Onze Eeuw. Jaargang 19

[p. 125]

Leestafel.

Prof. Mr. J.C. Kielstra. De Suikerindustrie op Java en hare behoefte aan grond. - Wageningen, firma A. Ophorst. 1919.

Een der punten, die bij de beoordeeling van de houding, door de Indische administratie ten opzichte der suikerindustrie op Java aangenomen, ons wel het meest moeten treffen, is hare averechtsche bemoeiïng met den prijs, waarvoor de inlandsche sawahbezitter zijn grond verhuurt. Zij meent, diens financieel belang te behartigen, maar bevordert in werkelijkheid slechts zorgeloosheid en indolentie. Zij meent er toe mede te werken dat de ‘kinderlijke Javaan’ tot zelfstandigheid worde opgeleid, en doet het tegenovergestelde. Niet, of niet voldoende, inziende dat de Europeesche suikercultuur een der belangrijkste bronnen van welvaart voor het zoo dicht bevolkte Java is, verstoort zij lichtvaardig de goede verhouding tusschen werkgever en werknemer.

Overal ter wereld zal men, bij de bepaling van een huurprijs, nagaan wat, in de omgeving, anderen betalen, en zich daarnaar richten. Een suikerfabrikant die de voor zijne industrie noodige gronden wil inhuren, gaat dus na, wat de normale prijs is waarvoor de inlanders onder elkaar hunne sawahs verhuren; hij biedt wat meer, omdat hij belang heeft bij inhuur van aan elkander grenzende stukken en ook bij eene welwillende gezindheid van de in zijn buurt wonende tevolking.

Neen, zeggen onze Indische, economisch toch blijkbaar weinig onderlegde ambtenaren, dan betaalt gij lang niet genoeg: gij moet den grondbezitter vergoeden wat hij, zelf zijn sawah bewerkende, daaruit zoude kunnen trekken: x pikols padi tegen y gulden den pikol, verminderd met de kosten van zaadpadi, met een minimaal arbeidsloon en met het aan anderen te betalen oogstloon. De Europeesche huurder moet dus niet alleen de huurwaarde vergoeden, maar ook grootendeels den arbeid dien de inlander zelf zoude hebben vereischt.

Zoodanige opvatting, die nu al sedert ruim 25 jaar gehuldigd wordt, komt ten slotte hierop neer: gij, Javaan, werkt nu om in de behoefte van uw gezin te voorzien, maar wij willen dat de Europeaan u zooveel betaalt, dat werken niet meer noodig is en gij bovendien van alle risico ontslagen zult zijn. Ga gerust slapen, - het vaderlijk gouvernement waakt dat gij en de uwen toch geregeld wordt gevoed.

Kan men iets bedenken, dat meer de goede bedoeling kan tegenwerken,

[p. 126]

den Javaan te sterken in den strijd om het bestaan? En het ongelukkigste is misschien, dat de inlander nog de noodige ontwikkeling en zelfstandigheid mist om de hem aldus opgedrongen, te hooge huursom goed te besteden; hij zal, de waarde van het geld onvoldoende kennende, niet ‘zorgende voor den dag van morgen’, de ontvangen penningen in korten tijd opmaken. En wanneer dat is geschied, dan komt geen vaderlijk bestuur meer te hulp - dan dient er weer, maar allicht met eenigen tegenzin, te worden gewerkt voor den kost.

Met de opdrijving van den huurprijs is de Javaan dus ten slotte allerminst gebaat; hij werd, zeer tijdelijk, aan eenige weelde gewend en keert daarna tot zijn vroeger bestaan terug, vermoedelijk ontevreden omdat de ontvangen gelden niet nog veel grooter bedrag uitmaakten!

Men is nu al ijverig bezig, te komen tot de bepaling van minimumhuurprijzen door de ambtenaren; niet naar de werkelijke huurwaarde, maar naar de levensbehoeften van den verhuurder, waarbij verondersteld wordt dat hij weinig of niet behoeft te werken!!

