Onze Eeuw. Jaargang 16

[p. 316]

Leestafel.

Onze Koloniën, onder redactie van R.A. van Sandick ci. - Serie II no. 7, De inlandsche dorpsgemeenschap op Java, door F.J. Bezemer; no. 8, ‘De rijstteelt in Ned.-Indië, door Dr. J. van Breda de Haan. Baarn. Hollandia-drukkerij. 1916.

Deze twee afleveringen der ‘Serie monographieën’ zijn een aanwinst voor onze populaire literatuur betreffende Ned.-Indië; in beide zijn ‘der zake kundigen’ aan het woord.

Wat mij in het eerste opstel wel eenigszins verwondert; de heer Bezemer maakt geen gewag van wat in de laatste twintig jaren zooal is aangevoerd tegen art. 71 van het Regeeringsreglement, dat aan de bevolking het recht toekomt vrijelijk hare dorpshoofden en bestuurders te kiezen. Het kan hem toch niet onbekend zijn hoe b.v. de tegenwoordige Staatsraad Hasselman in de Gids en elders heeft geoordeeld over dat ‘palladium’, en gewezen heeft op de feiten ‘dat het vrije kiesrecht niet overeenstemt met de bestaande volksbegrippen in de laatste eeuwen, dat de bevolking er mitsdien weinig aan gehecht is en er een onverstandig gebruik van maakt, en dat, als gevolg van een en ander, het gehalte der dessahoofden veel te wenschen laat’. In een zijner geschriften - Tijdschr. voor het Binnenl. Bestuur, 1902 - vind ik hieraan de opmerking toegevoegd: ‘tot dusver hebben deze stellingen alleen tegenstand gevonden van de zijde van wijlen den heer Fransen van de Putte en zijne met de indische toestanden niet bekende discipelen; daartegenover stond de geheele indische practijk; nagenoeg alle Europeesche en inlandsche bestuursambtenaren beaamden die stellingen in hoofdzaak.’

De heer Bezemer staat, dunkt mij, nog te veel op het standpunt van Muntinghe, als hij (bl. 8) spreekt over de - in een vloek en een zucht! - tijdens het Engelsch tusschenbestuur ingestelde ‘nauwkeurige onderzoekingen naar den aard van de dorpsinstellingen op Java’.

Een andere opmerking die ik mij meen te mogen veroorloven, geldt het veel misbruikte citaat van Baud over het ‘palladium der rust op Java’. De heer Bezemer voert dat citaat aan als bewijs dat er

[p. 317]

zelfs in 1840, in den zwartsten tijd van het cultuurstelsel, ‘geen streven was om zich opzettelijk met de dessaaangelegenheden in te laten’ (bl. 10). De zaak is, dat de resident van Cheribon het voornemen had te kennen gegeven ‘om de dorpsbesturen in zijne residentie te verkleinen en zoo mogelijk geheel af te schaffen’; na advies van den Raad van Indië had de Gouverneur-Generaal er zich toe bepaald, den resident aan te schrijven, voorzichtig te zijn en niet verder te gaan dan mogelijk bleek zonder ontevredenheid te wekken. Toen Baud hiervan kennis kreeg, begreep hij ‘hoe gevaarlijk eenige doordrijverij van de kant des bestuurs in deze zou zijn’, en schreef hij particulier aan den Gouverneur-Generaal dat hij het plan van den resident ‘met verbazing gezien had’. Daarop volgde dan de vermaning, dat de bestuurshoofden zich behoorden te onthouden van alle onnoodige bemoeienis met de huishoudelijke instellingen en gebruiken enz. en een betoog, dat wij de dorpsbesturen niet kunnen missen: ‘Het dorpsbestuur bedekt wel is waar vele zaken met een sluier en is in zekeren zin belemmerend voor de spoedige werking van het administratief gezag, maar het levert daarentegen waarborgen op voor de rust des lands en de tevredenheid der bevolking, die onder het systema van centralisatie te vergeefs worden gezocht’.

De geheele brief doelt op ‘innovatiën’, die ‘ten hoogste worden afgekeurd,’ n.l. op het plan, de dorpsbesturen te doen verdwijnen; maar dit is geheel iets anders dan zich ‘met de dessaaangelegenheden in te laten’.

