracht gij mij?
Willem:
 
Ik zweer u bij
 
mijn naam, dat u geen haar gekrenkt zal worden.
Margar.:
 
Gij gaat dus?
Willem:
 
Dezen avond nog. - Wie komt daar?
(Een knaap).
Knaap:
 
Mijn vrouwe en heer, ik meld u, dat de disch
 
is aangerecht.
Willem:
 
Knaap, zorg, dat men mijn paard
 
uitrust; ik rijd ter jacht.
Knaap:
 
De valkenier
 
is reeds ontboden in de stallen, heer.
Willem:
 
De valkenier?......
Knaap:
 
Vrouwe Mathilda gaf
 
hem reeds bevel, heer.
Willem:
 
Knaap! - Mijn gade zou?....
Margar.:
 
Haha! Ik ben het niet, die 't smetteloos
 
blazoen......
Willem:
 
Moeder! Bij God, dat is...... Neen, neen.
 
- Meld, jonker, dat men slechts bevelen wachte
 
van mij, en steek een fakkel aan, dat ik
 
ter tafel mijn geliefde moeder leid.
 
- Sint-Geertenminne zullen wij daar drinken.

Tweede bedrijf.

Voorhof van het kasteel van Raephorst.
Links een vleugel van het slot; de vensters zijn verbrijzeld en de deur is uit haar hangsels gelicht.
Op den achtergrond een muur met kanteelen, waarin een geopende poort, door welke men een duinlandschap ontwaart. Rechts duiden eenige vruchtboomen aan, dat zich daar de boomgaard bevindt.
Bij de poort Wigbolt en Seger, met pieken gewapend; Wigbolt draagt een blauwgeruite sjerp over zijn buis, Seger heeft een trompet in de hand.
Wigbolt:
 
Stijg op den toren, Seger, en ziet uit,
 
of onze mannen nog niet naderen,
 
en steek de tromp, wanneer gij hen ontwaart,
 
dat ik dan 't godsgauw plund'rend boerenpak
 
van 't slothof jaag.
 
(Seger treedt het slot binnen. Van achter den vleugel komt Lammekijn).
 
Reeds weder een. Kom hier, boer!
 
Wat draagt gij mede?
Lammekijn:
 
Laken, om daarvan een
 
wams te maken.
Wigbolt:
 
En waar zat gij, toen
 
wij tegen piek en hellebaard en door
 
een stroom van kokende olie en een wolk
 
van pijlen dit kasteel berenden? Spreek!
Lammekijn:
 
Hierneven in het duin.
Wigbolt:
 
Ja, in een spijker
 
verscholen en uw paternoster staam'lend.
Lammekijn:
 
De hooge heer had mij geen kwaad gedaan;
 
waarom zou ik het hem dan doen?
Wigbolt:
 
Pots marter,
 
en toch besteelt gij hem!
Lammekijn:
 
De deur staat open;
 
men waagt er niets bij.
Wigbolt:
 
Scheer u weg; vooruit,
 
weg, galgenaas, of op uw bollement
 
krijgt gij een tas!......
 
(Lammekijn snel door de poort af. Uit het slot komt de oude Brecht).
 
Waart ons, die ook! He daar,
 
gij oude kween, strijkt ge ook nog krom en kuchend
 
en tand'loos met de raven neer? Hoor eens,
 
is 't waar, heks, wat men zegt, dat gij den burchtzaat
 
steeds rijkelijk van deernen hebt voorzien?
Brecht:
 
O, o, dat is een leugen, grove leugen!
Wigbolt:
 
En toch heeft men gezien, hoe gij in 't duister
 
de preutsche maagden met welsprekende
 
schildguldens hebt gelokt, om ze dan heimlijk
 
door de achterpoort te tronen, hun in de ooren
 
een laatsten raad nog fluist'rend en hun schoonheid
 
benijdend, die gij gaarne wel om niet
 
geofferd hadt, he, koppelmoer. - Wat bergt gij
 
daar in uw schort?
Brecht:
 
Niets, vriend, niets, lieve vriend!
Wigbolt:
 
Laat zien dan, totebel! Zoo, zoo, een sluier
 
is 't uit de waarderobe. Wijs gekozen;
 
bedek voortaan daarmede uw valsche tronie.
 
Zij neemt den sluier aan!
Brecht:
 
Haha, den sluier!
 
Ha, jonkman, wel gezegd! Haha, den sluier!
 
- Zij neemt den sluier aan! God zegene u;
 
de heil'ge maagd en alle santen en
 
santinnen zeeg'nen u! ‘Stamp, stamperken,
 
stamp, stamp!’ - Haha, zij neemt den sluier aan!
(Waanzinnig lachend en dansend af).
Wigbolt:
 
In kokend sulfer zult gij drijven, feeks!
(Heilke komt uit het slot).
Heilke:
 
Wigbolt, gegroet.
Wigbolt:
 
Ei zie, zijt gij het, Heilke?
 
Bij den soudaan van Babylon, ik ben
 
verheugd u weer te zien. Geef mij een kus
 
en nog een; - zoo, zoo! Weet gij nog, hoe vaak
 
wij, voor ik steewaarts toog, te zamen in
 
de duinen koosden en hoe ik u dan
 
met paarse weed'rik kranste? - Ja, dat was
 
een zaal'ge tijd. O, steeds wil ik als toen
 
u ‘kuische maagd’ nog noemen. Wat gewoonte
 
toch al vermag!
Heilke:
 
Maar......
Wigbolt:
 
Zoetelief, zijt gij
 
om mij hierheen gekomen?
Heilke:
 
Trouwe ja.
Wigbolt:
 
Kwaamt gij dan niet uit gindsche deur?
Heilke:
 
Hoe meent gij?
Wigbolt:
 
Wat steekt daar in uw keurs? Een gordeltasch,
 
sameet met goud! Die naamt gij uit den schrijn;
 
ontken het niet. Zij plund'ren immers allen;
 
zelfs de pastoor sloop met een outerdoek
 
en zilvren wierookvat voorbij. Waarom
 
zoudt gij dus anders zijn? Uw keus getuigt
 
van wijs beraad; in deze tasch kunt gij
 
de schellingen bewaren, die de heer
 
u zeker telkenmaal vereerde, als hij
 
uw hemdeke geschuurd had!
Heilke:
 
Lastertong!
 
