|
| |
| |
| |
De mislukte vischvangst.
(Een verhaal uit het Groningsche kustgebied).
Door J. Rietema.
't Was elken dag vinnig koud in die buiïge Maart van '14, en daarom trok Jaap Smit, eer hij zijn huis verliet om zijn kameraden af te halen, zijn dikken duffel aan en hij stak den brand in zijn neuswarmer. Zoo'n gloeiende pijpekop onder je neus hielp altijd wát tegen de kou, maakte hij bij zichzelf uit, al was 't alleen maar om 't behagelijke gevoel, dat het je gaf.
Zóó toegerust trok hij de buitendeur open, behoedzaam, om de rust van zijn huisgenooten niet te storen in den vroegen morgen - 't sloeg juist vier uur in den dorpstoren - en liep de straat af naar 't huis van Geert Kramer, waar ook Jan Wester den nacht had doorgebracht. Nu wisten ze tenminste zeker dat ze tegen half vijf het wad in konden trekken en als ze 't hadden gewaagd om Jan in zijn eigen huis te laten slapen, dan was er veel kans op geweest, dat ze zijn ruiten hadden moeten inslaan om hem wakker te krijgen.
Maar nu, zoodra hij aan Geert's huis kwam, zag hij dat de zaak in orde was: hun drietanden stonden al tegen den muur en hun vischzakken lagen ernaast op den grond.
| |
| |
‘Kloar jongens?’ riep hij de gang in, nadat hij de buitendeur had opengeduwd.
‘Joa, wie komen d'r aan,’ gaf Geert terug, ‘koom hier moar even bie ons, wie hemmen kachel al aan.’
‘Nee, den wacht ik hier moar laiver,’ zei Jaap, ‘'k mout nog zoo veul kolle lieden vandoag, 'k wil nait eerst meer vernemen hou lekker dat 't bie 'n waarme kachel is.’
‘Nou, hol stroatvlinten den moar even gezelschôp,’ riep Geert, ‘Jaan is nog nait kloar mit eten, dei is vanzulf alweer haildaal hol.’
‘Joa vanzulf,’ lachte Jaap, ‘as dei zien zin kreeg, dee hai zien haile levend niks as eten en sloapen, moar vandoag zellen wie hom wat anders leeren, dóár ken hai op aan.’
‘Nou vooruit den moar,’ riep Jan met een volgepropten mond, en hij stapte Geert voorbij, die in de kamerdeur stond.
‘O, kiek es, hai is al kloar,’ verwonderde Jaap zich, hês toch genôg ‘had jong, dat wie vandoag gain last mit die kriegen?’
‘'k Heb zeuven dubbelde sneden ien buus, mit spek d'r tusschen,’ glunderde Jan, ‘doar koom ik daag wêl mit deur.’
‘Hai het gusteroavend niks doan as boterhammen smeeren en ien 't veuren eten,’ lachte Geert, ‘ken ik laamp oet poesten?’
‘Joa poest moar oet,’ riep Jan, die al bij Jaap buiten stond en zijn vischtuig oppakte.
‘Nou zel mie 't es verwonderen wat 't geft vandoag,’ zei Jaap, die zijn drietand over den schouder legde en zijn zak onder den arm duwde.
‘'n Doodverkleumd lichoam en gain visch,’ pruttelde Geert, die juist naar buiten kwam, ‘lucht zigt er zoo glên oet, ze zitten te veul op daipe steëen deur ik wedden.’
‘'k Ben er ook baang veur as 't zoo blift,’ vond Jaap, ‘moar 't ken gauw veranern, 't weerglas is haard achteroet 'loopen vannacht.’
‘Ien ieder geval goan wie d'r op òf,’ besloot Jan,
| |
| |
‘'k wôl veur gain gêld haile daag mit 't idee om loopen, dat 'k veur niks zoo vroo opstoan ben van mörn.’
‘Secuur,’ beaamde Geert en breed en zwaar in hun duffelsche jassen, al waren ze nog geen van drieën twintig jaar, plompten ze op hun hooge laarzen in 't grauwe licht van den verrijzenden dag de Noorderstraat uit in de richting van den zeedijk.
‘Wat mout er gebeuren jonges?’ vroeg Piet Dijkveld, een oude wadwerker, die, zijn gereedschap over den schouder, juist uit zijn huisje kwam gestapt, toen de drie jongens daar aan kwamen, wat hijgerig van 't forsche loopen door den slikkerigen polder.
‘Wie wôllen es pebaiern of wie nait 'n zoodje visch vangen konden,’ antwoordde Jaap.