Het geschrift van Dr. van Breda de Haan geeft aanleiding tot enkele kantteekeningen, die de kern wel is waar niet raken, maar m.i. toch niet onvermeld moeten blijven. Als op bl. 3 wordt gezegd dat de inlanders op Java ‘nagenoeg allen minstens eenmaal per dag, sommige zelfs geregeld tweemaal per dag rijst eten’, vergeet de Schr. dat... ‘in Oost Java en eveneens in het bergland van Midden-Java (Banjoemas) de maïs het voedsel bij uitnemendheid der inlanders’ is, en ‘in alle andere streken als nevenvoeding of als versnapering genuttigd’ wordt (van Gorkom, O.I. Cultures bl. 263-264). Op bl. 41 zegt hij reeds dat ‘in enkele districten’ in Oost Java ‘aan de maïsvoeding de voorkeur wordt gegeven boven rijst’, - maar wanneer hij het gebruik van maïs wat verder had nagegaan, zou hij geloof ik wel ingezien hebben dat zijne berekeningen weinig waarde hebben. Onze statistieken zijn overigens nog veel te onvolledig.

[p. 318]

Het zou zeker voor een land wel van belang zijn, dat het alles kon voortbrengen waaraan de bevolking behoefte heeft. In tijden, zooals wij thans beleven, zou dat zelfs een groot voordeel wezen; maar de heer de Haan gaat m.i. veel te ver wanneer hij op bl. 4 de stelling verkondigt: ‘slechts dan heeft een gewas waarde als voedingsmiddel, wanneer in het land zelf de teelt door de inheemsche bevolking geschiedt.’ Heeft rijst dan in Nederland geen waarde als voedingsmiddel?

In normale tijden is veeleer de regel van toepassing, door den Gouverneur-Generaal van Lansberge indertijd uitgesproken; ‘Waar geld is, is rijst.’ Wanneer de Javaan meer geld verdienen kan door zich aan anderen arbeid te wijden, dan behoeft hij geen rijst te planten. Deli is een rijk land, al wordt de bodem meer gebruikt voor de teelt van koffie en rubber, later wellicht van thee en andere producten dan voor die van rijst; en het standpunt van hen, die de meer winstgevende suikercultuur op Java uit den booze achten omdat daardoor terrein aan den rijstbouw onttrokken wordt, schijnt toch wel bekrompen.

Het ware wenschelijk geweest indien de S. wat meer zorg had besteed aan taal en stijl. Wat zegt men b.v. van deze uitdrukking (bl. 33): de bijl... ‘bestaat uit een wigvormig stuk ijzer, dat... met een opening bevestigd wordt aan een steel’? Voordat de algemeene oogst ‘aanbreekt’, worden de beste aren, die het volst zijn en waarvan de korrels goed tot ontwikkeling kwamen ‘op het veld’ uitgezocht en afzonderlijk gehouden, om later als zaadpadi ‘wederom’ dienst te doen. ‘Onwillekeurig’ wordt op deze wijze door den landbouwer een ‘sortatie’ toegepast (bl. 34). ‘Opvallend’ heet het (bl. 37) dat bij geregelde technische bevloeiïng als de bodemgesteldheid ‘overigens’ goed is, het gewas zelden mislukt... ‘Meerder’ product, ‘meerdere’ verdienste, samenwerking van ‘meerderen’, komen wij telkens tegen (zie b.v. bl. 42, 43, 45); van kruising wordt gezegd dat zij weinig ‘optreedt’ (bl. 7) de rijst is ‘aangewezen’ op zelfbestuiving (id.); waar geen irrigatie is, is de cultuur geheel op den regen ‘aangewezen’ (bl. 9); bij de ontginning is de maleier meestal op zichzelf ‘aangewezen’ (bl. 11); lucht en zon heeten ‘atmosferiblen’ (bl. 21), enz.

E.B.K.

Jan Veth. Bedreigde Schoonheid. Amsterdam. P.N. van Kampen en zoon, 1916.

In dezen bundel heeft de schrijver een aantal tijdschrift artikelen en brochures vereenigd. Het gaat met deze herdrukken zooals

[p. 319]

meer gaat; zij maken eenigszins den indruk van gedroogde bloemen in een herbarium. Zij missen de fleurigheid en de geur der actualiteit, die hun deel was in den tijd toen zij ontstonden. Bovendien is de inhoud van alle opstellen nagenoeg hetzelfde, het zijn alle slagen op hetzelfde aanbeeld. Maar in deze laatste omstandigheid ligt voor een groot deel juist de kracht van het boekje. De hartstocht waarmee de schrijver telkens weer op hetzelfde aanbeeld slaat is wel geschikt hem op den duur gehoor en zijn meening ingang te doen vinden.

De aan alle artikelen ten grondslag liggende gedachte is deze, dat wij, meer nog dan in museum-voorwerpen, in de ons steeds voor oogen staande oude gebouwen en stadsgedeelten een kostbaar bezit hebben te zien, dat ons door onze voorouders is nagelaten en dat wij in eere behooren te houden. Wij kunnen hier niet in discussie treden in hoeverre dit uitsluitend conservatieve standpunt voldoende is om ons voor de toekomst zoo veel mogelijk stedenschoon te verzekeren. Zeker is dat eerbied voor het bestaande schoon een van de factoren is, die hiertoe moeten meewerken; en ook dat de levendige overtuiging waarmee Jan Veth dezen eerbied predikt wel geschikt is haar bij velen wakker te maken.

