Logo DBNL
Onze Eeuw. Jaargang 10 (1910)

Onze Eeuw. Jaargang 10

(1910)– [tijdschrift] Onze Eeuw–rechtenstatus Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Ver van de menschen
Door Josef Cohen.

Voor mijn meisje.

Eerste hoofdstuk.

Wel is 't misschien negenhonderd jaar, dat de Strie's in 't dorp Merloo wonen. Ze waren de eerste boeren, die zich vrij wisten te maken van het lijfeigenschap, omdat ze trotsch waren, en geen moeite ze groot genoeg was, om onafhankelijke menschen te worden. En na hen werden natuurlijk alle menschen in het gehucht vrij; maar de Strie's waren de eersten geweest, en al wist dit nu niemand in het dorp, behalve Teunis Scholten, die alle oude histories van de Overijselsche heide verzamelde, uit liefhebberij, want wien zou 't eigenlijk kunnen interesseeren? de familie Strie was door dit feit machtig geworden, en ze voelde den gezwegen eerbied van het geheele kerspel. Daarom gaan de Strie's zoo rechtop, en krommen ze hun ruggen nooit. Veel is van hen te vertellen, zooals bijvoorbeeld van Hannes Strie, die nog met Napoleon mee is geweest in den Russischen veldtocht. Hij was het, die mede een brug heeft geslagen over de Beresina, en zoo den terugtocht van het Fransche leger heeft gedekt; ja, Hannes Strie was de laatste, die aan wal ging, en even rechtop verder marcheerde, alsof er niets gebeurd was. En zijn zoon Peter Strie

had eens drie kinderen gered uit een brandende boerenhoeve. Diens zoon, Hannes Strie, werd, toen hij misschien een en twintig jaar was, verliefd op Aaltje Nijhuis. Ze was hoog en slank, en had groote, donker-blauwe oogen; de vrouwen van de Overijselsche hei zijn breed en klein veelmaals, en in ieder geval was het type van Aaltje Nijhuis iets ongewoons. Maar Aaltje Nijhuis had van moeder's zijde Friesch bloed; zij was van geen der menschen op de eenzame heide een vriendin geweest. Wellicht waren de Strie's - je zou 't aan den naam tenminste zeggen - ook niet zuiver Saksisch; maar ze voelden zich nu eenmaal vijandig tegenover de vreemden in het dorp. Veel werd er niet door den ouden Strie gesproken, maar na een jaar trouwde Aaltje Nijhuis met een fabrieksarbeider in Wolvega; en Hannes Strie acht jaar later, nu wel een halve eeuw geleden, toen zijn vader gestorven was, met Mientje Scholten, een achternicht van Teunis. Het huwelijk was gelukkig geweest, zeven jaren lang. Juist een maand voor Peter Strie, de zoon van Hannes en Mientje naar school zou gaan, werd zijn moeder ziek. De Strie's spotten met de medische wetenschap, behalve als er een veearts noodig is. Ze hebben het vage idee, dat voor een ziek mensch de natuur sterker en heilzamer is dan de geneesmiddelen van een dokter; maar ook wel is het hun onwankelbaar geloof, dat wat voor een Strie komen moet, komt. Er zijn godsdienstige Strie's geweest, en twijfelaars; de godsdienstigen stelden zich een God voor als het noodlot; de twijfelaars het noodlot als een God. Maar allen waren menschen van één geloof: fatalisten.

Mientje lag in de bedstede, en kreunde van pijn. Soms kwam Hannes Strie over dag, want hij had het druk in den zomertijd, wel naar haar kijken en dan wist hij niet, wat hij zeggen moest. Hij, stijf, rechtop, ging naast de bedstee zitten, en keek naar zijn vrouw, die met wijd-open oogen naar boven staarde. Eens, toen hij zoo lang naar haar had getuurd, nam hij de pijp uit den mond, en vroeg:

‘Zeuk-ie den Hemel?’

‘Joa, Hannes',’ zei de vrouw. ‘'t Lup mis met mien.’

Hannes legde de pijp neer, zorgzaam op de tafel, en boog zich over 't bed.

‘Biej gelukkig met mien ewest?’ vroeg hij.

‘Joa, Hannes, dat bin'k’ zei de vrouw.

Toen boog zich Hannes nog dieper over de bedstede. Je zou toch niet gedacht hebben, dat het dezelfde man was, die altijd zoo rechtop liep.

‘Het hef mien meuite ekost,’ zei hij.

‘Joa Hannes - en a'k boaven bin bie onzen leêven Heer - dan za'k veur oe bidden.’

‘Bidden helpt niks - warken, da's bidden.’

‘Moar as ik noe bie onzen leêven Heer bin, dan kan 'k toch veur oe bidden, Hannes. Want te warken doar boaven hoave wi menschen neêt meer.’

‘Ie mot dan bidden veur den kleinen Peter: ik heb 't neêt meer neudig. Ik lève al lange neêt meer. Ik ben al lange toch dood ewest, al lange, Mientje.’

‘Joa, Hannes.’

‘Ik dank oe wai'j veur mien edoan hebt.’

‘Dat hef geen dank neudig. Ik heb altied vulle van oe eholden, Hannes. Ik kan d'r wel om hulen, dak noe van oe weg mot. Moar wat de Heer beschikt, doar motten de menschen zich in schikken. Moar ik wête, dat ie goed veur den kleinen Peter zorgen zult, en zoo goa ik gerust de eeuwigheid in.’

Toen boog zich Hannes Strie nog dieper over de bedstede. Zijn hoofd rustte op de bloedlooze hand van zijn vrouw. Hij dacht aan de jaren, dat hij naast haar had gewerkt, en aan de gedachten, die hij in al die jaren had gedroomd. De heide is eenzaam en alleen zijn vrouw en hij stonden in de eenzaamheid en werkten. Ze hadden niet met elkander gesproken, maar met elkander gedacht. En zoo had de vrouw als een vreemde openbaring langzamerhand haar liefde voor den man nààst haar begrepen. Ze hadden elkander weinig aangezien, want het dorre land heeft arbeid noodig; doch immer voelden ze zich dicht

bij elkaar, en wisten elkander's gedachten. Hij, die niet de vrouw lief had, voelde dat hij door haar dood een vriend zou verliezen, en in de eenzaamheid zou worden gestooten. Wanneer ze sterven zou, zou hij alleen moeten staan op het land, dat geen troost gaf, en hij was een stille man, die zijn leed had verborgen voor de wijde wereld. Nu zou zijn vrouw sterven.