De nikker zal u grijpen!
Wigbolt:
 
Dat gij zijn
 
slaaplief geweest zijt, dat verhalen alle
 
baardschrappers en klappeien langs den weg.
Heilke:
 
Ik,...... ik?...... O mijn, zoo schuld'loos als een vischje
 
ben ik!
Wigbolt:
 
Begoten met Sint-Jorisvischsop!
 
(zingt:)
 
Zij namen daar elkander
 
en gingen éénen gang
 
tot onder de linde groene;
 
daar klonk des nachtegaals zang’.
Heilke:
 
Ha, met mijn nagels zal ik u!......
(Trompetgeschal).
Wigbolt:
 
Zij komen.
 
Weg, kijvekat! Loop, of ik stel u aan
 
de kaak voor heel den omtrek!
Heilke:
 
Dat Gods wonden
 
u schenden!
(Zij gaat snel naar rechts af. Door de poort Hertog Willem, van Egmont, Zweder, Allaart en andere Kabeljauwen. Seger uit het slot).
Wigbolt:
 
Welkom, Zweder, Allaart...... Wie
 
zijn dat?
Zweder:
 
Dit is de heer van Egmont, die
 
ons welgezind is,
 
(wijst op Willem:)
 
en dat is zijn knaap.
 
Is alles voorbereid?
 
In 't elzenbosch
 
staan dertig schubbejakken ons ter hand.
Zweder:
 
Zij zullen dra van noode zijn; de Hoeken
 
vergaad'ren dezen avond hier in 't slot.
Wigbolt:
 
In dit kasteel? Hier in het slot van Warmond?
 
Hoe weet gij dat?
Zweder:
 
Een dienstman van den heer
 
van Duivenvoorde is een der onzen; hij
 
verried het mij.
Wigbolt:
 
Maar waarom kozen zij
 
juist dezen burcht?
Zweder:
 
Daar hij veroverd is,
 
scheen hij hun 't veiligst voor een overval.
Wigbolt:
 
Haha, zij zullen dansen! Geen ontkomt!
Willem (tot Egmont, die spreken wil):
 
Zwijg.
Zweder:
 
Neen, geen bloed meer. Laat ons toch bedenken,
 
dat wij des graven vrede zwoeren, toen
 
zijn felle moeder hem de landen afstond.
Wigbolt:
 
Die vrede is door den geilen moordenaar
 
verbroken, dien wij zoo gepekeld kuipten.
 
Niets meer van vrede; vrede is lafheid! Wraak
 
zij voortaan slechts de leuze, wraak de daad,
 
wraak de bevrijding van het eeuwenlang
 
in haat verbeten lijden! Geen erbarmen,
 
noch eeden mogen onze beulen sparen!
Willem:
 
En als uw wraak gelijk de zwarte dood
 
heeft rondgewaard, als zij van 't gruwzaam moorden
 
verzaad is, als de dreven in een kerkhof
 
herschapen zijn, dan zweert de maagschap der
 
verslaag'nen weder bloedige vergelding.
 
Aan wien de schuld dan van een eindeloozen
 
verwoeden burgerkrijg? Hij baat u niet
 
en niemand. Meent gij door den dood van enk'le
 
verstokte heeren 't onkruid uit te wieden,
 
dat uwer rechten eed'le plant verstikt?
 
Is dan uw haat tegen de dwingelanden,
 
zoo fel en blind, dat hij u zelven tot
 
een dwingeland maakt? Wie vrijwillig voor
 
den algemeenen wil tot aller heil
 
niet buigt, is een verrader!
Wigbolt:
 
Ja moordam,
 
zoo mag een edelknaap als gij licht spreken!
Willem:
 
Als gij den raad niet opvolgt, zoo behoeft
 
gij op des graven bijstand niet te reek'nen.
Wigbolt:
 
Wat ijs'lijk dreigement! Alsof de graaf
 
ons anders bijstand schenken zou! Dat zult
 
gij ook wel beter weten.
Willem:
 
Hoe?
Wigbolt:
 
De graaf
 
is een onmondig ziek'lijk kind, dat - God
 
zij het geklaagd - ondanks 't verdrag steeds aan
 
den leiband zijner moeder loopt, terwijl
 
zijn gade met de heeren van het hof
 
boeleert.
Willem (hem woedend aangrijpend):
 
Wat durft gij?...... Ha!
 
(tot Egmont en anderen):
 
Terug, gij allen;
 
mij gaat dat aan! - Ik zelf, ik ben de graaf
 
van Holland, man!
Wigbolt (ontsteld, knielend):
 
O, heer......
Willem (na een kort zwijgen):
 
Gij hebt mij dood'lijk
 
beleedigd; dat eischt wraak. Ik kan u dooden,
 
maar ik betem mijn wraaklust en ik schenk
 
u 't leven, man. Verneem dit en besef,
 
hoe het onmondig ziek'lijk kind, dat u
 
een raad gaf, nu ook door een daad u voorging.
 
- Dat van mijn gade was...... dat was gelogen.
Wigbolt:
 
O, edel heer......
Willem:
 
Sta op, gezel.
Wigbolt (zijn sjerp losknoopend):
 
Ik ben
 
beschaamd en niet meer waardig dit te dragen.
 
Heer, neem mijn schubbenband; hij is het teeken
 
van het bevel over de klauwers. Tot
 
den dood zijn zij u trouw. Heil onzen graaf!
Allen:
 
Heil onzen graaf!
Willem:
 
Bewaar dien band, sir Egmont.
 
