Onze Eeuw. Jaargang 20

[p. 377]

Leestafel.

Uit de brieven en dagboekbladen van Klaartje Hartig, door Ellen. A'dam. Scheltema & Holkema's Boekhandel. K. Groesbeek & Paul Nijhoff.

Deze dagboekbladen zijn voorzien van een merkwaardige Voorrede. Eerst wordt de lezer gewaarschuwd, dat dit boek ‘niet literair gewild’ is, ‘met kunst niets te maken heeft’, wat, blijkens het XXXIVe dagboekblad, onder meer, zeggen wil, dat het ‘echt’ is en niet bedacht ter wille van een roman. Het is echter ook als een wezenlijke verontschuldiging bedoeld: in de dagen van oorlog- en distributie-belemmering ontbraken rust en tijd voor durende concentratie. Na deze bescheiden waarschuwing volgt een tweede, die wel wat heeft van een dreigement. Het is, alsof Ellen heeft willen zeggen: op den vorm kan niemand aanmerking maken, want ‘kunst’ geef ik hier niet; en wat den inhoud betreft: als je je ergert, is dat 'n bewijs dat je hoort tot de ‘kleinkijkers wien een breed gebaar ergert’ of de ‘schipperaars die om pijnlijke waarheden heendraaien’, of de ‘eng-hartigen wien ik m'n hooghartigheid dank’. Pas op, of het zal je gaan als den criticus van het Nieuws van den Dag, dien ik hier als een ‘verbolgen schoolmeester’ aan de kaak stel.

Na zulk een Voorrede verwacht men heel wat pikants, ziet men uit naar de ‘breede gebaren’ en ‘pijnlijke waarheden’, in stilte hopende op dat uitblijven van ergernis, dat in dit geval een brevet zal zijn van moreele ruimheid en eerlijkheid, misschien zelfs wel met het voornemen, àls men die compromitteerende ergernis mocht gewaarworden, ze vooral vóór zich te houden, als de hovelingen in Andersen's sprookje van ‘De nieuwe kleeren van den Keizer’.

Maar wat nu, als de inhoud, waartoe de kritiek door die eerste waarschuwing omtrent het niet-literair-karakter van den vorm, van zelf beperkt wordt, om geheel andere redenen onbevredigd laat? Als men zich niet zoozeer ergert, als wel van tijd tot tijd verveelt? En ja, dan daardoor zich toch ook wel ergert: onder meer aan de wat te vaak voorkomende woordspelingen van deze soort; over haar werkkamertje: ‘hier heerschten Klaartje Hartig's hartige levenswetten, die met het burgerlijk wetboek niets hebben uit te staan......’ en vlak daarna, als de gong haar naar beneden roept: ‘Ze snakken beneden...... nee, niet naar Klaartje Hartig, maar naar een hartig

[p. 378]

middagmaal’. Ik kan mij begrijpen, dat iemand die de tic van zulke grapjes nu eenmaal beet heeft, zich in de intimiteit van een dagboek laat gaan, maar dat een vrouw van ontwikkeling en smaak, als ze eenmaal bezig is ‘te ziften, te zeeven en te comprimeeren’ haar lezers telkens weer daarop onthaalt, is me alleen begrijpelijk in verband met het overigens ook nogal groot optimisme, waarmee allerlei opmerkingen en overdenkingen voor tijdgenoot en nageslacht van belang worden gekeurd, die dat toch voor de buitenwereld niet zijn. Menige bladzijde doet den lezer zuchten, dat dit ongetwijfeld voor vrienden en kennissen een ‘gezellige brief’ zou geweest zijn, maar een toevallig lezer maar matig interesseeren kan, dien het vriendschappelijk meeleven in de briefschrijfster en haar wedervaren uiteraard ontbreekt. Maar het ‘algemeen-menschelijke dan’, waarvoor Ellen (bl. 122) die belangstelling inroept? Ja, dat ‘algemeen-menschelijke’ in een boek is een wonderlijk ding. Er is een ‘algemeen-menschelijkheid’ die hierin bestaat, dat er gedachten en gevoelens worden uitgedrukt, die wij alleen kennen, en die wij ons óók zóó bewust zijn, die wij zelf bij gelegenheid ook zouden kunnen uitspreken, misschien wat minder onbeschroomd, allicht veel minder vlot, maar toch: we herkennen ze dadelijk en zonder verbazing als behoorend in onze eigen sfeer. Maar er is ook een ‘algemeen-menschelijkheid’, waarbij wij in het zeer persoonlijk gevoels- en gedachten-leven van een schrijver, tot onze groote en blijde verwondering onze eigen menschelijkheid herkennen, maar zóó, als we ons dat nog nooit vol bewust waren, maar zóó, dat het eigen ervaren is verdiept, verhelderd, doorzien, waar het bij ons zelf maar zoo oppervlakkig en ondoorzichtig was; of ook belicht door een glans van schoonheid, die het ontroerende uit het ‘gewone’ heeft los-getooverd.