‘Za'k den dokter halen?’ vroeg hij.

‘Da's noe nêet meer neudig, Hannes. 't Is noe toch gebeurd.’

‘En de dokter kan oe toch nêet helpen.’

De klok tikte langzaam.

‘Ik mot weer an mien werk,’ zei hij.

Toen hij 's avonds thuis kwam zat Peter bij de tafel en schreide van honger. Hij sneed een paar plakken stoete, en smeerde ze dik met boter.

‘Hier jonge,’ zei hij goedig.

Hij ging naar de bedstede, en zag naar zijn vrouw. Haar oogen waren wijd geopend en haar handen waren gebald. In de grauwe schemering zag hij haar berustend lijdensgezicht, vaal-blauw, en groeven van ingehouden smart om mond en oogen.

‘Hei'j piene?’ vroeg hij. Zijn vrouw zeide niets.

‘Smoakt 't, jong?’ vroeg hij, en hij keek naar Peter.

Peter gleed van den stoel af, een snede brood in zijn handen. Hij ging naar zijn vader en keek angstig naar zijn moeder. Maar langs haar trekken van smart gleed een glimlach, en haar oogen, groot, zagen naar den knaap. Toen legde Hannes de hand op zijn schouder. En sterker nog glimlachte de moeder.

‘Ie mot oe nooit allenig veulen, Hannes,’ zei ze. ‘Ie hebt den kleinen Peter um veur te zorgen. En dan hei 'j mien ook nog in oe gedachten. Hoe 'k altied noast oe heb estoan. Ik zal veur oe bidden, dat ie oe nooit allenig veulen zult. Da's 't argste, wa'j hebben kunt. Ie mot moar vulle an mien denken, neêt veur mien, moar veur oezelf.’

‘Ik zal völle an oe denken. Völle, heel völle,’ snikte hij.

‘Ie mot neêt grienen!’ smeekte ze. ‘Dan do'j mien piene. Ie maakt mien blie, a'j oe doanig goed holt. Verdreët - veur mien - is nargens goed veur.’

‘Ik heb zoo lomp völle an oe misdoan,’ huilde hij.

‘Grienen is nargens goed veur. Ie zult mien noagedachtenisse 't beste eeren, as ie stark bint, Hannes, en veur den kleinen Peter zörgt. Ik heb oe niks te verwieten.’ Er zong eerbied in haar matte stem. ‘Want ieloe Strie's bint anders as andere menschen. En as 'n mensche as ikke hengeêt en trouwt met 'n Strie, dan mot-e dat zelf moar weten. Zeê j-'n Strie kan zichzelf neêt veranderen, nog veur duzend vrouwen in de wereld neêt. Ik ben blie, dat ik een Strie etrouwd hebbe.’

De jongen tuurde naar haar, in lang, aandachtig zwijgen. Eindelijk keek hij op naar zijn vader, die hem zijn haar streelde. Martelend tikte de klok.

Hannes liep er heen, en bracht ze naar de schuur. Toen hij terugkwam sloeg de stilte hem weldadig tegemoet. Hij ging aan het bed zitten, en trok Peter op zijn knieën.

Er was geen geluid in de stilte. En de vrouw keek naar het paar voor haar, den man en den jongen, met onafgewenden blik, tot het duister in de kamer den schemernevel weg deed vloeien, en de nacht zijn diepste schaduw wierp tot vlak voor de ruiten. Peter was op vader's knie ingeslapen. Toen droeg de sterke man hem in zijn bed; en de knaap sliep in dezen nacht.

Zacht nam Hannes de hand van zijn vrouw in de zijne. Rauw ineens kreet ze van smart, maar ze bedwong zich, omdat ze den jongen wilde laten slapen.

En ze voelde de hand van haar man bij de hare, de hand van Hannes Strie!

De deurklink ketste even. Teunis Scholten, de onderwijzer, kwam binnen, achter hem een donkere gestalte.

‘Weê is doar?’ vroeg Hannes.

‘Ik, Teunis!’ zei Scholten. ‘Ik heb den dokter mee gebracht.’

Teunis streek licht aan, en ging doodbedaard naar

de lamp. Haar glans verjoeg de stilte met luid gerucht.

‘Woarumme heb-ie 'n dokter meêgebracht?’ vroeg Hannes Strie.

‘Straks komt de dominé ook.’

‘Ik heb van andere menschen geen hulpe neudig en mien vrouwe ook neêt.’

‘Wij kunnen je niet alleen laten, Hannes.’

‘De menschen hebt niks met ons te maken. Niks.’

De dokter boog zich over de bedstede.

‘Laten we nu samen even den dominé tegemoet-gaan, Hannes.’

Hannes greep zijn elzestok, en liep naast Teunis Scholten over den donkeren weg.

‘Waarom heb je niet eerder een dokter laten komen?’ vroeg Teunis Scholten.

‘As onze leêve Heer een Strie neêt spoaren wil, kan een dokter neêt meer helpen.’

‘Dat heb je den dokter te vragen, Hannes.’

‘Ik heb den dokter niks te vroagen. Wat God aan een Strie döt is welgedoan. Ie weêt, dat wi bi onzen leêven Heere een apart beuksken hebt. Onze leêve Heer hef een groat boak veur alle menschen; moar as d'r wat met een Strie mot gebeuren, dan hef-é doar allenig een beuksken veur.’

Teunis Scholten zweeg, want de eerbied voor de Strie's was groot in die dagen. En hij dacht na, hoe de kleine hoeve toch zoo wijd-uit over het groote heideland zoo'n bijzonder-mystieken klank had. De Strie-boerderij, dat kleine, armzalige huisje! Groote hoeven stonden aan de zijden der IJsel-uiterwaarden; daar droomde het blanke, rijke vee op de zonnige weiden. En hoog wuifde er het graan.

