Onze Eeuw. Jaargang 15

[p. 149]

Buitenland.

Het is het oude lied, de vreeselijke litanie, die nu reeds maanden lang dagelijks wordt gezongen met weinig variatie: aan het westelijke front hier zooveel kilometers of meters vooruit, daar ongeveer evenveel terug; aan het oostelijke front afwisseling van offensief en defensief op veel grootere schaal, met dit bijzondere thans, dat de Russen in Galicië zware verliezen leden en Lemberg hebben moeten opgeven. Of daarmede hun offensief voorgoed gebroken is? Aan Duitsche zijde verwacht men van ja, aan die der Entente van neen; maar de blijkbaar toenemende onrust in Rusland schijnt er wel op te wijzen, dat de klap ernstig is geweest. Aan de Dardanellen ondanks alle inspanning geen vooruitgang, aan de Italiaansche grens evenmin. Op den Balkan blijkt weder het oude gevaar van omvangrijke alliantiën, als de successen uitblijven: de geallieerden zoeken toch ten slotte elk hun bijzonder belang en hoe langer de strijd duurt, hoe meer komen de verschillen aan den dag. De Grieken, Montenegrijnen en Serviërs vertrouwen de Italianen niet in Albanië, waar Essad va banque speelt, en verder aan de Adriatische Zee; zij zijn niets gesteld op een Adria italiana, droombeeld der Italiaansche politiek. Bulgaren en Roemeniërs zijn evenmin gerust op de plannen van Rusland aan den Bosporus en die der andere mogendheden aan de Dardanellen. Nu en dan verluidt er zelfs iets van klachten van Rusland, dat de westelijke mogendheden op het westerfront niet genoeg hun best doen. Staat hiermede in verband, dat die mogendheden thans hare uiterste krachten gaan inspannen om meer munitie te maken, dat zij - in het bijzonder Engeland - het gansche land als het ware daarvoor gaan mobiliseeren? Of is dit laatste toe te schrijven aan de houding der Amerikaansche regeering, die ten slotte gaat inzien, dat zij den kolossalen aanvoer van munitie en kanonnen ten behoeve der Entente zal moeten beperken en dus de Entente niet langer feitelijk daarmede zal kunnen steunen, zoodat deze zich zelf moet helpen? En staat dit weder niet in verband met de redenen,

[p. 150]

die Duitschland aanvoerde voor de torpedeeririg der Lusitania?

Dit brengt ons op de Amerikaansche nota aan Duitschland en het aftreden van Bryan wegens die nota. Zij klinkt gematigd, in weerwil van alles, wat de Engelsche en Engelschgezinde pers deed om de verontwaardiging in de Unie aan te wakkeren. En Bryan zelf had haar blijkbaar nog gematigder, zoo niet van toon dan ten minste van strekking, gewenscht. Het is te verwachten, dat de Duitsche nota, die er het antwoord op zal zijn, niet minder gematigd zal luiden, al zal zij wijzen op het ‘goed recht’ van Duitschland tot verweer tegen den aanvoer van oorlogsmateriaal voor de Entente en tegen Engeland's hongerblokkade. Want het blijkt wel, dat de Lusitiania zooal geen kanonnen - wat beweerd en betwist wordt - dan toch munitie aan boord had en dat Duitschland dit wist, al meende de Amerikaansche douane het te kunnen ontkennen.

Ubi est Veritas? schijnt de Paus onlangs gevraagd te hebben. En die vraag komt ons ieder oogenblik op de lippen bij al deze kwesties, waarover de buitenstaander zijn meening mag hebben maar verder niet kan komen. Wie de ‘veritas’ in de letter der dagelijksche berichten zoekt, zal zeker bedrogen uitkomen. Er is heel wat ervaring noodig om zelfs iets te kunnen vermoeden omtrent de waarheid, laat staan haar te raden uit de soms enigmatische, dan weder brutaal duidelijke uitdrukkingen, die al deze berichtgevers ons dagelijks voor de oogen leggen en die dikwijls de strekking hebben ‘d' épater le bourgeois.’

De toestand van den Paus in Italië is alles behalve plezierig. Zelfs zijn correspondentie met de bisschoppen wordt bemoeilijkt - door Oostenrijk zeggen de Italianen, door Italië zeggen de Oostenrijkers. Tegenover ons, Nederlanders, zijn de Italianen ook al niet aangenaam gestemd. In Italie klinkt alom de leus: ‘contro i barbari’ en Nederland wordt daar veelal beschouwd als te heulen, ja als ‘medeplichtig’ met dezen, omdat het nog maar altijd niet mededoet met de Entente. Het feit, dat onze geestelijken, bevreesd om voor Duitschers te worden aangezien, met dezen zijn vertrokken, heeft die meening in de hand gewerkt, wat voor de Nederlanders, die bleven, zeer lastig is geweest en nog is. Zelfs onze gezant bij het Vaticaan - het kabaal ertegen is gelukkig gestuit! - wordt daar soms aangezien voor een verkapten Duitschen zendeling, die de belangen van Duitschland en Oostenrijk zal hebben te verzorgen: een opvatting, die te mal is om erover te praten maar die toch wel

[p. 151]

degelijk in het oog mag gehouden worden door hem, die den post zal hebben te vervullen.