Naar dezelfde redeneering zal hier te lande de huurwaarde van een huis stijgen met den omzet van den winkelier die daarin gevestigd is: als de normale huurwaarde f 1000, - is en de man netto f 3000, - verdient, zal dus de vreemdeling, die voor eene nieuwe zaak het huis wil huren allicht f 3500 moeten betalen. Niet de stadgenoot, voor hem blijft de gewone huur f 1000 -. En om den winkelier en zijne stadgenooten te beschermen, gaan we een wet maken krachtens welke, voor den vreemdeling, de minimumhuurprijs op b.v. f 3500 wordt gesteld!!

Dien kant nu gaat het in Indië uit. Zoolang de suikercultuur goede winsten maakt, kan zij natuurlijk veel verdragen; maar het eind draagt altijd den last, en in ieder geval maakt het drijven der zoogenaamde Javanenvrienden nu al, dat de animo om nieuwe kapitalen in Indische ondernemingen te wagen, niet toeneemt; vooral niet in suikerfabrieken, zoolang deze alle bedrijfszekerheid missen, doch wel op allerlei manieren zwaar belast worden (waartegen geen bezwaar bestaat zoolang 't hun goed gaat) en door de Europeesche en inlandsche volksmenners als vijanden der bevolking worden afgeschilderd......

Het geschrift van Prof. Kielstra gaf mij gereede aanleiding, op dit belangrijk punt de bijzondere aandacht te vestigen. De suikercultuur is, maar moet ook blijven, een voorname bron van welvaart voor Java's bewoners; het zou in het bijzonder voor dezen een ramp zijn wanneer zij door ambtelijke maatregelen geheel of gedeeltelijk werd vernietigd.

Buiten de boven eenigszins uitvoerig besproken aangelegenheid behandelt de Schr. verschillende andere onderwerpen, met de suikerindustrie nauw verband houdende. Het is te hopen, dat de Indische machthebbenden zijne opmerkingen en aanwijzingen eene nauwgezette overweging waardig keuren.

E.B.K.

[p. 127]

Dr. C.B. Hylkema. Het Predikambt in de toekomst. (Haarlem H.D. Tjeenk Willink & Zn. 1919).

De schrijver van het geschrift dat hier voor ons ligt is niet de eenige die de veranderingen in de maatschappij en in de kerk met belangstelling gadeslaat en zoowel de uitwendige positie van de predikanten als hun invloed op hun hoorders en gemeenten beschouwt. Hij wijst op groote wijzingingen en in hun invloed, en heeft het oog op het geheel andere gezag dat hun woord tegenwoordig heeft vergeleken met vroegere tijden. Bijzonder heeft de schrijver ook het oog op de menniste gemeente, waarin de invloed van de predikers meer van persoonlijke betrekking tusschen voorgangers en gemeenteleden dan van met gezag werkende en sprekende ambtsdragers is geweest. Hij wil evenmin het geestelijk werk geheel afschaffen als het op ouderwetsche wijze bestendigen of herstellen. Hij meent dat het werk van de evangelieprediking grootendeels naast ander werk kan worden vervuld en nevenambt moet worden, en dat het als een soort leekenprediking kan bloeien.

De gedachten van den schrijver doen in meer dan een opzicht vruchtbaar nadenken, maar mij dunkt dat bij den vorm van de mededeeling der prediking te weinig nadruk wordt gelegd op den geestelijken inhoud die de prediker te brengen heeft. De prediker heeft in het evangelie zijn taak die hij te brengen heeft, waarvan ook in onzen tijd zijn beteekenis en de zegen van zijn invloed afhangt.

l.S.

Cyriel Buysse. De Strijd. Rotterdam. Nijgh en van Ditmar's Uitgevers-Maatschappij, 1918.