Maar in geheel Salland was de smalle Strie-boerderij bekend; het ontzag voor den naam was in den rijksten boer. Oude mythen klonken in den naam; want door honderden jaren waren de Strie's droomende denkers geweest, die niet omgegaan waren met de anderen in het dorp. En dat had hun magischen invloed vermeerderd.

Ze hadden zich niet opgewerkt; ze bezaten dezelfde landerijen als voor vijfhonderd jaren; ze wilden nimmer zich in het openbaar leven bewegen: ze wilden eenzaam zijn, en droomen.

En zoo werden legenden één met hun naam. Niemand durfde te tornen aan hun eenzaamheid. En men vond het geheel natuurlijk, dat ze de eenzaamheid zoo liefhadden...

Want er was een legende, dat de Strie's te gronde zouden gaan, wanneer ze te veel deel zouden nemen aan het dorpsleven; ze moesten de herbergen mijden, en woeste gezelschappen, en het kaartspel. Als een Strie lagere lusten zocht, verbrandde in den hoogen hemel onze lieve Heer zijn levensboek, en schreef hem af van de lijst der bevoorrechten. Zoo had Gait Strie in 1835 het ouderlijk huis verlaten, en had drie dagen en drie nachten het gemeenst kanalje tot zijn vrienden verkoren. En toen hij den vierden avond naar de Strie-hoeve terug wilde keeren, viel hij voorover van de brug in de schuimende Wetering en verdronk. En nog geen zes jaar later was Gerrit Strie, die naar de Vrijdagmarkt in Deventer geweest was en op zijn wagen dronken naar huis terugkeerde, tegen den grond geslagen, toen hem de teugels van zijn paard ontglipten. En ook Aaltje Strie, die het in het dorpje niet meer uit kon houden, en die de wijde wereld wou zien, stierf op ellendige wijze in een der achterbuurten van Rotterdam. Daar was ook Gerrit Strie, dien men vier dagen had vermist, en die bij Lettele vermoord werd gevonden; de boeren hadden een half uur van het dorp een steenen kruis voor hem op het land gezet, om zijn dolenden geest - want het was het zwerversbloed van Gerrit Strie en zijn drang naar het onbekende, dien hem ten val hadden gebracht - rust te geven. Toen het kruis er nog niet stond was de roodbonte van Willink te Diepenveen in een storm-klagenden nacht gestorven, en dat onheil was door een spook geslagen, want bij zessen had Na Jansen een donkerblauw licht gezien en iets wits en een holle stem gehoord.

Dit bedacht Teunis Scholten en hij begreep, dat

de Strie's uitverkoren menschen waren. Wanneer ze goeddeden rustte zegen op hun werk; maar dreigend staarde de vloek naar hun leven, als ze de zonde lief hadden. Een Strie stierf, wanneer zijn einde gekomen was: waar voor anderen nog uitstel werd gevonden, was 't lot van een Strie zonder besluiteloosheid beslist. Nooit was er een Strie geweest, die jaren achtereen op een ziekbed had gelegen, tot eindelijk de Dood wenkte. De Strie's sterven, zooals de korenhalmen vallen: door één slag, na een leven, rijk van droomen.

De beide mannen liepen zwijgend naast elkaar over den smallen heideweg. Maar eindelijk sprak Hannes Strie, terwijl hij voor zich uitwees:

‘Kiek noe 'ns èven veur oe uut, Tunnis. Oaveral in de wereld is ruste. De steerntjes kiekt met blanke eugskes noar de eerde. 'n Mensche, dêe in zoa'n nacht te starven kump, dêe is gelukkig.’

‘Waarom denk je dat, Hannes?’

‘Ie bent nog 'n jonge kerel Tunnis, en ie hebt nêet altied as ik noar de lucht gekeken. Ik hebbe zoa veur mien allenig leeren begriepen, wat d'r in de natuur ummegeêt; elken dag breg 't ziende mee, of 't stormt, of dat de zunne schient. Een Strie veult dat bêter as 'n ander mensche, omdat e noe eenmaal anders is. Zoa als noe de nature vol ruste is, kan ik mien vrouwe rustig zêen sterven. As ie 'n doad verricht jonge, en ie hebt eerst nêet eweten, of 't goed of slecht was en loater merk ie dat 't goed was, dan ben-ie vol ruste. Zoa is 't met de nature oak esteld. Ik verzêker oe, dat onze lêeve Heer lange hef noa-edacht, veur dat e een Strie hef doan starven. Zêe 't noe is oaveral rustig wêzen.’

‘Denk je dan Hannes,’ vroeg Teunis Scholten, ‘dat 't hier zoo stil en mooi is, omdat de natuur heeft uitgedacht?’

‘Joa, jonge, ie könt 't bêter zeggen as ik. Ie hebt d'r veur uut de beuken ewarkt. Ik most al van kindsaf veur de boerderiëe zorgen.’

Weer zwegen ze beiden. De laatste vogelen hadden

gezongen. De merel was verre in de donkere bosschen aan den horizon. De karekiet droomde in zijn nest. Zóó stil was de heide nog nooit geweest.

‘Zêet noe 'ns rondumme,’ zei Hannes Strie.

Blank droomde de zomerlucht over de heide; en in deze oneindige blankheid, diep van licht, stroomde de schittering van sterren. Vaag-witte zomeravondnevel sluierde, tot ver golvend, den onbewogen nacht. En de twee menschen stonden stil en zwegen....

Tot plots een scherpe streep licht wijd-uit, spiedend streek over den weg.

‘Daar kump de domineer an,’ zei Hannes Strie.

Het karretje voor hen hield plots zijn vaart in. Jan Stoevenbelt, de koetsier, sprong van de bok en riep in het rijtuig. Toen wenkte hij, dat Strie en Teunis nader zouden komen, en in 't rijtuig zouden stappen.

‘We zijn u maar tegemoet gekomen, dominé,’ zei Scholten.

‘Dat is goed, Teunis,’ antwoordde de predikant.