‘Mit dit weer?’ vroeg Piet en hij keek in Noordwestelijke richting, waar een zware, donkere wolkenmassa op kwam duiken aan de kim.
‘As 't weer joe nait noar 't zin is, 't is veur óns mooi zat zoo,’ kakelde Jan met radde stem, wat overmoedig omdat hij onderweg al eens geproefd had van 't fleschje cognac, dat hij mee voerde in den binnenzak van zijn jas.
Piet legde eerst kalmweg op de punt van zijn tong zijn pruimpje van den rechterkant naar den linkerkant en spuwde dan vóór zich op den grond - als zulke veulens zoo dartel waren, moest je ze eerst even laten uitspringen, vond hij. Dan keek hij, de oogen bijna toegeknepen, nóg eens in Noordwestelijke richting, schudde zijn hoofd en zei: ‘nait doun jonges, as ie nait van plan bennen om mit joen levend te speulen. 't Wordt rouw weer vandoag en 't woater wordt ontiedig hoog - 't het guster net neie moan wêst.’
‘Och, ie mit joen neie moan en joen hoog woater,’ had Jan dadelijk klaar, ‘as vloud ons overvaalt, stoan wie hier toch zóó weer aan diek.’
‘Ik woarschouw joe,’ zei Piet, ‘as ie 't woagen is d'r veul kaans, dat ie nait weerom komen.’
| |
| |
‘Zôwwe 't den moar nait woagen jonges?’ stelde Jaap, de meest bezadigde van 't drietal, voor.
‘Om de donder nait,’ verzette Jan zich heftig, ‘ik ben d'r nait vanmörn om haalf vaier oet 'kropen om hier bie diek mit leege zak weerom te goan.’
‘Wie kennen ien ieder geval toch 'n ênd ien 't wad op goan,’ stelde Geert voor, die graag met iedereen goede vrienden bleef ‘as 't ons den onderweegs nait bevaalt, goan wie nóg weerom.’
‘Jonges, weest wiezer,’ herhaalde Piet, ‘ik heb mien haile levend zoowat op kweller touholden, ik wait krekt wat er komen zel vandoag en dat is nait veul deegs, dat beloof ik joe.’
‘En wie goan tóch - ie begunnen last van joen joaren te kriegen, dóardeur wor ie zoo zwoar op haand,’ zei Jan en hij ging de twee anderen voor, den dijkweg op.
‘Nou, den mout ie 't zulf waiten,’ grommelde Piet, ‘moar 't zôl mie slim verwonderen as ie over 'n joar nait nóg aan 't visken wazzen.’ En pruttelend in zichzelf over de onbezonnenheid van dat jonge volk, liep hij met bedachtzame passen hen na, den dijkweg op, om nog een paar uur in 't slik te werken, eer 't slechte weer en 't hooge water hem naar huis dreven.
* * *
't Was mooi aan den zeekant: van 't Oosten uit schoten de stralen der opkomende zon over 't beijzelde kweldergras, zoodat heel de kwelder bezaaid scheen met edelgesteenten en achter dat geblink en geschitter lag 't donkere slik somber en dreigend onder de zware, blauw-zwarte wolken, die steeds hooger en in steeds dichtere massa's optrokken aan de Noordwestelijke kim.
‘Zôwwe moar nait laiver Pait zien road opvolgen jongens en zien vrouw vroagen of dei 'n pot vol kôfvie veur ons brouwen wil?’ stelde Jaap voor, toen ze den kwelder over waren en aan 't slik stonden.
‘Nee, nooit,’ protesteerde Jan heftig, ‘ik ben hier
| |
| |
komen om te visken en nou wil ik ook visken, d'r mag gebeuren wat er wil.’
‘Wie huiven ja nait te ver goan,’ stelde Geert voor, ‘zoo gauw wie aan 'n stee komen, doar 't ons wat tou liekt, begunnen wie en komt 't woater den ontiedig op, den moaken wie gauw, dat wie vot komen.’
‘Nou, vooruit,’ berustte Jaap, en hij liep voor de anderen uit, voorzichtig, omdat het slik glibberig was en hij zich wat onbeholpen gevoelde in die hooge laarzen.
'n Meter of tien afstand hielden ze van elkaar en zonder een woord te spreken, omdat al hun aandacht in beslag werd genomen door 't zoeken naar den besten weg, liepen ze door, wel een half uur lang.
‘Wordt 't nait te slim jonges?’ riep in 't laatst Geert, die achteraan kwam, ‘kiekt es even achter joe, hou ver wie al van diek of bennen.’