W.

Caesar Gezelle. De dood van Yper I. Amsterdam. L.J. Veen, 1916.

Een uitnemend beeld van de stemming in België, in Yperen en omgeving, in Augustus en September 1914, tegenhanger van Stijn Streuvel's dagboek, welks laatste deeltje over December 1914 loopt. Stemmen uit het ‘doode Yperen’, welks laatste ademtocht thans misschien gehoord zal worden. Aangrijpende lectuur!

P.J.B.

Voorts zijn door de redactie ter aankondiging ontvangen de navolgende boekwerken:

P. Bruna. Op weg naar Rome. Utrecht. Wed. J.R. van Rossum, 1916.

Dr. Z. Kamerling. Periodische klimaatswijzigingen en tropische landbouw. Haarlem. H.D. Tjeenk Willink en Zoon, 1916.

I. Kooistra. Opvoeder en kind. Amsterdem. P.N. van Kampen en Zoon, 1916.

Uren met Göthe. I de Werther. Boeken van wijsheid en schoonheid. Baarn. Hollandia-Drukkerij, 1916.

Dr J.H. Verloop. De descendentie-leer een fata morgana op evolutiegebied. Kampen. J.H. Kok, 1916.

[p. 320]

P. van der Scheer S.J. Hoe ik Roomsch werd door Justinus. Nijmegen. L.C.G. Malmberg, 1916.

Dr. P. Molenbroek. De oorlog in België. 's Gravenhage. W.P. van Stockum, 1916.

A.W. Stellwagen. Hoe Egypte onder Engeland's protectoraat is gekomen. Baarn. Hollandia-Drukkerij, 1915.

Zur Neuorientierung der Deutschen Kultur nach dem Kriege, Diederichs, Jena, 1916.

Mr. Dr. J.H. Labberton. Regeeringspolemiek. 2de druk. Den Haag. Nieuwe Uitg. Maatsch. 1916.

H.J. Kiersch. Het pangermanisme en de oorlog. Amsterdam. Van Holkema en Warendorf, 1916.

James Bryse. Engeland's houding in den wereld-oorlog. Amsterdam. Venn. Letteren en Kunst, 1916.

J.M. Robertson. War and civilisation. London. Allen and Unwin, 1916.

J.M. Robertson. The Germans. London. Williams and Norgate, 1916.

Dr. Ph. Witkop. Oorlogsbrieven van Duitsche studenten, vert. door W. Frankemölle. Amsterdam. Van Langenhuysen (Mensing), 1916.

Mr. H.H.H.A. Neys. Generaal Staal's excentrieke uitlatingen. België's schuldvraag. Amsterdam. Van Kampen, 1916.

Ch. Correvon. Eindrücke eines Seelsorgers. Aus deutschen Kriegsgefangenen-Lagern. Frankfurt. Rütten und Loening, 1916.

Henri Lambert. Ein neuer Gesichtspunkt zur Friedensfrage. Zürich. Orell Füssli, 1916.

Jac. C. Lansen. Het individu en de maatschappij. Eerste reeks. Kritiese verhandelingen en psychologiese schetsen. Herfst 1915. 2e Goedkoope uitgave van de S.I.U.M. afd. Amsterdam.

Dr. A.H. de Hartog. Philosofie der Religie in grondlijnen. Vierde stuk. Eerste gedeelte. Amsterdam. A.H. Kruyt.

H. Bakels. Parroewajjim of de reis om de wereld in vijfduizend jaar. Baarn. Hollandia-Drukkerij, 1916.

J.M. van Welie. Het ‘wiskundige’ waarom der overstrooming. Capelle a.d. IJssel. Uitgegeven door den schrijver.

Inter-Nos-Revue. Orgaan der Belgische geïnterneerden. Harderwijk-Kamp. No. 1. Mei, 1916.

C. Munnich. Leerboek van het Nederlandsche kortschrift met bijzondere toepassing v.d. beginselen v. Wilhelm Stolze. (Met een woord ter inleiding van C. Miseroy. Leiden. Gebrs. van der Hoek, 1916.

Dr. J. van der Vuurst de Vries. Over impotentie en hare behandeling. (‘Uit zenuw- en zieleleven’). Baarn. Hollandia-Drukkerij, 1916.

Havelock Ellis. Het Huwelijk. De kunst van liefhebben. Tiende en Elfde Hoofdstuk van ‘De Psychologie der Sexen’ (vert. onder toezicht van Dr. A.W.v. Renterghem). Baarn. Hollandia-Drukkerij, 1916.