Tot Hannes sprak hij geen woord; want het was zijn plicht even in Strie's huis te zijn, nu de vrouw zou sterven, maar klanken van troost vond hij niet voor hem; elk woord, dat hij zou spreken, zou vergeefsch zijn. Een Strie troost zichzelf.

Toen de dominé pas in Merloo was, een jonge man nog met geen levenservaring, stond hij plots, vreemd, tegenover den geheimzinnigen trots der Strie's. Zijn jeugdige geest, die hevig en fier in-ging tegen den eerbied van het dorpje voor vervlogene dagen, woedde in den aanvang wild tegen den ongebonden eigenwaan der trotschen in de eenzaamheid. Doch breken kon hij niets; want dit dorpje was een wereld en hij was een enkel mensch, jong en niet in de plaats geboren. Je moet van kind-af in Merloo hebben gewoond, om deze stille wereld ver van de menschen te kunnen kennen.

Dus had de predikant den strijd opgegeven; hij had geleerd des Zondags in de kerk onzijdige onderwerpen te behandelen, waarvan niemand de kwade gedachte intuïtief

kon gissen, dat ze den trots der Strie's critiseerden.

Maar nu, brandender dan ooit, zou hij hun trots zien. En hij kon niet spreken van deemoed, want die begrepen ze niet; en hij behoefde niet te spreken van berusting, want berusten deden ze zonder hem.

Het rijtuig hield voor de hoeve stil. De dominé, voorzichtig, stapte uit. De dokter kwam hem tegemoet, fluisterde even. Onbewogen stapte ook Hannes naar binnen. Teunis bleef zoolang in 't rijtuig.

‘Mien vrouwe mot starven,’ zei Hannes Strie.

‘Weet je dat je vrouw al sinds de geboorte van 't kind lijdend is geweest?’ vroeg de dokter.

‘Nêe, dat hek nooit eweten,’ zei Hannes.

‘Bovenmènschelijk,’ zei de dokter.

‘Het was een brave vrouw, Strie,’ zei de dominé, schuw.

‘Dat was ze,’ zei Hannes stug.

‘Ze zorgde altijd goed voor 't huis en voor je kind, en er ontbrak nooit iets. God daarboven ziet de daden der menschen.’

‘'t Is nêet neudig dat ie mien troost. Ik wête alles, wat ie mien zeggen wilt.’

‘Ik wou je alleen maar zeggen, Strie....’

‘Doar kan 'k nêet tègen. Ie mot 't mien nêet kwoalijk nemmen.’

‘Mag ik dan met je vrouw spreken?’

‘Goat oe gang,’ zei hij vriendelijker.

De dominé, zacht, steun-zoekend zèlf, ging naar de bedstede.

‘Ben ie doar, domineer,’ zei de vrouw. ‘Da 's goed. Ik dank oe, da 'j nog ekoamen bent’.

‘Hoe voel je je, vrouw Strie?’

‘Bereid veur den Hêmel, domeneer,’ glimlachte ze. ‘Ik ben mien van geen kwoad bewust, mien hêele lèven lank. En dan bink met Hannes Strie getrouwd ewest. Dat helpt oak altied, domeneer.’

‘Ja, ja,’ zei de predikant haastig.

‘Hoa lange hef mien vrouwe nog te lêven?’ vroeg Strie den dokter.

‘Dêeze nacht nog, Hannes,’ zei de vrouw.

‘'t Is een mooie nacht um te starven,’ zei Hannes Strie en hij naderde de bedstede.

Toen vertrokken, geruischloos, de twee gasten....

Maar de dokter keerde zich bij den drempel om.

‘Ze zal vannacht geen pijn hebben, Strie,’ zeide hij.

‘Dank oe wel,’ antwoordde Hannes, en hij ging bij de bedstede zitten. Maar toen 't rijtuig weggereden was, stond hij op en deed het licht uit.

‘Buten is 't bienoa zoo licht als de dag. Oaveral licht,’ zeide hij.

‘Ik heb veur mienzelf geen spiet, dat ik hier vandan mot,’ peinsde ze. ‘Allenig veur oe, dat ie zult goan lamenteeren en den kleinen Peter, dat e gêen moader meer hef.’

‘'t Is buten een mooie nacht,’ zei hij rustig. ‘Ik wol, dat ik oe de starren kon loaten zêen.’

‘Ik heb altied ewêten, wat ie dacht. Doarveur nemt onze lêeve Heer mien in den Hêmel. Denk ie oak nêet?’

‘Joa, Mêentjen. Doarveur nemt e oe in den Hêmel.’

Even bewoog zich Peter in de bedstede.

‘Loat 'm vannacht deursloapen,’ smeekte ze. ‘Hi hoaft nêet wakker te wêzen in den nacht, dat zien moader dood zal goan.’

‘Nêe wi zölt 'm loaten sloapen.’

‘As e noe loater groot is eworden en hi hef meuite met 't lèven, dan mot ie 'm moar van mien vertellen, en 'm zeggen, dat zien moader den nacht van 'r starven oaver 'm esproaken hef.’

‘Ik zal mien beste doan.’

‘En as ie een andere vrouwe nemt, mot ie Jannoa Jannink nêet nemmen, want dêe deugt nêet veur oe.’

‘Ik zal gêen andere vrouwe nemmen...’

‘Dat meuj nêet zeggen’ en hij hóórde haar glimlach, ‘menschen als ieloe könt nêet allenig blieven. Als ie 't wel had gekund, had ie mien nêet enoamen.’

‘Ik gleuve 't nêet, Mêentjen.’

‘En als ie 't niet harden könt met 't wark, mot ie moar een knecht nemmen.’

‘Joa, Mêentjen.’

‘En ie mot veural den kleinen Peter absoluut nêet te vrog van schoale nemen en as ie könt mot ie 'm zoalange loaten lêeren, as e moar wil.’

‘Dat beloaf ik oe.’

‘En ie meugt ook wel nieje balken in de schure loaten maken.’

‘Joa.’

‘Ie mot um mien gêen tied verzumen. Ie mag niks gêen geld meer veur mien uutgêven. Alles veur Peter en veur oe.’

‘Joa, Mêentje.’