‘Dut niks,’ riep Jan, die onderweg alweer eens uit zijn fleschje had gesnoept en nu eerst recht pleizier in 't avontuur begon te krijgen. Jaap beende maar door, met lange passen - hij had een plek in 't oog, waar misschien wat te vangen was en hij wilde vlug zorgen om daar te komen, want 't was later geweest dan hij gedacht had, toen hij kort tevoren zijn horloge had uitgehaald. 't Schoot zoo ellendig slecht op, dat gaan door dien glibberigen slikrommel - als je één pas vooruit maakte, moest je oppassen om er geen twee terug te glijden.
‘Zoo jonges, hier môzzen wie 't es pebaiern,’ stelde hij voor, toen hij aan de bewuste plek was gekomen en, de voeten een eindje vaneen, zette hij zich schrap om te wachten tot de kameraden bij hem waren.
‘Zôl hier wat zitten ducht die?’, vroeg Jan, wat hijgerig, omdat hij 't zich nog druk gemaakt had, dat laatste eindje, dat hij nog af te leggen had, nadat Jaap was blijven staan.
‘Wie kennen 't teminsent es bezuiken,’ zei Jaap, ‘al ben ik baang, dat 't nait veul geft. As ik mie nait verkiek wordt 't woater nou al hooger.’
| |
| |
‘Dat ken nooit veur 'n uur of tien en 't is nou nog moar krekt haalf negen,’ vond Jan.
‘Wat nait ken bie die, wait ik nait,’ zei Geert, ‘moar dat Joap geliek het, wait ik secuur - kiek moar, dat schulpke doar tegen dat waalje aan, net even boven woaterlien, dei was d'r zoo krekt nog wel twei doem onder.’
‘Den ale drei es even goud toukieken,’ stelde Jaap voor en al jaagde de scherpe wind, die steeds forscher op ging steken, hun oogen vol tranen, ze probeerden toch om met alle aandacht te kijken, een weinig gebukt, de handen op de knieën. Maar 't water in 't geultje, tegen welks kant het schelpje geplakt zat, begon woelig te worden door den aansterkenden wind, waardoor ze den juisten kijk misten. Daarom besloten ze, om maar te gaan visschen - wát ze nog vingen was binnen en bleek 't water tóch hooger te worden, dan was 't nog niet erg, zóó groot was de afstand niet naar den dijk.
Maar nog geen kwartier waren ze bezig of, eer ze ook nog maar een enkel botje hadden gevangen, zag Jaap, toen hij zich eens even den tijd gunde om achter zich te kijken, dat zij zelf nog op een droge plek stonden, maar dat het breede terrein tusschen hen en 't groen van den kwelder al heelemaal blank stond.
‘God jonges, kiekt es,’ riep hij ontsteld.
‘Wat is d'r te kieken,’ gromde Jan, wat pruttelig, daar 't hem, ondanks al zijn moeite, steeds nog maar niet gelukte om met zijn drietand iets anders van den bodem te prikken dan wat modderig wier.
‘Allemoal al woater tusschen hier en kweller,’ zei Jaap haastig.
‘Heere God, wat nou?’, vroeg angstig Geert, die nog was blijven door prikken, doch nu ook achter zich keek.
‘Wat nou? Dat's nogal glad,’ zei Jaap, die dadelijk zijn kalmte hervond, ‘gauw stevels oet, dat wie wat haarder opschaiten kennen en den as de donder moaken, dat wie aan diek komen.’
* * *
| |
| |
De lucht was dicht bezet met donkere, dreigende wolkgevaarten en met steeds forschere kracht stuwde de Noordwester het vloedwater op, zoodat dra met breede, langzaam rollende, grommerig bruisende golven de grauw-groene zee zwalpte over 't wad.
In dat ijskoude, steeds wilder opzwalpende water liepen de drie jongens vlak achter elkaar, alle drie den steel van denzelfden drietand omklemmend, opdat er meer vastheid in hun gang zou zijn.
Vooraan liep Jaap, omdat hij de sterkste was, en om over den kortsten afstand den dijk te bereiken, hield hij onafgebroken het oog gericht op den schoorsteen van Piet Dijkveld's woning, die hij, felrood, boven het groen van de dijkkruin zag uitsteken. Of Jan, die wat kortademig was, en vlak achter hem liep, klaagde dat hij 't niet vol zou houden, Jaap beende maar door met lange passen, gunde zich niet den tijd om te luisteren naar dat geweeklaag, want ieder oogenblik dat ze verloren, kon hun 't leven kosten, begreep hij, nu 't water met elke minuut hooger op liep en hem nu en dan al tot boven de knieën sloeg.
