Onze Eeuw. Jaargang 20

[p. 1]

[Derde deel]

Dr. E.B. Kielstra (1844-1920)
In Memoriam.
Door J.C. van Eerde.

Nadat Mr. N.G. Pierson tegen Kerstmis 1909 overleden was, volgde dr. Kielstra hem op als voorzitter van het Indisch Genootschap, waarvan hij toen reeds twintig jaar bestuurslid was geweest, en nog tien jaar voorzitter bleef. Gedurende twintig jaar (1895-1915) was dr. Kielstra secretaris van het Koninklijk Instituut voor de Taal-, Land-, en Volkenkunde van Nederlandsch-Indië en dertig jaar was hij van dat Instituut bestuurslid.

Wie hem in die beide functies heeft gekend, behield van hem den indruk van een opgewekt, veelzijdig ontwikkeld mensch, die warm gevoelde voor Nederlandsch-Indië, en wiens belangstelling voor de Indologische wetenschappen slechts werd geëvenaard door zijn werkkracht in den dienst dier wetenschappen gedurende tientallen van jaren. En toen hij na dertigjarigen dienst uittrad uit de bestuurskringen van de twee genoemde vereenigingen, was dit nog, om met zijn eigen woorden te spreken: ‘op een leeftijd, waarop werkkracht en werklust nog niet ontbreken, zoodat men het gevoel kan hebben, dat de medebestuurders het heengaan nog met

[p. 2]

eenig leedwezen zien’, wat hij beter achtte ‘dan daarmede lang te wachten en zichzelven dan allicht geen rekenschap te geven van het feit, dat de volle geschiktheid voor het te verrichten werk niet meer aanwezig is.’

In het gebouw van Galenstraat 14 in den Haag bracht Kielstra dan ook een belangrijk deel van zijn tijd door. Daar vond men hem in de kamer van den Secretaris bij het bestudeeren van de pasverschenen boeken over koloniale onderwerpen of bij het lezen van de Indische bladen; daar kon ieder, die de uitnemende koloniale bibliotheek kwam raadplegen, hem te spreken krijgen. In dat gebouw zat hij nog in de latere jaren zijns levens met jeugdige opgewektheid in de bestuursvergaderingen, daar presideerde hij op rustige wijze de voordrachtsavonden van het Indisch Genootschap, daar was hij gedurende vele jaren de ‘dirigeerende geest’, ‘de man die zorgde, dat alles in orde was en alles marcheerde’.

Leidsch doctor honoris causa, staatsraad in buitengewonen dienst, eere-voorzitter, eerelid, dat waren de titels, die hem werden verleend; Indophilos was de naam, dien hij zichzelf koos als schrijver van een artikel in de Tijdspiegel van 1889 bij de aankondiging van Eckart's Indische brieven van een staatsraad. En Indophilos was hij metterdaad, toen hij ter voorlichting van het Nederlandsche publiek een lange reeks van verhandelingen en talrijke boekbeoordeelingen schreef in de Tijdspiegel, de Gids, Onze Eeuw, de Vragen des Tijds, de Indische Gids, de Economist, het Tijdschrift voor Economische Geographie, het Indisch Militair Tijdschrift, de Bijdragen voor de Taal-, Land-, en Volkenkunde van Nederlandsch-Indië, gedenkboeken, feestbundels en dagbladen.

Als vriend van Indië deed deze oud-Indische genieofficier zich vooral kennen in zijn historische studiën omtrent het Nederlandsche optreden in den Indischen archipel, voornamelijk in Atjèh, ter Soematra's Westkust en in de Westerafdeeling van Borneo.

[p. 3]

Want historicus was hij in de eerste plaats.

Zijn Beschrijving van den Atjèh-oorlog met gebruikmaking der officieele bronnen (3 dln. 1883-1885) toonde hem reeds als de deskundige, die zakelijk den Atjèhkrijg kon behandelen boven al de polemiek uit, welke in die dagen het inzicht in den loop van de Atjèh-aangelegenheden vertroebelde en over de persoonlijke geraaktheden heen, die daarbij toen een zoo grooten rol speelden.

Enkele jaren later was het Soematra's Westkust, dat zijn aandacht had (Bijdragen 1887-1892) en dat hij zoowel uit een oogpunt van krijgvoering als van politiek behandelde. Zoo zou verder een lange opsomming zijn te maken van Kielstra's geschiedkundige studiën ten aanzien van haast alle deelen van den Achipel; opsomming, die hier achterwege kan blijven, omdat men èn omtrent zijn helderen schrijftrant èn omtrent zijn overtuiging ten aanzien van de gevolgen van het Nederlandsche gewapende optreden in Indië een indruk kan krijgen door de lezing van twee bundels geschiedkundige opstellen, welke in de jaren 1910 en 1917 verschenen.