‘Beloaf ie 't mien, vaste en zeker?’

‘Joa, joa.’

‘Loat mien dan liggen - ik zal oe wel roapen, as 't tied wördt.’

In de diepe stilte hielden ze elkaar 's handen vast. Hij met wijde oogen, zag voor zich heen. Toen, ver, hoorde hij ineens het tikken der klok; 't hield niet op en elk tikje was als een kort hamerslagje in de eenzaamheid. Hij luisterde er nu naar. Het leek hem, of het hem rust gaf, en of het de dood voor eenige uren zou verbannen. Want hij meende, dat de dood de diepste stilte zou zoeken, en dan plots zou toe-slaan.

Schuw wachtte de dood buiten in het licht - om in den zwijgenden schemer der hoeve geruischloos te glijden... Dan, ineens, zonder te wachten, grijpend, zou hij dooden. Want zóó sterven de Strie's.

De vrouw lag onbewegelijk en wachtte den dood. Ze dacht nog na over haar leven, want telkens drukte ze even vaster de hand van Hannes Strie. Het was een heerlijk leven geweest. Ze dacht er ook aan, of de dood haar nog wel enkele seconden zou laten, om te spreken, en telkens hief ze zich iets op, om haar laatste woorden te zeggen. Maar dan bedacht ze zich en ging weer liggen.

In zijn bedje, rustig, lag Peter Strie.

Uren en uren losten zich op in den tijd, die voorbij

was. Al eerste morgennevels welfden blankvaag in de kamer. De klok tikte van verre.

Toen voelde Hannes Strie een korten schok, en 't was, of in haar plotse siddering hij de hevige pijn van zijn vrouw begreep.

‘Hei 'j toch piene?’ vroeg hij. Ze antwoordde niet.

Hannes Strie stond op, ging naar de klok en knapte een veer. Rustig nam hij de hand van zijn vrouw weer in de zijne. De klok zweeg.

Nu mengde zich al meer en meer het uchtendlicht door den doezel van den nacht. Buiten sloeg de zon wijde bressen van glans door het nevelige duister. En de dood kwam in de kamer - Hannes Strie voelde zijn adem - en stond op den drempel, en schreed naderbij...

De vrouw richtte zich op.

‘Bie 'j doar, Hannes,’ vroeg ze met vreemde stem.

‘Joa, vrouwe,’ zei Strie.

‘Noe goa ik starven.’

‘Joa.’

‘Dat is 't beste, wat 'n mensch hebben kan, Hannes, as-e trotsch kan wêzen op zichzelf. Dat meuj altied wêzen en zörgen oak....’

‘Joa vrouwe....’

‘Dat de kleine Peter....’

 

Toen de morgen triumfeerend kwam, en de zomerweelde de zon jubelend begroette, had Peter Strie zijn moeder verloren.

Tweede hoofdstuk.

De buurvrouwen, die een kwartier verder woonden, waren er al vroeg, en fluisterden met elkander. Teunis Scholten had Peter zoolang meegenomen, want waarom zou je zoo'n kind bij het lijk laten? Maar toen Peter wilde spelen met Jan Willink, werd hem dat verboden.

En om de mouw van zijn Zondagsche pak naaide hem de oude vrouw Scholten een reepje zwart krip, dat Peter, trotsch, aan iedereen, die hem kwam bekijken, liet zien. Het was een prettige dag voor hem, dien hij zich later zoo goed herinnerde, omdat Trientje Willink, de zuster van Jan, in een pan met heete karnemelk was gevallen; maar 't liep met een paar onbeduidende brandwondjes af.

Gerrit Aarnink en Jan Klein Breukink, de buren, waren de ‘groave-boanders’. Ze brachten in den wijden omtrek het nieuws, dat de vrouw van Strie gestorven was. Gerrit Aarnink's hooge hoed, dien hij nog in Deventer bij Moggendorp op de Vrijdagmarkt had gekocht, verloor bij die gelegenheid zijn laatste rand, en nog is de hoed in Aarnink's boerderij te zien, als een merkwaardigheid. Want het is een eer groave-boander te zijn voor een Strie, omdat de naam zelfs in 't rijkste boerenhuis je een hartelijke ontvangst waarborgt. Toen Gerrit Aarnink en Jan Klein Breukink laat in den avond van hun zware taak huiswaarts keerden, hadden ze ieder vijftien kom koffie en zestien borreltjes gedronken, en daarbij is 't cognacje met suiker in ‘De Witte Zwaan’ nog heelemaal niet gerekend. Je krijgt dorst van al dat groave-boanen!!

Hannes Strie had de konijnen gevoederd met de koolstronken, die hij in de schuur vond; rechtop ging hij naar het land, om te werken. Toen hij in den grond spitte, zag hij plotseling naast zich en schrok even. Hij werkte door.

De buurvrouwen op zijn hoeve zetten koffie, en sneden den verrel Deventer koek, al een half jaar oud, aan zorgvuldig-berekende stukken.

‘Zölle wi oe een boddel inschenken?’ presenteerde de vrouw van Klein Breukink, toen Hannes Strie thuis kwam.

‘Wi hebt gêen starke drank in huus,’ zei hij trotsch.

‘Da's woar’, murmelde de vrouw van Klein Breukink. ‘Moar wi könt 't wel veur oe halen.’

‘Dank oe wel.’

‘As ie 't goed vindt, zullen wi noe noar huus goan,’ zei de vrouw van Aarnink.

Hannes Strie zweeg. Met langzame passen stapte hij de kamer op en neer. De vrouwen verlieten aarzelend de kamer, en lieten hem de eenzaamheid.

Weer ging hij naar de bedstede, en hij zag naar 't gezicht der doode, dat glimlachte. Het zonlicht, dat door een ongedekt ruitje even smal binnen-glipte, streek juist langs 't verschoten gordijn van de bedstede, langs haar oogen. Het was, of ze leefde, en glimlachte om het zonlicht. Want zoo, als ze rusten wilde, had ze vaak gelegen, haar oogen gesloten. En nu eerst dacht Hannes eraan, hoe zijn vrouw pijnen verduurd moest hebben, zonder dat ze ooit geklaagd had.