Dat is de algemeen-menschelijkheid, die eigen is aan de echte kunst, en waarvan ik mij eigenlijk ook niet goed kan voorstellen, dat ze eigen zou zijn aan den inhoud van een boek, zonder dat de vorm ‘met kunst iets te maken had’.

Ellen's Dagboek heeft van die eerste soort van ‘algemeen-menschelijkheid’ te veel, en dat hindert te meer, omdat er bladzijden zijn, die hun bekoring aan die tweede, echte menschelijkheid danken, zoo b.v. de herinneringen aan den Grootvader en het leven in zijn stille, oude huis. Met veel grooter strengheid en zelf-kritiek zouden deze Dagboekbladen van heel wat kleiner omvang, maar dan van grooter bekoring zijn geworden.

A.d.K.

Als de Knoppen zwellen, door Magda Foppe. A'dam. P.N. van Kampen & Zoon.

Vaak wordt er den laatsten tijd geklaagd over ‘roman-fabricage’ en het is dan ook wel een eigenaardig verschijnsel, dat van een bepaald ‘artikel’, waarnaar vraag schijnt te zijn, ook veel geleverd wordt.

[p. 379]

De Kinderschets schijnt wel zulk een artikel te wezen. Na de fijne kunststukjes van Ina Boudier-Bakker verschijnen telkens weer bundels of in romans verwerkte proeven van dit genre, min of meer geslaagd, van min of meer oorspronkelijkheid. De hier aangekondigde bundel neemt in dien stroom een eigen plaats in. Er is hier fijn waargenomen en zuiver weergegeven. Merkwaardig is, dat juist die schetsjes, die 't meest aan bekende verhalen van Ina Boudier-Bakker doen denken: ‘Teleurstelling’ en ‘Onbegrepen’, door hun bijna gelijk motief, toch niet als onoorspronkelijk en versleten aandoen, integendeel tot de beste van den bundel behooren, wat wel een bewijs is van de levende, doorvoelde wijze, waarop de schrijfster het kinderleven benaderd heeft.

A.d.K.

Kinderleven, door Henri van Booven. N.V. Uitgeversmaatschappij ‘De Zonnebloem’. Apeldoorn.

Dit ‘Kinderleven’ heeft eigenlijk niet geheel recht op zijn titel. Want het kinderleven zelf is hier niet het voorwerp, maar meer de aanleiding tot allerlei mijmeringen van den gevoeligen, soms wat sentimenteelen vader van ‘het kleine meisje’, dat we dan ook nooit bij haar pensoonlijken naam en in haar volle eigenaardigheid leeren kennen. Zij blijft meestal een, wel bekoorlijk, maar wat schim-achtig figuurtje. Zoo is er in dezen opzet, als in den titel, een zekere gewildheid, die in de mijmeringen zelf ook wel eens hindert. en b.v. in het grootsch-bedoelde slot: ‘Het gezicht van Driekoningenavond’ aan de kracht en doordringendheid van het visioen schade doet.