Italië zelf voelt intusschen de gevolgen van den oorlog zeer. Nog zijn geen monumenten van beteekenis daar door bommen getroffen maar wij houden ons hart vast voor Venetië en Milaan, voor zoo menige kleine schilderachtige plek in het heerlijke land. De beschaving der wereld zou diep getroffen worden door zelfs het kleinste ongeluk, dat kerken of paleizen, standbeelden of musea zou treffen in dat reusachtige museum van onvergankelijke schoonheid, die het geluk van millioenen heeft uitgemaakt. Di omen avertant!

En het zou een ongeluk moeten zijn; want wie kan een oogenblik onderstellen, dat Oostenrijk met opzet die schoonheid van eeuwen, onvergankelijk bezit, zou schenden? Dat mag men evenmin onderstellen als men mag aannemen, dat Duitschland met boos opzet de kunstschatten van Leuven, Yperen, Rheims of Atrecht zou hebben aangetast. Zulke beschuldigingen oordeelen zichzelf; zij zijn het uitvloeisel van bitteren haat. Er mag bij sommige bevelhebbers en bij vele soldaten weinig eerbied voor oude monumenten bestaan. Er mag in de hitte van het gevecht niet altijd omgezien zijn naar de richting van een noodlottig schot. Er mag om strategische redenen wel eens iets gebeurd zijn wat liever had moeten worden nagelaten. Maar - zooals in sommige Fransche en Engelsche kranten en brochures wordt beweerd: dat er een stelselmatig opzet van vernieling dier monumenten heeft bestaan en nog bestaat - dat strijdt met de rede. Het is veeleer het vreeselijke lot van den oorlog, dat hier ontzetting wekt. En de Fransche en Engelsche bommen zijn volstrekt niet onschuldiger dan de Duitsche.

Ontzetting wekt dit bij ons, die ter zijde staan, en bij de getroffen bevolkingen zelf. Maar die bevolkingen zelf, met name zij, die te midden van den oorlog leven, gevoelen zij precies hetzelfde wat wij gevoelen? Voor ons ligt Stijn Streuvels' merkwaardig Dagboek, vier deeltjes nu van Augustus tot en met November. Er is van dat Dagboek veel kwaads gezegd, ook ten onzent. Men heeft zich verbaasd, geërgerd, bitter verontwaardigd getoond over gebrek aan gevoel, aan vaderlandsliefde bij dezen gevoeligen, vaderlandslievenden schrijver, beticht van al te groote vriendelijkheid jegens den overweldiger, den inbreker. Is dat oordeel juist? Wie zich niet tevreden stelt met tendentieus uit het boek gelichte sensationeele brokstukken in kranten maar zelf leest, wat de uitnemende schrijver van dag tot dag opstelde, hij kan het boek niet zonder diepe

[p. 152]

ontroering uit de hand leggen. Het bewijst, dat de mensch onder al het onmenschelijke om hem heen mensch blijft, leeft, blijft leven te midden van het vreeselijke, leeft zijn dagelijksch leven; dat de benauwde burger zich schikt in het helsche rumoer om hem heen, dat de soldaat gevoelig is voor wat hij aan huiselijk, aan menschelijk leven om zich heen ziet, al is het een leven in kelders en gaten. De menschelijke natuur is taai en handhaaft zich te midden van de vreeselijkste omstandigheden, die hem, die erin leeft, minder zwaar aandoen dan wij, veraf staanden, ons voorstellen.

Wij, veraf staanden. Nog vraagt zich ten onzent menigeen af: zullen wij het blijven? Wie kan daarop anders antwoorden dan: ik weet het niet, hoogstens: ik verwacht het? Voor dit laatste antwoord pleit veel. Ons geluk blijft, dat noch het belang van Duitschland noch dat van Engeland medebrengt, dat wij ons in den strijd mengen: Duitschland mag tenminste nog rekenen op eenigen aanvoer van levensmiddelen, van buiten contrabande vallende waren en het kan gerust zijn op zijn noordelijke flank; Engeland zou nog geheel anders te maken krijgen met de Noordzee-kwestie, als Duitschland over onze havens en kusten kon beschikken, over de Schelde en de Rijn- en Maasmondingen. Dat is het geluk, dat wij hebben te waardeeren. Gevaarlijk zou echter onze internationale toestand worden, als België door Duitschland werd geannexeerd. De heer Van Houten wijst er wel op, dat Spanje's en Oostenrijk's heerschappij in de Zuidelijke Nederlanden vroeger voor ons eerder een voordeel dan een gevaar was - waarvoor iets te zeggen is; maar hij vergeet het nadeel, dat de Fransche heerschappij, de heerschappij eener machtige wereldmogendheid, in België voor ons heeft gehad. België moet, ook in ons belang, blijven bestaan als onafhankelijke kleine mogendheid; het mag, uit het oogpunt van ons belang gesproken, voor Duitschland niet meer zijn dan een bolwerk voor eigen gebied in dezen oorlog en een ruilmiddel voor de teruggave der Duitsche koloniën bij den vrede. Dat zij zoo! En het lijkt er wel op, dat het zoo zijn zal, want nog altijd, na bijna een jaar van oorlog, kunnen de beide partijen elkander niet overwinnen, nog altijd houden de ‘Centralen’, hoe energiek ook van alle kanten besprongen, met bewonderenswaardige energie stand, grootendeels op den vijandelijken grond, dien zij veroverden, of wel in de kleine strook, die zij aan de Isonzo, of de iets grootere, die zij in Galicië aan den vijand moesten inruimen.