Nu zag Hannes Strie in het doode gezicht, waarin het zonlicht speelde, hoeveel zijn vrouw geleden had; want nu leefde er smart in iedere groef, zelfs, waar het zonlicht viel, zelfs waar het zonlicht viel stèrker. Den dag te voren in het schemerlicht, in den vagen doezel van den avond, had hij 't even gezien; maar toen had ze nog de kracht van het leven, en bedwong zij het leed in zijn oude, berustende zwijgen. Nu sprak het, o, in den glimlach vooral! Want het was niet alleen de glimlach van een doode vrouw, die een eenzamen man en een jong kind in het leven achterlaat; het was de glimlach van een doode vrouw, die haar leed had verborgen. Er is géén glimlach, die een dood gezicht droeviger kan doen lijden.

Hij dacht aan oude dagen. Den dag, dat hij tegenover zijn vader stond, beide trotsche menschen. Hij had gezegd, dat hij Aaltje Nyhuis tot vrouw zou nemen, en zijn vader had met de vuist op tafel geslagen.

‘Wanneer ie 't woagt te doan, vervleuk ik oe,’ had hij geroepen.

Toen had de zoon zijn hoofd gebogen. Hij durfde den vloek niet weerstaan en had gezwegen.

Jaren daarna, had hij Mientje Scholten in Zutfen ontmoet; toen hij haar gevraagd had, of ze op zijn wagen

mee wou rijden, zoover de kant uit, vond ze het goed. Hij was blij, dat ze naast hem zat, omdat ze haar eigen een zaamheid zoo onbeduidend vond tegenover de zijne; ze had donkere oogen, waarvan hij hield. En, omdat zij zijn alleen-zijn zoo groot vond, voelde hij, hoe de eenzaamheid hem drukte; en omdat ze toch ook alleen stond, voelde hij vriendschap voor haar.

Dus, op den wagen, had hij haar rustig gevraagd zijn vrouw te worden. En ze had hem rustig geantwoord, dat ze het wilde.

Toen waren de jaren hem voorbij gegaan, als dagen. Peter werd geboren, en een stille luister festijnde in de eenzame heidehoeve. Bij het gezellige vuur van het rijshout in den haard slopen de donkerste winters langs hem heen als vluchtende schimmen. Wanneer hij werkte vond hij de beelden van zijn geluk telkens en telkens. Vreemde melodiëen, verre van het gebral in de herbergen, zongen soms in hem; wat hij dacht, zou hij kunnen zingen....

Nu ook, aan de bedstede van zijn doode vrouw, leek het hem, of hij haar glimlach zou kunnen zingen, wanneer hij dit wilde. Maar hij zat stil en staarde en tranen kwamen er in zijn oogen. Niet om zijn verdriet, nu, maar om de melodie, die in hem klonk. Zachtjes werd er getikt.

Janna Jannink stond op den drempel. Ze kwam naderbij, op haar teenen sluipend. ‘Ik hebbe d'r van eheurd,’ fluisterde ze.

Hannes Strie dacht aan den avond te voren, toen zijn vrouw hem voor haar had gewaarschuwd. Zij, die nooit een ander durfde veroordeelen, had altijd gesproken van Janna's ‘beuze oogen’. En toen Hannes haar aanzag, schrok hij. Vol triomf waren de oogen van Janna Jannink, en zeker van macht. ‘Wat meuj?’ vroeg hij.

‘Mag ik nêet een oogenbliksken noar oe kommen kieken?’

‘Wat heb ie hier te maken?’

‘Ik komme èven bie oe. 't Is een zwoare slag, Hannes Strie.’

‘De Heere hef egêven, de Heere hef enoamen, de noame des Heeren zij eloofd.’

‘'t Is een zwoare slag’, zei ze en ze wilde hem in de oogen zien.

Maar hij keek voor zich. Een glimlach gleed langs haar lippen.

Ze stond bij de bedstede, tusschen hem en de doode. Het leek even, of medelijden haar hard gezicht verteederde. Maar toen trilde elke lijn van haar gelaat weer van overmoedigen spot. En plots voelde Hannes, hoe 't anders geworden was; want waarom zou hij haar vroeger niet in de oogen hebben durven zien? En hij balde zijn vuist van wilde woede, omdat hij 't niet waagde haar de kamer uit te sturen.

Zij, sarrend vóór hem, lachte even. Hij wilde haar toeschreeuwen, dat ze geen recht had nu bij hem te zijn; maar hij voelde, hoe ze over hem spotte, en angstig zweeg hij.

‘Ik wil wel zoalange 't huusholden doan,’ zei ze.

‘Da's niet neudig,’ dreigde hij. ‘De vrouwe van Klein Breukink döt 't al.’

‘Ik hebbe meer tied as de vrouwe van Klein Breukink.’

‘De vrouwe van Klein Breukink döt 't,’ zei hij, en hij sloeg met de vuist op de tafel. Nu zag hij haar recht in haar gezicht. Toen huiverde ze.

‘As ie den kleinen Peter bie mien wilt sturen,’ bedwong ze zich. ‘Vader hef 't vanmergen al ezegd. En wieloe menschen bint'r, om mekoare te helpen.’

‘I wil oe één ding zeggen,’ hijgde hij, ‘zoalange mien vrouwe boaven de oarde is, kom ie nêet meer in mien huus weerumme; en ik wol, dat ie d'r veur altied uut blêven. Dat heb ik oe te zeggen, en ik hoape, dat ie oe d'r an holden zölt.’

‘Ik mag toch hier wel een kummeken koffie gebruken’? spotte ze, en ze schonk zich een kop in, en ging zitten.

Doch hij, ontoombaar-woest van woede, kwam op haar toe en greep haar bij de schouders.

‘Zöl ie hier vandoan goan?’ riep hij.

‘Joa, natuurlijk’! triomfeerde ze, ‘as ie 't zoa meent....’

En langzaam stond ze op, en met onverschillige stem

zei ze bij de deur: ‘As ie Peter nog sturen wilt, goa dan gerust oe gank.’ En dreunend sloeg ze de deur dicht.