De verleiding is groot, bij de aankondiging van dit boek, heele brokstukken daaruit over te schrijven, om te doen zien hoe gevoelig Cyriel Buysse ook hier weer het schoone land van Vlaanderen weet te beschrijven en met hoeveel virtuositeit hij de wisselende kleuren en stemmingen van het landschap schildert. Maar ik laat het volledig genot daarvan liever aan den lezer. Het landschap trouwens is niet anders dan achtergrond voor de handeling, maar die handeling is nauw saamgevlochten met de plaats, waarin zij geschiedt. Het is de liefde voor zijn grond, de liefde voor zijn arbeid aan dien grond en voor zijn hoeve, die Boerke Biebuyck beheerscht, ook wanneer hij daarvan afscheid neemt om met zijn vrouw in 't dorp te gaan rentenieren. De hoeve zal dan nu bestuurd worden door hun twee nog ongetrouwde kinders, den zwijgzamen, stuggen Florimond en de dochter Reinilde. Wanneer wij dan het renteniers-leven van de oude lui in het dorpje door en door kennen - hoe levendig en uitvoerig wordt ons dat geteekend - valt alle aandacht op Florimond. Laat komt in zijn leven de liefde en zij werkt verwoestend.

[p. 128]

De jonge, rijke boer ziet zich door de arme Lena versmaad; zij trekt met haar Oscar naar Amerika. Dan zoekt de stugge jongeman elders troost en vindt dien gemakkelijk...... Maar Reinilde ontdekt zijn geheim en weigert met hem op de hoeve te blijven. Zoo wordt dan de boerderij verkocht en trekken broer en zuster ook naar het dorp. Maar het luie leven daar demoraliseert den tot rust gedwongen werker...... Rasch nadert het episch slot van het eenvoudig, landelijk verhaal: de oorlog! Florimond ijlt naar de hoeve terug, naar zijn hoeve immers! Want was ze niet altijd zijn hoeve geweest? Hij vindt de plaats door Duitschers bezet, verwoest; opstandig, dol van ongetoomde drift braveert hij de vreemde soldaten, totdat een schot aan alles een einde maakt.

In den echt-Vlaamschen roman treft mij niet alleen de schitterende ‘verve’, waarmee het land en het landschap worden beschreven, niet alleen ook de detailteekeningen van den ouden boer en zijn vrouw op het land eerst, daarna in het nesterige dorp, maar boven alles de diepe psychologie van Florimond's strijd. Zijn biecht aan den ouden pastoor legt zijn zieleleven open; een eenvoudige ziel: een Vlaamsche boer, aan hard werken gewend, maar het wondere talent van Buysse belicht scherp het grootsche van den strijd. Daardoor wordt dit verhaal tot een kunstwerk, waarvan de lezing een waar genot is.

H.S.

Voorts zijn door de redactie ter aankondiging ontvangen de navolgende boekwerken.

E. de Waard. Het erf der vaderen, drama in vijf bedrijven. Groningen. P. Noordhoff, 1918.

H. van Kol en S. Surya Ningtat. Het Indisch-Nationaal streven. I. Interview met den heer H. van Kol. Ind. persbureau. Den Haag, 1919.

Dr. A.A. van Schelven. Omvang en invloed der Zuid-Nederlandsche immigratie van het laatste kwart der 16e eeuw. 's-Gravenhage. Martinus Nijhoff, 1919.

H.H. van Kol. De Joden en de vrede. Amsterdam. J. Emmering, 1919.

Jac. P. van Ferm. Het ontstaan, streven en einddoel der vrijmetselarij. Bussum. Paul Brand, 1919.

H.Ch.G.J. van der Mandere. Thomas Woodrow Wilson. (Mannen en vrouwen van beteekenis I. 6 (Nieuwe Reeks). Baarn. Hollandia-drukkerij, 1919.

Rheinurkunden-Rijndocumenten, uitgegeven door de centrale commissie voor de Rijnvaart, 2 deelen. 's-Gravenhage. Mart. Nijhoff, München und Leipzig, Duncker en Humblot, 1918.

Prof. Dr. S. Freud. Psychoanalyse, vertaald en ingeleid door Dr. van Renterghem. Deel II. Amsterdam. Mij. voor Goede en Goedkoope Lectuur, 1918.