In 1910 verscheen de bundel Indisch Nederland, waarin een veertiental historische schetsen zijn verzameld, meerendeels betrekking hebbende op de ontwikkeling van ons gezag op Soematra, doch ook op Borneo, Celebes, Bali en Lombok, en Madoera.

En met die ontwikkeling van ons gezag, ‘het optreden van Jan Cordaat... traden in verschillende landstreken vrede en orde in de plaats van voortdurende woelingen; toen kon daar welvaart ontluiken en, vooral toen werd het tijdperk afgesloten van de groote militaire expeditiën, die wel veel menschenlevens en geld en inspanning kostten, maar geen daarmee evenredig voordeel brachten, omdat men het behaald wapensucces niet voldoende te benutten wist.’ Dit was de les der geschiedenis: ‘naarmate het Nederlandsche gezag zich uitbreidde, ondervonden de Indische volkeren daarvan de zegenrijke gevolgen’. ‘Waar men in Indië den blik ook wendt, - overal kan worden aangetoond, dat de bevolking, onder

[p. 4]

de leiding van een Europeesch bestuur geplaatst, onder veel beter omstandigheden verkeert, dan het geval is wanneer zij aan de dwingelandij en de knevelarij van haar eigen hoofden en hunne trawanten is overgelaten’.

Ziehier in hoofdzaak, wat door dr. Kielstra met de feiten der geschiedenis wordt aangetoond en wat hij telkens weder onder de aandacht brengt. ‘Men lost moeielijkheden niet op door ze te verschuiven’; ‘ondanks alle tekortkomingen mogen wij ten slotte toch wel met eenigen trots spreken van hetgeen op Java, Soematra en verschillende landstreken in de verloopen eeuw is gedaan’; ‘ieder onbevooroordeelde moet wel toegeven, dat het Europeesche bestuur met al zijn tekortkomingen ten slotte veel heilzamer heeft gewerkt dan het vroegere sultansbestuur (in Palembang) ooit heeft kunnen doen. En dàt is de schoonste rechtvaardiging van Nederland's souvereiniteit.’

In 1917 verscheen een nieuwe bundel geschiedkundige schetsen: De Indische Archipel, nu handelende over verschillende deelen van Java, Soematra, Borneo en Nieuw-Guinee, en ook nu weder in zeer leesbaren vorm van dezelfde uitkomsten getuigend na degelijk onderzoek der historische gebeurtenissen.

Zoo bezitten wij dan in Kielstra's geschiedkundige werken een overzicht van hetgeen in verschillende deelen van den Indischen archipel geschiedde tijdens de vestiging van ons gezag.

Was Kielstra dus historicus in de eerste plaats, ook tal van economische onderwerpen hadden zijn aandacht en werden door hem in geschrifte behandeld: de koffiecultuur, het boschwezen, de opleiding van bestuursambtenaren, de staatsbedrijven, de spoorwegen, de stoomvaartdiensten, het onderwijs, de legeraangelegenheden, het opium, het pauperisme, de heerendiensten, de Indische administratie, de Inlandsche ambtenaren, de volksverplaatsing.

Over dat alles schreef hij; over dat alles had hij een gevestigde meening en het zullen niet weinigen geweest

[p. 5]

zijn, die in tijdschrift en dagblad volgden, wat Kielstra's meening omtrent die en andere Indische aangelegenheden was. Daaronder waren het ook vooral de Indische financiën, welke zijn bijzondere belangstelling hadden. Daarvan getuigt zijn aandeel in de tot standkoming van de in opdracht van den Minister van Koloniën uitgebrachte adviezen, gepubliceerd onder den verzameltitel koloniaaleconomische bijdragen, waarvan dr. Kielstra de behandeling op zich nam van De financiën van Nederlandsch-Indië (1904).

Na een historisch overzicht tot 1903 wordt de toenmalige toestand van de Indische financiën in beschouwing genomen om ten slotte tot de conclusie te geraken, dat Nederland in financieelen zin zeer veel aan Indië te danken heeft. ‘Daartegenover zal het thans de plicht zijn van het moederland’ - aldus de schrijver - ‘om voor Indië nieuwe bronnen van welvaart te helpen openen; en waar Indië niet in staat is, zelve de daarvoor noodige gelden te verschaffen, zullen deze slechts gevonden kunnen worden door de hulp van het moederland.’

Uit het bovenstaande blijkt wel hoeveel dr. E.B. Kielstra heeft gedaan ter verspreiding van kennis omtrent Indië in Nederland, hoezeer zijn streven er op uit was belangstelling voor de koloniën te wekken en hoe zijn studiën ertoe bijdroegen om het denkbeeld ingang te doen vinden, dat Nederland in Zuid-Oost-Azië vervult een goede en grootsche taak.

Een verzoek van de Redactie van ‘Onze Eeuw’ dit hier in het kort aan te geven, mocht daarom niet worden afgewezen en dit te minder, wijl dr. Kielstra voor de lezers van dit Tijdschrift was de man, die hen op Indologisch gebied voorlichtte.