‘Tou bliksem, hangt nait zoo,’ gunde hij zich even den tijd om achter zich te grauwen, toen ze ongeveer de helft hadden afgelegd van den afstand, die er lag tusschen den dijk en de plek, waar ze hadden gevischt. Want Jan begon steeds zwaarder te hijgen, terwijl zijn greep aan den drietand minder vast werd en 't scheen wel dat ook Geert, die 't laatst kwam, niet zoo stevig meer op zette als aan 't begin van den terugtocht.
‘Ik ken 't best vol holden, moar Jaan is dood op,’ riep Geert over 't gebruis heen, ‘zôwwe nait even oet poesten kennen?’
‘'t Ken 't nait lieden,’ grauwde Jaap en om voor twee te trekken, strekte hij zijn lange, sterke lichaam en nam zijn passen nog grooter dan hij tot dien tijd had gedaan.
‘Ik ken nait wieder,’ kreunde Jan, toen ze weer zoo'n vijftig pas vooruit waren gekomen.
‘Proat nait over kennen, doe môzze,’ gromde Jaap
| |
| |
en hij keek achter zich met een gezicht, zóó barsch, dat Jan, die den stok van den drietand al had los gelaten, zich weer vast pakte en nog 'n twintig pas mee vooruit bleef sukkelen.
‘Zet toch op Geert,’ riep Jaap toen weer over Jan heen, ‘'k zak ieder keer ien bôom, 'k loof dat wie hier op driefzaand loopen.’
‘Ik ken nait meer,’ huilde Geert, ‘'t modder komt mie al boven enkels’.
‘En ik loat mie lös,’ jammerde Jan, ‘wie komen tóch nait weer thoes.’
‘Zeker, môs begunnen te janken,’ gromde Jaap, ‘is niks dat beter helpt. Hier, pak die stief beet en den vooruit weer - as nait meer loopen kêns, môs die moar hangen loaten.’
Met 'n verbeten gezicht strekte hij zijn lichaam weer, maar bij elken pas gleed hij dieper weg in den lossen bodem, die overal waar hij zijn voet plaatste, zóó stevig dadelijk zijn been omknelde, dat hij telkens met geweld moest trekken om zich weer los te rukken,
‘Ik ken nait wieder,’ hijgde hij, nadat hij met inspanning van al zijn krachten weer een pas of tien was vooruit gekomen.
‘Goa doe moar allain deur,’ stelde Geert voor, die de kleinste was en al bijna tot den hals in 't water stond, ‘as ons nait meer mit sleepen huifze, gaait 't meschain makkelker veur die.’
‘Nee, nooit,’ beet Jaap, ‘ale drei weer thoes komen of ale drei verzoepen, doar gaait niks van of. Wie zellen vloud hier verder of wachten, mit 't gezicht noar diek, ik ien 't midden en den kennen ie mie elk bie 'n schôller vatten.’
‘Ik ben zoo kold,’ jammerde Jan met een verwilderd gezicht.
‘Och, bliksem, dat bennen wie net zoo goud,’ grauwde Jaap, ‘zelt nog wel koller worden, moar dat's 't slimste nait. Hier, doe aan mien rechterkaant en doe links van
| |
| |
mie, Geert. Pakt mie goud ien schôller heur, dat wie as áín man stoan mit zien dreien.’
En met de oogen gevestigd op het land van belofte dat geen kwartier ver meer was, stonden ze te midden van die wild woelende, gulzig golvende, bruisend bulderende wildernis te wachten op 't invallen van de eb.
Maar sterker, steeds sterker blies de Noordwester, steeds hooger steigerden de golven op, tegen hen aan en over hen heen, zoodat ze voorover zouden zijn geslagen als niet het drijfzand al dieper en al vaster hun beenen had ingemetseld, zóó diep dat 't hun eindelijk boven de knieën reikte en zóó vast dat ze geen van drieën zich meer konden keeren of wenden.
‘Zôl 't nou nóg nait op 't hoogste wezen?’ bibberde Jan, toen ze wel een kwartier lang drie-eenig hadden stil gestaan en juist een hooge, zware golf over zijn hoofd was gebruist
‘Wie zellen 't hopen,’ troostte Jaap en met zijn rechterhand omklemde hij den arm van Geert, omdat hij merkte, dat diens greep in zijn schouder wat minder vast werd.
‘Loat mie moar lös,’ snikte Geert, ‘ik hol 't tóch nait vol.’
‘Doe môzze en doe zelde,’ gromde Jaap en nog vaster legde hij zijn hand om Geert's arm.