Verwijdert u gezellen; waarschuwt ons,
 
wanneer gij nader van de Hoeken hoort.
(Allen door de poort af, behalve Willem en Egmont).
Willem (droevig):
 
O Wouter, vriend......
Egmont:
 
Zoo moedeloos plots, graaf?
 
Zooeven nog zoo fier en ridderlijk
 
en nu zoo moedeloos?
Willem:
 
Dat zij mij honen,
 
zie, dat bedroeft mij niet; zij kunnen mij
 
niet achten nog; maar dat men onder 't volk
 
zoo van Mathilda spreekt...... Het is gelogen,
 
zeide ik; mijn God, het is gelogen, laster!
 
- Juist nu de schoonste toekomst voor mijn blik
 
zich heerlijk opent, moet de giftslang van
 
den laster kruipen op mijn pad en door
 
haar steek mijn arm verlammen, door haar zeever
 
mijn eer bezoedelen!
Egmont:
 
O, laat op dezen
 
gewijden dag geen stem, heer, in u klinken
 
dan slechts de blijde van den hoop. O, laat
 
geen zwarte schaduw twijfel barende,
 
zich spreiden voor de meizon, die zoo heerlijk,
 
geluk verkondend, zie, het jongbelooverd
 
foreest bestraalt, dat Hollands duinen zoomt.
 
Laat bij de aanschouwing van dit wonderschoon
 
en vredig landschap u de god'lijkheid
 
doorgloeien van uw vredestaak. Bedenk,
 
hoe onverhoopt, hoe wonderwel reeds alles
 
beschikt werd; scheen het ons onmoog'lijk schier
 
den adel te beroepen, ongedaagd
 
komt hij reeds herwaarts; achtten wij het hach'lijk
 
de keerlen te bedwingen, de overmoed
 
van één legde u 't bevel reeds in de hand.
 
Kondt ge u bedienen van een tooverspreuk,
 
die elken wensch vervulde, de uitslag ware
 
niet gunstiger geweest.
Willem:
 
Maar zie eens om
 
u heen; welk een verwoesting! Deuren, vensters
 
verbrijzeld, deelen opgebroken, huisraad
 
versplinterd en de schoonste wandtapijten
 
aan flarden.
Egmont:
 
In hun dollen drang naar nieuwe
 
veroveringen lieten de bestormers
 
het huis nog ongerept, opdat de vrouwen
 
en kinderen hun woede en hebzucht dan
 
bevreed'gen konden. Een verrassend schouwspel
 
voor onze heeren straks.
Willem:
 
Indien ik eenmaal
 
ook soms in mij de neiging tot tiran
 
bespeuren mocht, dan zou mij de herinn'ring
 
aan dit kasteel den moed daartoe ontrooven.
(Zweder).
Zweder:
 
Met oorlof, heeren, er staat ginds een deerne,
 
die naar den hoogen graaf vraagt. Ik beweerde
 
van uw aanwezigheid hier niets te weten,
 
maar zij hield vol en bidt u om gehoor.
Willem (tot Egmont):
 
Ga tot haar, sir, en vraag, wat zij begeert.
(Egmont af).
Willem (tot Zweder):
 
Hoe sterk zijn wel de Hoeken?
Zweder:
 
Slechts acht zwaarden,
 
mijn graaf; zij meenen, dat wij allen noordwaarts
 
getogen zijn.
Willem:
 
En hoeveel mannen telt
 
uw troep?
Zweder:
 
Vijftig, mijn graaf, met zeisen, knodsen
 
en morgensterren.
(Egmont komt haastig terug, gevolgd door Berta).
Egmont
 
Heer!......
Willem:
 
Wat is er, vriend?
Egmont (tot Zweder):
 
Verwijder u.
(Zweder af).
Willem:
 
Wat is er?
Berta:
 
Edel heer,
 
uw moeder komt hierheen.
Willem:
 
Mijn moeder - hier? -
 
Wie zijt gij, dat ik u gelooven zal?
Berta:
 
Ik ben een dienstmaagd uwer moeder slechts
 
en moest haar volgen op haar tocht. Toen hoorde ik,
 
hoe onderweg twee boeren spraken van
 
den heer van Egmont en vermoedde, dat
 
gij zelf hier ook wel tegenwoordig waart;
 
dus bleef ik achter in 't struweel verscholen
 
en rende door den duinslag dan, om u
 
te waarschuwen.
Willem:
 
Is zij nog ver?
Berta:
 
Een uur
 
ben ik haar wel vooruit; het ruiterpad
 
is kronkelig en slecht en zij rijdt langzaam.
Egmont:
 
Weet gij ook, met welk doel uw meesteres
 
hierheen komt?
Berta:
 
Om met een'ge ridders te
 
vergaad'ren.
Egmont:
 
Koos zij zelve deze plaats?
Berta:
 
Neen, sir; op den herhaalden aandrang van
 
de heeren slechts besloot mijn vrouwe tot
 
de reis hierheen.
Egmont:
 
Bij God, zij willen haar
 
met opzet plaatsen tegenover u!
Willem:
 
O, mijn verloren hoop!
Egmont:
 
Maar wij zijn sterk!
Willem:
 
Slechts hij is sterk, die in de stonde der
 
beslissing zijn gevoel bedwingen kan.
Egmont:
 
Als zij de macht ziet, die ons hier omringt,
 
geeft zij wel toe.
Willem:
 
Zij stoot mij af door haar
 
meedoogenlooze stugheid, ik haar door
 
't bewustzijn van mijn recht. Toegeven, zij!
Berta:
 
Indien ik need'rig u een raad mag geven,
 
hoed u dan voor uw moeder, heer, want zij
 
verheelde niet haar woede.
Willem:
 
Zwijg!
Egmont:
 
De tijd
 
verstrijkt; besluit, wat er geschieden moet.
Willem:
 
Mijn ziel verstart tot ijs, mijn kracht verlamt.
 
Ik met mijn moeder; dezen tegenstrijd
 
bemant'len veinzerij en leugen niet;
 
hier slaan de vlammen open uit, verslinden
 
de moeder of den zoon en hullen om
 
mijn reinen naam hun zwarten walm, die hem
 
verduistert.
Egmont:
 
Handel, handel, heer, al spreekt
 
het hart ook!
Willem:
 
Neen, ik ruim haar 't veld; ik zou
 
het niet verdragen haar te ontmoeten.
Egmont:
 
Hebt
 
gij haar zoo lief dan nog?
Willem:
 
Mijn goeden naam
 
heb ik zoo lief!
Egmont:
 
De vlucht kan u niet baten;
 
zij brengt u schande slechts. De keerlen vatten
 
uw innerlijken strijd toch niet; zij bouwen
 
nu op uw hulp en gij verraadt hen, als
 
gij vlucht. De schuld van and'ren kan u 't leven
 
verbitteren, maar eigen schuld onteert het.
Willem:
 
Ik kan niet strijden tegen haar. Gij weet,
 
wat ik reeds eenmaal daardoor leed. Kom, laat
 
ons gaan!
Egmont:
 
En als de klauwers in hun wanhoop
 
dan wederkeeren tot hun eerst besluit?
Willem:
 
Wat?
Egmont:
 
Als zij die bedreiging met een bloedbad
 
vervullen en misschien uw moeder tevens?......
Willem:
 
Ha, bij den hemel, dat!...... Ik blijf! Verzamel
 
de mannen, laat het slot omsingelen,
 
zend speurders op den weg! Ga, spoed u; ik
 
wacht hier!
 
(Egmont snel af).
 
Ik waande met mijn jonge kracht
 
het doel zoo wankelloos reeds te berennen;
 
wachermen, als een pluimbal word ik nu
 
willoos geslingerd tusschen vrees en neiging
 
en moet lijdzaam aan God en 't goed geval
 
den afloop laten.
 
(tot Berta):
 
Zijt gij daar nog? Straks
 
was ik wat ruw; vergeef mij. - Hoe lang dient
 
gij bij mijn moeder reeds?
Berta:
 
Twee jaren, heer.
Willem:
 
Ik zag u nooit. Hoe heet gij?
Berta:
 
Berta, heer.
Willem:
 
Zoo jong en schoon en dan bij het bejaard
 
gezinde mijner moeder; voortaan zult gij
 
mijn gade dienen.
Berta:
 
Heer, veroorloof mij
 
te blijven, waar ik ben.
Willem:
 
Is dan de dienst
 
u daar zoo lief, kind?
Berta:
 
U ten nutte, heer.
Willem:
 
Hoe? - Ja, gij sneldet herwaarts om mij voor
 
het dreigende gevaar te waarschuwen.
 
Ken ik dan zelf al mijn getrouwen niet?
 
- Maar wat een dienst schijnt, kon toch ook een weg
 
wel tot verraad zijn......
Berta:
 
Heer!......
Willem:
 
Ik haat de noodzaak,
 
verdenking steeds te moeten koesteren
 
en als 't verraad zich tooit met zulke trekken
 
ben ik ontwapend. Liever schijn ik and'ren
 
lichtgeloovig, dan mijzelven onrechtvaardig.
 
- Spreek, waarom bracht gij mij die tijding, kind?
 
Gij bloost en beeft. Zijt gij bevreesd voor mij?
 
Spreek vrij en wat ook de oorzaak wezen moge,
 
geen leed zal u geschieden.
Berta:
 
Waarom zou ik
 
het ook verzwijgen? Al zult gij het antwoord
 
belachen, wat zóó uit het hart komt, kan
 
niet kwetsen. - Heer, ik ben een Kenn'mer deerne
 
en hoorde steeds bij ons verhalen van
 
een grooten held, van Witte, heer van Haamstee.
 
Hij was een vriend van 't volk en hij bevrijdde
 
het land; - gij zult dit ook wel weten, heer.
 
Mijn vader streed toen naast hem; het is lang
 
geleden reeds, maar ieder eert zijn naam
 
in onze streken nog en heeft hem lief.
 
- Toen ik nu aan het hof kwam bij uw moeder
 
en u daar zag zoo vorst'lijk en zoo minzaam
 
daarbij toch, was 't mij, heer, of gij die Witte
 
van Haamstee waart, zooals hij in mijn droomen
 
zoo vaak naar hun beschrijving voor mij stond,
 
en zoo vereerde ik u in stilte, tot
 
ik hoorde, hoe u onheil dreigde, en ik
 
verheugd was, dat ik u wellicht een dienst
 
bewijzen kon. - Duid mij 't niet euvel, heer.
Willem:
 
U euvel duiden? - Liefste kind, hoe zeer
 
verblijdt mij uw genegenheid, al doet zij
 
mij tevens smartelijk gevoelen weer,
 
hoe eenzaam ik wel ben.
Berta:
 
Ja, dat is waar, heer;
 
juist daarom, dacht mij, moest u trouw van mijnsgelijken,
 
trouw van slechte nederboort'gen
 
gevallig zijn.
Willem:
 
Aan u heb ik getwijfeld!
Berta:
 
O, gij zijt eenzaam, heer, gij zijt zeer eenzaam,
 
eenzamer nog, dan gij wel weet.
Willem:
 
Wat meent gij?
Berta:
 
Dat gij rondom bedreigd wordt, dat de haat
 
waakzaam en onverzoenlijk u vervolgt,
 
en dat gij sidd'ren moet voor iedere
 
minuut. - O, hoe onzegbaar vrees'lijk ging
 
het toe bij ons dien nacht, toen gij het hof
 
verlaten hadt. Als een bezetene,
 
zinlooze dreigementen uitend, rende
 
uw moeder door de zalen rond; toen haar
 
uw gade tegentrad, werd zij door duizend
 
beschimpingen verjaagd, uw naam riep zij
 
van woede schuimend slechts met wilde vloeken;
 
te middernacht dreef zij den heer van Swieten
 
ter poort nog uit, den torenwachter deed
 
zij sluiten in den stok en liet ons allen
 
ten slotte bleek en bevend van den hemel
 
't gruwzaamst verderf afsmeeken over u.
 
De zwakheid mijner stem slechts heeft mij voor
 
de razende bewaard, want zacht bad ik
 
voor u om hulp tot Onze lieve Vrouwe.
Willem:
 
O, gij beseft niet, kind, hoe die bezorgdheid,
 
die onvermoede vriendschap mij verkwikken.
 
Wat zou ik vreezen nog, nu mij een engel
 
door zooveel weldaad plots'ling sterkt, een engel
 
in zoo bekoorlijke gestalte. Gij
 
zijt schoon, bij God! O, leer mij de betoov'ring
 
van zulk een blik, zoo rein en zacht, gansch kennen,
 
zie mij in de oogen, kom! Hoe beeft uw hand,
 
hoe golft uw boezem!
Berta:
 
Heer......
Willem:
 
Laat ons de bloemen
 
der lente plukken, zoo bereid ter minne als
 
ten kampe vaardig.
Berta:
 
O, gij weet, hoe weerloos
 
ik ben bij u en toch - gij zaagt mij nauw'lijks.
Willem:
 
Daar het geluk zoo laat komt, waar' het beter
 
voor immer het te mijden? Zijn wij dan
 
zoo rijk aan vreugde, dat wij stonden hoopen
 
op stonden, en 't genot van 't oogenblik
 
niet smaken zouden? Had mijn oog, dat nu
 
zoo schoon u ziet, u gist'ren heerlijker
 
gezien? - Berta!
Berta:
 
Ik ben een arme deerne
 
en gij de hooge, macht'ge graaf.
Willem:
 
Is dan
 
de macht een aad'mend wezen, dat ik aan
 
het hart kan drukken en in de armen sluiten?
 
Heeft zij twee oogen dan, wier warme straal
 
mij zoet doorgloeit, heeft zij dan lippen, naar
 
wie 't een verrukking is te luisteren,
 
wier ademing des hemels voorsmaak is?
 
De macht, de koude macht, - de graaf! O, laat mij
 
één korte wijl vergeten, dat ik 't ben;
 
voor mij is 't eigen huis zoo doodsch en eenzaam!
 
- Versta mij wel; mijn moeder heeft mij lief,
 
Mathilda is mij trouw; daarom benijden
 
de gaden en de zonen mij -, maar 't is
 
zoo zoet het hoofd te vlijen aan den boezem
 
der dierbare, die onder 't kussen aan
 
verraad niet denkt.
(Hij trekt haar tot zich).
Berta:
 
O, laat mij sterven nu;
 
meer zaligheid kan 't leven mij niet bieden!
Willem:
 
Berta......
Berta:
 
Tot zulk een heil hadden mijn droomen
 
zich nooit verstout.
(Zij staan in een korte omhelzing; dan komt Zweder).
Zweder:
 
De Hoeken, heer, de Hoeken!
Willem:
 
Zij komen, ha!
Zweder:
 
Wij wachten uw bevelen.
Willem (tot Berta):
 
Kom mede.
Berta:
 
Sta mij toe, tot de gravin
 
mij weder te begeven.
Willem:
 
Ja, 't is beter.
 
Vaarwel dan.
Berta:
 
Dat Gods gratie u behoede!
(Door de poort af).
Willem (tot Zweder):
 
Gij sluit de poorten op mijn eersten wenk.
Zweder:
 
Ik hoor hen reeds; daar zijn zij!
Willem:
 
Vlug, verberg u!
(Beiden snel naar rechts af. Voor de poort stijgen Dirk van Wassenaar, Gerrit van Wateringen, Willem van Duivenvoorde, Jan van Steinvoorde, Jan van Polanen en Albrecht van Velzen van hun paarden, die door hun knechten worden weggeleid; zij treden binnen).
Watering.:
 
Vervloekte slechte wegen!
Duivenv.:
 
Ja, mijn hengst
 
was driemaal haast gestruikeld.
Steinv. (lachend):
 
En geen gastheer
 
verwelkomt ons.
Polanen:
 
Die zal verhinderd zijn.
Watering.:
 
Santhorst en Asp'ren echter moesten hier
 
toch zijn.
Velzen:
 
Let op, die komen niet.
Polanen:
 
Die danken
 
voor 't avontuur.
Duivenv.:
 
De teerling wees hen aan
 
voor het gevaar der daad; zij stemden zelf
 
voor loting.
Watering.:
 
Wat een waagstuk! Met gesloten
 
vizier verklaren zij haar tot gevang'ne;
 
niemand herkent hen en onze eed verplicht ons
 
te zwijgen.
Velzen:
 
Zijt gij er verzekerd van,
 
dat wij gansch veilig zijn?
Duivenv.:
 
Er zijn hier in
 
de buurt slechts oude wijven.
Watering.:
 
Laat ons thans
 
een zaal uitzoeken, heeren misschien zijn
 
zij binnen wel.
(Hij treedt het slot binnen).
Steinv.:
 
Ik ga voorloopig zitten;
 
die klepper heeft mijn darmen doorgeschud.
Velzen:
 
Een mooi kasteel!
Polanen:
 
Maar zie die vensters eens!
Watering. (terugkeerend):
 
Er zijn geen zalen meer; de delen in
 
de vloeren zijn te tellen!
Velz. en Polanen:
 
Wat?
Watering.:
 
Ziet zelf!
(Zij zien naar binnen).
Velzen:
 
Satan!
Wassenaar:
 
Wat een verwoesting!
Duivenv.:
 
Dus mijn knecht
 
heeft mij belogen, toen hij zeide dat
 
het slot nog onbeschadigd was; dat zal
 
hem heugen.
Wassen.:
 
Waar ontvangen wij nu de
 
gravin?
Polanen:
 
Hier; als in oude tijden zullen
 
wij dagen.
Wassen.:
 
Neen, dat waar' onridderlijk.
Polanen:
 
Onridderlijk is 't gansche plan.
Watering.:
 
Als zij
 
niet komen, neem ik haar gevangen.
Steinv.:
 
Ook
 
de knechten konden 't doen.
Polanen:
 
Neen, bij den hemel,
 
van 't volk mag geen aan haar de hand slaan!
Wassen.:
 
Schenk
 
mij toch gehoor, zoo lang 't nog tijd is, heeren.
 
Wat gij daar uitbroedt, is een euveldaad.
Watering.:
 
Een zeker plan.
Wassen.:
 
't Is eerloos.
Duivenv.:
 
Maar noodzaakl'ijk.
Polanen:
 
Het is besloten.
Wassen.:
 
Toen ik er niet bij was,
 
maar ik maak aanspraak op mijn recht om mede
 
te stemmen.
Duivenv.:
 
Voor den duivel, ga dan heen,
 
als gij 't verkiest!
Wassen.:
 
Het is te laat; gij hebt
 
mij ook in hinderlaag gelokt; door u
 
misleid, heb ik haar zelf ter samenkomst
 
bewogen. De aanslag, dien gij op haar pleegt,
 
treft mij ook, maar al vlucht ik, van de schande
 
word ik niet meer bevrijd.
Watering.:
 
't Was wijs gehandeld,
 
de list u te verhelen; gij verlaat
 
de goede zaak der eed'len.
Wassen.:
 
Neen, met open
 
vizier sta ik haar eerlijk voor, maar gij
 
bevlekt uw recht door misdaad. Hoe kunt gij
 
van de oproerlingen onderwerping eischen,
 
wanneer gijzelve ook opstaat tegen uw
 
rechtmaat'gen heer?
Watering.:
 
De hertog koos de zijde
 
der Kabeljauwen!
Wassen.:
 
Dat vermoedt gij slechts.
Velzen:
 
't Is zeker.
Wassen.:
 
Zij het zoo; zijn moeder echter
 
behoort tot de onzen en zóó wilt gij nu
 
haar vriendschap loonen.
Watering.:
 
Vangen wij de moeder,
 
dan hebben wij den zoon in onze macht!
Wassen.:
 
En als hij haar nu eens niet vrijkoopt?
Duivenv.:
 
Hadden
 
wij hem gevangen, zij bood ons geen schelling,
 
maar Willem was altijd een goede zoon.
Polanen:
 
Ginds langs den blinkerd komt een stoet!
Velzen:
 
Zij is het!
Wassen.:
 
Hoort, heeren, gij begeert niet anders dan
 
't herstel der oude heerenrechten en
 
vergoeding der geleden schade; dit
 
is toch het doel, dat gij door snood geweld
 
bereiken wilt?
Watering.:
 
Dat is ons doel.
Wassen.:
 
Als 't mij
 
gelukt nu, u dit alles te verschaffen
 
door haar......
Duivenv.:
 
Waanzin!
Velzen:
 
Vergeefsche hoop!
Steinv.:
 
Dat kan
 
zij immers nooit, want hij regeert de klauwers.
Wassen.:
 
Zij heeft in Duitschland macht'ge bondgenooten.
Duivenv.:
 
Al kon zij het, toch zou ze ons nimmer goedschiks
 
en zonder wederdienst of onderpand
 
verleenen, wat wij door één driesten slag
 
ons moeiteloos en ongekort heroov'ren.
 
De grafelijke macht, al is zij ook
 
op onze hand, al heet zij ook Margaretha,
 
zal steeds den adel tot haar eigen baat
 
de wieken korten.
Polanen:
 
Ja, zoo is 't.
Wassen.:
 
Ik koester
 
ook weinig hoop, ik wil 't bekennen, maar
 
ik bid u, heeren, laat het mij nochtans
 
beproeven, gunt mij 't woord.
Watering.:
 
Beproef het dan
 
en onderhandel met haar, maar wij toonen
 
weinig geduld, dat zeg ik u!
Wassen.:
 
Het is
 
mijn een'ge hoop.
Velzen:
 
Daar is zij!
(Margaretha en gevolg te paard voor de poort; zij stijgt af en treedt binnen, terwijl het gevolg zich op den achtergrond houdt).
Wassen. (op haar toetredend):
 
De vazallen
 
betuigen der hoogeed'le vrouwe met
 
vereering en in trouw hun hulde.
Margar.:
 
Dank!
 
(tot het gevolg):
 
Doorzoekt de duinen!
 
(Gevolg af. Tot Wassenaar:)
 
Een der deernen van
 
't gevolg is afgedwaald.
 
(rondziend:)
 
De heeren van
 
Steinvoorde, Duivenvoorde en Wateringen.
 
Wie zijn die and'ren?
Wassen.:
 
Sir Jan van Polanen
 
en Sir Albrecht van Velzen, vrouwe.
Margar.:
 
Een wolk
 
van heeren op zoo'n handvol bijster land.
 