Hij, vol angst, staarde voor zich uit. Hij ging zitten, en sloeg zijn handen voor het gezicht. Zoo trachtte hij zich rekenschap te geven van zijn daad, maar toen 't hem niet gelukte, stond hij op, en besloot Peter op te zoeken. Bij het wandelen over den weg voelde hij, hoe loom en vermoeid hij was. Gebogen ging hij voort, door de kom van het dorp, waar iedereen hem aanzag, tot 't huis van Scholten, bij de school. Hij klopte aan, en trad binnen. Peter kwam hem tegemoet, en lachte.

‘Zi hebt hier een groate hoane en wel duzend kippen,’ joelde hij.

‘Zoa jonge,’ zei de vader. ‘Heb ie 't hier nogal noar oe zin?’

‘En zi hept hier doeven en kenienen en mergen mag ik met Battes met op den wagen.’

‘Zoa jonge. Dus ie kunt 't hier goed schikken, hè?’

‘'n Kummeke koffie?’ presenteerde de oude vrouw Scholten.

‘Dank oe wel.’

‘Is d'r êemand bie oe vrouwe?’

‘Nêe. Vannacht zal de olde vrouw Aarnink woaken.’

‘Wi könt oe vannacht wel bargen.’

‘Dank oe - ik zal mien wel redden.’

‘Misschien was 't bëter, as ie hier wollen blieven, tot alles beredderd is.’

‘Nêe, nêe, ik zal mien weg wel vinden.’

Zijn zoon, blijde, kwam bij hem staan, en vol weelde vertelde hij hem van de heerlijkheden in den huize. Alles, wat zijn hartje maar begeerd had, had hij gekregen; en later op den dag hadden ze 't goed gevonden na rijp beraad, dat hij met Trientje Willink, die in de heete karnemelk was gevallen, zou spelen.

‘Moader is doad, niewoar?’ vroeg hij, wijs, zijn vader.

Allen in de kamer luisterden naar 't antwoord. Want alleen kon je op Hannes Strie's gezicht zien, dat hij

moe was; en de oude vrouw Scholten wou weten, wat de man dacht.

‘Joa, moader is doad’, zei Hannes Strie, en in zijn stem trilde niet de minste emotie.

Toen, terzijde, gluurde de oude vrouw Scholten veelbeteekenend naar haar dochter.

‘Mag ik mêt op den woagen noar de begroafenis?’ smeekte het kind.

‘Goat noe moar zeute spullen,’ zei de vader. ‘Dan krieg ie as ie weer in huus bent pèpernutten.’

‘Pèpernutten,’ jubelde de jongen. En tegen Trientje riep hij: ‘Ik kriege pèpernutten, ik kriege pèpernutten.’

‘Wanneer?’ vroeg Trientje wantrouwend; want ze had geleerd, dat je op beloften van oudere menschen maar weinig kunt vertrouwen.

‘As ik weer thuus komme,’ zie Peter.

De beide kinderen gingen naast elkaar zitten, hand in hand.

‘Toen mien oome doad is egoan,’ glimlachte ze vol stille vertrouwelijkheid, ‘hebbe wi stoete met nègelholt ehad en kloare met suuker en Dèventer koake.’

‘Noe,’ zei hij, ‘en vanmergen heb ik oak nègelholt ehad en Dèventer koake.’

‘Goa noe moar buten hen spullen,’ zei de oude vrouw Scholten.

Dadelijk, gedwee, stonden de beide kinderen op, om op 't land te gaan spelen. En toen de dorpelingen Peter Strie dien dag zagen, lachend en vol jool, staken ze de hoofden bij elkaar en fluisterden. Dien avond was het verre bekend over de heide, dat Hannes zijn kind had laten spelen, en dat zwarte krip om de mouw van zijn jasje genaaid was; ook had een vrouw Janna Jannink in Hannes' huis zien gaan, en als de naam van Strie niet te eerbiedwekkend geweest was, zouden wel heftige verwijten tegen hem langs alle stoepjes door de buurvrouwen onderling gewisseld zijn. Nu sprak men fluisterend en heel zacht, niet-durvend-bijna-critiseeren; doch toen dien avond Janna Jannink door 't dorpje ging, hoog in het bewust-

zijn van haar tartende schoonheid, kwam Teunis Scholten haar tegemoet, en praatte met haar. Zij lachte zachtjes en haar donkere oogen lichtten vol spot.

‘Wat heb ik doar mee te maken?’ treiterde ze, toen ze even bleef staan.

Ze was machtig, Janna Jannink. Haar vader had de rijke hoeve bij de Regge. Zoo ver je oogen konden zien hoorden hem de weiden toe, die noordwaarts grensden aan de wouden om het kasteel. Van hem en den baron waren alle landerijen op de vruchtbare beekklei, die het, naar men zegt, in productie van de IJsel-uiterwaarden nog wint. Twintig koeien had de oude Jannink op stal staan, en hij zeide, dat hij ieder van zijn dochters op den dag van haar huwelijk f 15.000 zou uitbetalen, die je in klinkende munt aan de Sallandsche Bank zou kunnen krijgen. De oude Jannink was wethouder van het dorp en voorzitter van de voorschotbank; je kon zeggen, dat hij en de baron de koningen waren van Merloo. Niet behoefde dus Janna Jannink haar oogen neer te slaan voor een man als Teunis Scholten, een schoolmeester, die om zijn baantje nog bij haar vader had moeten bedelen. Wanneer ze wou probeeren Hannes Strie te krijgen had niemand daar iets mee te maken.

‘Ik denke d'r nêet an,’ smaalde ze. ‘Of denk ie, dat ik zoa gek zol wêzen, um zoa'n man nog te nemmen. Ik ben vanmiddag noar 'm toa ewest, omdat ik een olde schoalvrindinne van zien vrouwe ben. Doar hebt ieloe allemoale niks mêe te maken.’

Doch hij gaf zich niet gewonnen.

‘Heur 'ns’, zei ze ernstig, ‘ie bent völ te jonk, om oaver dat soort van dingen oe oordeel uut te spreken. Ik nemme 't oe heelemoale nêet kwoalijk, moar as ie dreuge achter de ooren bint wil ik wel noar oe luusteren. Eerder nêet - dat mot oe ezegd wêzen.’