Veel aardigs is er, ondanks dit gezochte, in het eerste schetsje ‘Het is eigenlijk verschrikkelijk’ waar de waarde van kinderspeelgoed voor den volwassene, voor wien het de drager is van lieve herinneringen, met fijnen humor gesteld is tegenover de zoo heel andere kinderwaardeering. In ‘Het is feest vandaag’ keert dat motief terug en geeft 't tevens aanleiding tot een mooi brokje kinder-uitbeelding als ‘het kleine meisje’ in haar onbewuste eigenheid tegenover vaders sentimenteeler opvatting zich handhaaft. Jammer dat juist ook in deze schets het te sterk aanzetten en op de spits drijven van de stemming den totaal-indruk verzwakt.

Het zuiverst van stemming is wel de schets ‘Bij het Haardvuur’, dat ook vrij is van de tweeslachtige verbinding van kinderschets en eigen mijmering en dat ook na den onmiddellijken indruk der lectuur een blijvend stemmingsbeeld nalaat.

A.d.K.

[p. 380]

Natura. Orgaan der Natuurhistorische Vereeniging. Heimans-nummer. 15 Mei 1920.

Deze aflevering van Natura is geheel gewijd aan de nagedachtenis van den heer E. Heimans en van hetgeen hij gedaan heeft voor de ontwikkeling van het Nederlandsche volk op het gebied der natuurlijke historie. Tevens echter deelt het bestuur der Heimans-stichting de plannen mede, die bij haar bestaan voor de stichting van een Heimans-Museum als botanisch-geologische afdeeling van een algemeen kosteloos toegankelijk museum voor natuurlijke historie. Deze mededeeling is niet belangeloos: zij gaat gepaard met de mededeeling dat voor dat doel benoodigde gelden nog niet bijeen zijn, en dat de secretaris van het bestuur: Prof. Dr. Theo J. Stomps op aanvrage gaarne circulaires ter beschikking stelt, waarin bijzonderheden der plannen worden uiteengezet. De omstandigheden zijn aan de plannen van het bestuur niet gunstig geweest. De oorlog, die kort na den dood van den heer Heimans op 21 Juli 1914 uitbrak, is oorzaak geweest, dat het bestuur langen tijd gemeend heeft een poging om tot de verwezenlijking van haar plannen te komen, te moeten uitstellen. Thans acht zij het oogenblik gekomen om tot die verwezenlijking over te gaan. Moge blijken dat de bijdragen voor haar plannen benoodigd in ruime mate toevloeiën.

W.

Voorts zijn door de redactie ter aankondiging ontvangen de navolgende boekwerken:

De Stijl. Maandblad gewijd aan de moderne beeldende vakken en kultuur. Red. Theo van Doesburg. 3e jaargang N^o. 4.

Dierenbescherming. Orgaan van de Ned. Vereen. tot besch. van dieren. 1e jaargang. Febr. 1920. 's Gravenhage. H.L. Smits.

Lode Baekelmans. De Idealisten. Amsterdam. P.N. van Kampen & Zoon.

Morie Metz-Koning. Tronen. Scheltens & Giltay. Amsterdam.

Elise Soer. Langs Lijdenswegen. Amsterdam. H.J.W. Becht.

H.C. Buurman. De Liefde van een Dweper. Rotterdam. W.L. & J. Brusse's Uitgeversmaatschappij.

Frits Hopman. Van de Liefde die vrij wou zijn. Amsterdam. H.J.W. Becht.

Het Land der Droomen (Alt. Neuland). Roman door Theodoor Herzl. Vertaal door en met een inleiding van R.J. Spitz. N.V. Uitgeversmaatschappij ‘De Zonnebloem’ Apeldoorn.

Onder Vreemden. (Vervolg op Mijn Jeugd) van Maxim Gorki. Amsterdam. Van Holkema & Warendorf.

De Salon-Salomé. Roman door Karel Wasch. Amsterdam. Em. Querido, 1919.