- Laat ons dan binnengaan.
Wassen.:
 
Zeer tot mijn spijt
 
ben ik gedwongen een beroep te doen
 
op uw toegevendheid; van 't slot staan slechts
 
de buitenmuren nog. Een valsche tijding
 
misleidde ons.
Margar.:
 
't Was uw plicht, u zekerheid
 
eerst te verschaffen.
Wassen.:
 
Weinig hoffelijk
 
moeten wij zeker schijnen......
Margar.:
 
Oneerbiedig!
Duivenv. (zacht tot Wateringen):
 
Zij is zoo vriend'lijk als het pikken van
 
een oude hen.
Watering. (zacht):
 
Een goed begin. Dien hoogmoed
 
leert haar de kerker af.
Duivenv. (zacht):
 
Santhorst en Asp'ren
 
dagen nog steeds niet op.
Watering. (zacht):
 
Die komen wel.
Margar.:
 
Ter zake, heeren; spreekt, maar spoedt u, want
 
het schemert reeds en ik kan in een voorhof
 
niet overnachten. Sir van Wassenaar,
 
wat wenscht gij?
Wassen.:
 
Vrede slechts en anders niet.
Steinv.:
 
Vrouwe......
Wassen.:
 
Aan mij was 't woord, sir.
Margar.:
 
Laat hem spreken.
Steinv.:
 
Sedert graaf Floris werden onze rechten
 
allengs gekort, vernietigd; daarom slechts
 
verzetten zich de keer'len nu. Wij eischen,
 
dat men ze gansch herstelt.
Margar.:
 
Dat is voorwaar
 
wat veel verlangd. Om u mijn willigheid
 
te toonen echter, zal ik u vergunnen,
 
ze mij te noemen.
Steinv.:
 
Ik verbied mijn lieden
 
een testament te maken.
Margar.:
 
Daar de bodem
 
met alles, wat er op is, u behoort
 
en gij den levenden bezit kunt weig'ren,
 
kunt gij 't den dooden ook. 't Is toegestaan.
Duivenv.:
 
In mijn gebied mag men geen huizen bouwen
 
van meer dan één verdieping.
Margar.:
 
Dat is billijk;
 
indien zij hooger zijn, kunt gij van uw
 
donjon den omtrek niet verkennen meer.
Polanen:
 
Wanneer een huisman zich in laken kleedt,
 
zal hij mij cijns verschuldigd zijn.
Maragar.:
 
Met recht;
 
een koddebeier, die zich opschikt, luiert
 
en moet betalen.
Velzen:
 
Ik begeer het recht van
 
den eersten nacht, want er zijn in mijn ambacht
 
veel fiksche maagden en aan bruiloften
 
was er nog nooit gebrek.
Margar.:
 
In trouwe, gij wilt
 
een ware vader uwer hoor'gen zijn. -
 
En gij, heer Gerrit, wat wenscht gij?
Watering.:
 
Ik wensch,
 
dat ieder edelman zich openlijk
 
een uitverkoren dame wijden en
 
haar kleuren voeren moge, als in helaas
 
vervlogen schoonen riddertijd, waarvan
 
de maren ons gewagen.
Margar.:
 
Ha, ik vat u. -
 
Gij zijt een koddenaar, sir. - Niettemin
 
was het een edel hoofsch gebruik. - Uw rechten
 
herstel ik, heeren.
Duivenv.:
 
Maar zal ook de graaf ze
 
bevestigen?
Margar.:
 
Sir!......
(Willem en Egmont komen met gesloten vizier door de poort binnen en blijven op den achtergrond staan).
Velzen (fluisterend):
 
Asperen en Santhorst.
Margar.:
 
Wie zijn dat?
Watering.:
 
Knapen. Sla geen acht op hen.
Margar.:
 
Ik hoorde een woord, dat ik niet meer wil hooren.
 
Vóór u staat de gebiedster, de gravin;
 
mijn wil is wet hier en wat ik beveel
 
eerbiedigt ieder, - ieder en altijd.
 
Uw rechten zijn hersteld dus; echter eisch ik
 
voor mij de boeten, die 't gespuis betaalt,
 
wanneer 't verslagen is.
Steinv.:
 
Die heffen wij.
Duivenv.
 
Die zullen onze schaad'loosstelling zijn.
Margar.:
 
Ik zorg voor krijgsvolk.
Watering.:
 
't Is ook uw belang.
 
dat de opstand wordt bedwongen.
Wassen. (tot Wateringen):
 
Gij vertoornt haar.
Watering:
 
Bij 't vagevuur, om 't even!
Margar.:
 
Waarom was ik
 
zoo dwaas hierheen te komen!
Watering:
 
Om 't gemeenzaam
 
gevaar te keeren, dat gij vreest.
Margar.:
 
Gemeenzaam
 
gevaar, dat ik zou vreezen? Ha!
Watering.:
 
Uw zoon
 
staat aan het hoofd der keerlen.
Margar.:
 
Moet ik weder
 
aan hem herinnerd worden? Als een alf
 
der tweedracht, waart hij onder ons, verhit
 
ons de gemoed'ren en verdooft het billijk
 
erbarmen, dat ik koesterde. Mijn zoon,
 
waar hij ook is, wat hij ook wil en dreigt,
 
het deert mij niet; zijn misstap zal mij nooit
 
de macht ontrooven, nooit zal ik haar u
 
lafhartig off'ren en gij zult gevoelen,
 
hoe zij, al is 't in vrouwenhand, dan toch
 
in ijz'ren hand berust!
Duivend. (zacht):
 
Wij moeten hand'len.
Wassen.:
 
Om Gods wil......
Steinv.:
 
Ik roep Asperen en Santhorst.
Polanen:
 
Zij daagt ons uit.
Wassen.:
 
O, luistert......
Watering.:
 
't Is te laat!
Margar.:
 
Wat fluistert gij? Wat steekt gij daar de hoofden
 
bijeen?
Wassen.:
 
O, vrouwe, dreig hen, tart hen niet;
 
geef toe, ik smeek het u.
Margar.:
 
Gij doet mij schrikken.
 
Wat zijt gij dan van zins?
Wassen.:
 
Ik, vrouwe, niets;
 
ik zweer het u, mij hebt gij niet te vreesen.
Margar.:
 
Dan hen soms?
Wassen.:
 
Neen, neen, vrouwe, niemand, neen
 
want gij zult mild en edelmoedig zijn
 
en afzien van de boeten; door den krijg
 
zijn zij zoo zeer verarmd.
Margar.:
 
Beveelt gij mij
 
of smeekt gij?
Duivend.:
 
Tevergeefs!
Steinv.:
 
Het is te laat!
Margar. (plotseling begrijpend):
 
Wapen, ik ben hier in een val geloopen!
Watering. (tot de ridders op den achtergrond):
 
Komt, heeren, aan het werk!
Wassen. (trekt zijn zwaard):
 
Neen, niemand zal haar
 
genaken!
Watering. (met de anderen hem terugdringend):
 
Weg dat zwaard! Terug!
Wassen.:
 
Eerloozen,
 
ik spuw op u, ba!
Margar.:
 
Opgesloten in
 
een kooi van laffe zwaarden!
(Willem en Egmont naderen haar).
Willem:
 
Vrees niets, moeder;
 
ik ben 't.
 
(Zij slaan het vizier op en roepen:)
 
Voor Beieren en Holland!!
(Egmont hangt Willem de sjerp der kabeljauwen om). Wigbolt, Zweder, Allaart en andere keerlen met pieken knodsen en morgensterren komen van alle zijden. De poort wordt gesloten).
Edelen (verschrikt door elkaar):
 
De keerlen! - Ha! - Mirakel! - Vloek! - De hertog!
(Zij trekken de zwaarden).
Willem:
 
Jawel, ik ben 't, de hertog, Hollands graaf;
 
te rechter tijd juist, schurken, om den losprijs
 
u te betalen! Steekt uw zwaarden op;
 
tot openlijk verzet zou toch uw moed
 
niet reiken. Ja, slaat het vizier maar neder,
 
bergt het gelaat van woede en angst verwrongen
 
maar in uw helmen, kruipt als laffe honden
 
bijeen maar in een hoek. - Van Wassenaar,
 
kom naderbij, sir; gij zijt geen verrader
 
als die schavuiten daar, haha, die meenden,
 
niet waar, dat zij zoo sluw hun lagen legden,
 
terwijl zij zelven zich in 't grofste net
 
verstrikten. Zeide u 't hart dan niet, verblinden,
 
dat dit slechts een beproeving was, dat wij
 
uw waren aard slechts kennen wilden, dat
 
de keizerlijke weduw Margaretha
 
zich niet vernedert door verdragen met
 
hebzucht'ge dwazen, dat zij rechteloos
 
geen aanspraak maakt op 't hoogst gezag, dat zij
 
haar zoon, den graaf, niet dreigt en niet beleedigt.
 
- O, moeder, moeder, zoo diep konden zij
 
u krenken, te gelooven, dat gij 't bloed in
 
uw aderen, uw rang, uw naam, uw trots,
 
moeder te zijn, verlooch'nen zoudt; zij konden
 
't gelooven, zij gevoelden niet, dat men
 
den band des bloeds niet zoo verbreken kan,
 
dat zooveel schuld geen menschelijke ziel
 
bezoed'len kan. - O, dankt den hemel, dat
 
zij veinsde slechts, want, had zij waar gesproken,
 
bij 't kruis, gij allen hadt den hals gelaten,
 
daar ik nimmer geduld had, dat slechts één
 
getuige harer schuld op aarde leefde.
 
- Al spreekt de zoon u echter van den dood
 
ook vrij, de graaf beschikt naar recht en wet
 
over uw leen en have. Roovers, beulen,
 
waart gij in plaats van meesters; ik verklaar
 
krachtens mijn volmacht als een graaf des rijks
 
voor eeuwig u en uw geslacht van leen
 
en heerschappij vervallen, lijf de landen
 
van Wateringen, Steinvoorde, Polanen,
 
Velzen en Duivenvoorde onmiddelbaar
 
bij 't graafschap in en ban u uit de palen
 
van Holland. Gaat, de weg is vrij, tenzij
 
't u lust te kampen met mijn mannen. - Niemand?
 
(tot de Kabeljauwen:)
 
Mannen, gij neemt hen veilig in uw midden
 
en leidt hen buiten ons gebied dan!
(De Kabeljauwen omringen de edelen en trekken met hen door de poort af.)
Willem (tot Margar.):
 
Moeder,
 
het schemert reeds; vergun mij u den beugel
 
te houden. In een uur bereiken wij
 
het huis van Swieten; onze trouwe vriend
 
verheugt zich zeker, als hij dezen nacht
 
ons gastvrijheid betoonen kan.
Margar. (bits):
 
Ik zal
 
dien heer geen last bezorgen; al moest ik
 
den ganschen nacht ook rijden, naar den hofburcht
 
wensch ik onmidd'lijk weer te keeren en
 
van daar, hoort gij, ten spoedigste naar mijn
 
kasteel te Quesnoi, om nimmer dit
 
vervloekte land hier weder te betreden.
Willem:
 
Moeder......
Margar.:
 
Ik ga.
Willem:
 
Ik redde u uit hun handen!
Margar.:
 
In ketenen nog liever in hun handen
 
dan vrij te midden van 't gespuis! Noblesse
 
oblige!
Willem:
 
Ach, hoor mij......
Margar.:
 
Spaar uw woorden verder
 
en volg mij niet. Dat God eenmaal uw dorpsch
 
verdorven hart verkeeren moge!
Willem:
 
Moeder! -
(Zij gaat af met trotsche houding zonder Willem of Egmont nog een blik toe te werpen. Willem volgt haar eenige schreden en blijft dan met een wanhopig gebaar staan).
Egmont:
 
Verheug u, heer, want alles is gewonnen.
Willem (bitter):
 
Alles gewonnen, maar ach de eer verloren!

(Slot volgt.)


Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

auteurs