Toen zweeg Teunis Scholten: het is toch een vernedering voor jonge menschen, als je zegt, dat ze jong zijn? Maar zij liep door, langs haar vader's huis naar de Strie-boerderij, en bleef op een afstand staan. Het licht

was uit, en ze slenterde heen en weer, in den zomeravond, om te wachten tot Hannes voorbij zou komen. Toen ze hem in de verte zag, keerde zij zich om, en liep hem tegemoet, of het bij toeval was.

Ze gingen langs elkander, en zij keek hem recht in 't gezicht. Hij deed, of hij haar niet zag, maar hij staarde voor zich uit, of hij geplaagd werd door zijn gedachten. In werkelijkheid durfde hij haar niet aan te zien, omdat hij zich voor zichzelf schaamde.

Zij ging naar het dorp terug, stapte langzaam in haar huis, en nam een stoel bij de tafel.

‘Zi zekt van oe,’ riep Na, haar zuster, ‘dat ie vanmiddag bie Strie ewest hebt!’

‘Da's woar,’ antwoordde ze rustig.

‘Zi hef 't noe al up 'm veurzêen,’ schaterde Na. ‘Ie bent 'r vrog bie, deerne. 't Liek is nog oaver de vloere en zi döt al, of hi oe brudegom is.’

‘Ik hoape, dat ik doan magge, wat ik wille,’ zei Janna.

Na stond op, en sloeg haar op den schouder.

‘Ik zegge d'r niks van,’ bemoedigde ze. ‘Ie mot zelf wèten, wat ie doat, deern.’

Janna lachte: ‘'t Is een knap slag man’.

‘'t Zal zoo makklijk nêet wèzen, om een Strie te pakken te kriegen,’ vorschte Na.

‘Hi is noe al bange veur mien,’ triumfeerde Janna. ‘Hi hef mien vanmiddag de deure al uut ezet. Doarveur zal ie mien nemmen.

Ik hebbe 't noait kunnen begriepen, dat e de ander enommen hef. Noe is mien tied ekommen: noe bin ik aan de beurte.’

En beiden schaterden 't uit.

Toen Strie Janna tegen was gekomen, liep hij vol nameloozen angst voort, ver zijn huis voorbij. Toen eerst durfde hij om te zien. Ze was weg. Hij bleef staan en balde zijn vuist. ‘Ik kan 't van mienzelf niet begriepen,’ schreeuwde hij.

Het was een stille avond, als de vorige, toen hij alles om zich heen zoo vol rust had gevonden. De heide wijde

lag vredig voor hem. Alleen kleine, lichte wolkjes vederden aan den blanken hemel. En een stille, zachte wind zoelde en golfde even over de knikkende dopjes van de erica; vage geuren van thijm mengelden zich in de prikkelende zomeravond-heidelucht; een late vogel zong verre. Hannes Strie, rechtop weer, daalde langs 't heidepad de kant op van de Regge, en liep de Slat1) om, tot bij het kasteel. Daar ging hij zitten aan de berm van den weg, en wachtte den nacht. Want naar huis durfde hij niet meer, en hij was bang Janna weer te ontmoeten: waarom wist hij niet. Hij kon niet bepeinzen, wat hij de volgende dagen zou moeten beginnen. Wel was hij dezen morgen weer aan het werk gegaan, maar dat was machinaal geweest; hij had de groote leegte gezien op het land en gevoeld, hoe onduldbaar zijn eenzaamheid was. Hij kon zijn gevoelens niet meer volgen, en het leek hem, of hij 't beste deed achterover te gaan liggen, en dan te slapen als een vagebond. De lucht was lauw, en zijn lust tot dommelen benevelde zijn brein; hij wilde niets dan droomen en vergeten.

Toen hij daar zoo lag kwam de baron, die van zijn leeftijd was en met wien hij nog als kind had gespeeld, hem voorbij, met zijn vrouw en een logé.

‘Wie ligt daar? vroeg de baron, en hij naderde. ‘'t Is Hannes Strie’, zei hij. ‘Hannes Strie?’ riep zijn vrouw.

‘Zijn vrouw is gisternacht gestorven,’ zei de baron.

‘De vrouw van Hannes Strie,’ zei de barones. ‘En ligt hij hier nu?’

‘Hij was zeker vermoeid,’ zei de baron, ‘en is van vermoeidheid hier in slaap gevallen. Maar we kunnen ‘Hannes Strie hier niet laten liggen, we kunnen hem vragen of hij vannacht op het kasteel wil slapen.’

Hij tikte even Hannes Strie aan den arm. De man schrok wakker.

‘De nachtlucht is koud,’ zei de barones. ‘Is het niet beter, dat je met ons mee naar 't kasteel gaat?’

‘Loat mien hier moar liggen,’ bad Hannes. ‘Ik kriege 't nêet te kold, en noar mien huus goa ik nêet weerumme, veur mien vrouwe begroaven is.’

‘Je kunt toch al die dagen niet blijven zwerven?’ vroeg zorgelijk de barones.

‘Noar huus goa'k nêet weerumme,’ zei Hannes.

‘Kom dan op 't kasteel.’

‘Nêe - dat doa ik nêet.’

‘Waarom niet?’

‘Umda'k groag verder wil goan.’

Langzaam liep hij heen, over de donkere hei. Terwijl hij voort-zwierf, zweepte zijn niet-te-bepalen angst hem hallucinaties voor zijn benevelde oogen, die hooge schimmen naast hem, voor hem zagen dreigen. Doch hoe wilder zijn krank-zinnigheid woedde, des te klaarder werden de beelden voor zijn uitgeputten geest. Woest schreeuwde hij het plotseling uit. Want overal, overal, op de heide, in de lucht, aan den horizon, bij de boomen in de stralende verte, overal zag hij Janna, hel-verlicht, wenken, wenken, roepen, roepen....

Hij viel neer, recht-voorover, en gilde het uit.

 

(Wordt vervolgd.)


Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

auteurs