Maar hooger, steeds hooger rees het water, 't sloeg golf op golf over Geert en Jan heen, die kleiner waren dan Jaap en telkens spoelden ook hém de hoogste brekers over de schouders. Hij voelde zijn krachten afnemen, maar den kamp opgeven wilde hij niet en om den moed niet te verliezen door 't gezicht op zijn kameraden, die als zuigelingen jammerden en huilden, telkens als hun gezichten vrij kwamen uit 't wilde water, bleef hij met een verbeten gezicht voor zich uit staren, strak voor zich uit, naar 't land van belofte, dat zoo dicht bij was en tóch zoo ver af, omdat de zee steeds wilder werd en hém ten slotte ook in zware golf op zware golf spoelde over 't nog steeds moedig geheven hoofd....
* * *
| |
| |
't Begon al te schemeren dien middag, eer 't water zoo ver was gevallen dat Piet den kwelder weer kon betreden.
In zijn hooge laarzen plompte hij den dijk af om te probeeren die drie jongens te vinden, waarover hij zich den geheelen dag bezorgd had gemaakt, en zoodra hij de met gras begroeide strook voorbij was en zijn oogen liet gaan over 't slikgebied daarachter, zag hij hen staan.
‘Vaast 'zogen, net op dat allergemainste stee,’ gromde hij in zichzelf, ‘gauw zain of d'r nog wat te helpen is,’ en met lange passen stapte hij op het drietal toe.
Piet was niet gauw uit het veld geslagen - hij was aan den dijk geboren en had al zoo veel meegemaakt in zijn leven, dat bang zijn niet in zijn woordenboek stond.
Maar toen hij bij die jongens kwam, die, bijna tot aan de buik in 't zand, onbewegelijk naast elkaar stonden, 't gezicht naar den dijk, toen gevoelde hij toch een koude rilling langs zijn rug gaan. Niet door 't gezicht op de twee buitensten, die hadden hun strijd gestreden zag hij dadelijk aan hun houding en hun wezen. Maar de derde, die middenin stond, maakte hem koud van schrik: zijn oogen waren wijd gesperd en ze stonden zoo glazig in zijn grauwe, verwrongen gelaat, dat het scheen alsof het leven reeds was geweken. Doch plotseling gingen de dunne, paarse lippen, die vast op elkaar geklemd lagen, vaneen en uit den verbeten mond kwam een geluid, zoo dof en zoo hol alsof het uit een diepen kelder opklonk.
‘Gauw Pait, hên om 'n schoffel, twei is mooi genôg,’ kwam er uit met een diepe zucht.
‘Lééfs doe nog?’, hakkelde Piet, toen hij van den eersten schrik bekomen was.
‘Joa, moar moak mie gauw lös, anders is 't te loat.’
Piet liep wat hij loopen kon, den kwelder over, den dijk op, naar zijn woning. En al was hij bijna zeventig jaar oud, als een jonge kerel van achttien kwam hij weer aan gedraafd, zoodra hij zijn sterkste spade uit de bijschuur had gepakt en zijn vrouw had gewaarschuwd dat ze dadelijk, zoo vlug ze kon, naar 't dorp moest gaan om den dokter te halen.
| |
| |
Als een razende begon hij te graven, zoodra hij weer aan die ongeluksplek was - elke minuut, die hij verloor, kon den jongen 't leven kosten, nu 't zóó ver heen was met hem.
Eer hij vijf minuten lang bezig was, liep het zweet hem tappelings langs zijn gezicht en nog geen kwartier nadat hij met graven was begonnen, had hij al het zand weggewerkt tot aan te voeten.
‘Zoo jong, al kloar,’ hijgde hij en zijn zwaren, sterken rechterarm legde hij Jaap Smit om het middel.
Maar juist toen hij hem omhoog zou beuren uit het gat, dat hij om hem heen had gedolven, hoorde hij een diepe zucht en hij voelde dat het laatste restje leven weg toog uit dat jonge, sterke lichaam.
‘Zoo, 'k heb mien best veur die 'doan,’ zei hij tegen Jaap, en voorzichtig legde hij zijn lichaam op 't zand, dat hij in een hoopje achter zich had geworpen, ‘moar bekloagen ken 'k die nait, dat 't zóó of lopt, hier was doe toch nooit weer van bovenop 'komen.’
En nadat hij zijn duffel had uitgespreid over Jaaps gezicht, omdat die wijd gesperde, strak starende oogen hem wat onrustig maakten, spuwde hij zich in de handen en begon met nieuwen moed te graven, om ook die twee anderen nog los te werken, eer opnieuw de vloed den kwelder kwam overspoelen. |
|
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd