Onze Eeuw. Jaargang 9

[p. 267]

In memoriam.
(Mr. H.J. coster.)
Door Jhr. Mr. W.H. de Savornin Lohman.

Ein Hauch vom Himmel weht
Durchs Dunkel hin,
Ein still Gedenken geht
Durch meinen Sinn.
Ein einzig Wort von Dir
Was gab ich drum.

Gottschall.

Toen ik eenige weken geleden den brief ontving, die tot het schrijven dezer herinnering aanleiding gaf, kon ik mij moeilijk voorstellen, dat de gebeurtenissen die daarin aangeroerd werden, reeds tien jaren achter mij liggen. Weinig staat mij tenminste zoo helder voor oogen, als de nacht van den 22^sten October 1899, toen, langzamerhand, in Pretoria, onder ons, die opgeroepen waren om politiedienst te doen, de tijding verspreid werd, dat het Hollandercorps, bij Elandslaagte, met troepen van Generaal French slaags geweest, en zoo goed als vernietigd was. Niemand wist iets met zekerheid, noch aan de wachtposten, waarheen wij ons, na de aflossing, spoedden en toen het dag was geworden en men aan het bureau van den Commandant Generaal eenig uitsluitsel trachtte te krijgen, bleek ook daar zelfs nog niets bekend. Allerlei verhalen deden de ronde, allerlei namen werden genoemd, maar de weinigen, die, in de alge-

[p. 268]

meene ontsteltenis het hoofd niet verloren, zagen spoedig hoe weinig geloof dit alles verdiende. Eerst zeer laat in den namiddag, toen er enkele vluchtelingen van het slagveld in het dorp gekomen waren, kreeg men meer betrouwbare inlichtingen en bleek het gebeurde gelukkig zeer te zijn overdreven. Het gerucht echter, dat den ganschen dag reeds verspreid was geworden, bevestigde zich: Coster was op het slagveld gebleven.

Zelfs op dat oogenblik, toen de tijdingen elkander te snel opvolgden, om veel meer dan een voorbijgaanden indruk te kunnen achterlaten, gaf dat bericht toch ons allen een schok. Hij was ‘iets’ geweest, dat voelden allen op dat oogenblik, niet enkel onder ons, zijne vrienden, maar ook onder het volk tot hetwelk hij zelf zich gerekend en ook gewild had door anderen gerekend te worden te behooren. Zonder ophef maar met nadruk deed hij dat uitkomen, wanneer dat, in het dagelijksch gesprek, of bij een of andere officieele gelegenheid, werd vergeten. Die hem slechts oppervlakkig kenden verwonderden zich daarover en trokken wel eens in twijfel of hem dit ernst was, maar die hem nader stonden niet. Hoe nuchter hij ook over alles oordeelen kon; ten opzichte van Zuid-Afrika was hij een idealist. Vast was hij er van overtuigd, dat er eenmaal een Hollandsch-Zuid-Afrika komen zou, al moest hij toegeven, dat, sedert de Kaapkolonie aan Engeland was overgegaan, Afrika zich, zonder ons, tot hetgeen het geworden was, had ontwikkeld. Twijfel aan die toekomst, zooals hij die zich dacht, maakte hem zelfs bijna eenigszins kregelig, en hij kon het nimmer goed zetten, als anderen daarover schouderophalend spraken. Hij hield vol, dat er nog niets onherstelbaar verloren was, dat het vooroordeel, dat bij vele Afrikaanders tegen ons bestaat, slechts voorbijgaand is, enkel het gevolg dat er jaren lang zoovele Hollanders waren overgestoken, die voor niets hadden gedeugd dan om copieerwerk te doen, of, om het met eene typische Afrikaansche uitdrukking aan te duiden, die ‘met een pen achter het oor uit den hemel gevallen waren’. Als van de overzijde iets werd gezegd of gedaan, waaruit

[p. 269]

van die afkeer tegen ons bleek, hinderde hem dat meestal meer dan hij merken liet, en hij nam mij het eens b.v. kwalijk, dat ik er om lachte, dat Ds. Hofmeijer in ‘Ons Land’ ons Hollanders een ‘menschelijke philoxera’ genoemd had.

Toch had ook hij lang, voor iemand van zijne gaven zelfs zeer lang, moeten wachten, eer zijne omgeving had ingezien, wat zij aan hem had. Wel had hij als advocaat, betrekkelijk spoedig, een goede practijk, maar de plaats, die hem onder ons toekwam, werd hem eerst ingeruimd, nadat hij in den staatsdienst als staatsprocureur gelegenheid had gehad te toonen wie hij was.

Ook in gewone omstandigheden zou hij een zware taak hebben gehad. Als staatsprocureur was hij het hoofd van het Openbaar Ministerie voor de geheele Republiek, zoowel als Minister van Justitie, doch Coster was er de algemeene raadsman der Regeering bij. In zaken van allerlei aard werd zijne meening gevraagd en hij was er de man niet naar om zich van wat men hem opdroeg, af te maken. Hij wijdde aan alles zijne volle aandacht. Nog zie ik hem, terwijl ik dit schrijf, voor mij in zijn kamer in het Gouvernementsgebouw achter zijn tafel vol stukken, met den langen goudschen pijp in den mond. Hoe menig advies heb ik hem daar helpen opstellen, hoe dikwijls met hem processen besproken, die hij zelf niet kon waarnemen, maar hoe dikwijls ook ben ik daar getuige geweest van zijne verontwaardiging als hij bemerkte, dat men hem had misleid. Want, dit meen ik, in dit kort woord van herinnering, zonder onbescheiden te zijn, te mogen zeggen, Coster vond in zijn ambtelijke loopbaan niet wat hij zich voorgesteld had. Niet dat zijn arbeid niet werd gewaardeerd. Integendeel. Een door zijne anti-Hollandsche gevoelens bekend volksraadlid, verklaarde eens openlijk, dat de Republiek nooit een beteren staatsprocureur had gehad. Maar dat menige, door hem, vroeger zoo hoog gestelde persoonlijkheid dichterbij uit zoo geheel ander hout bleek gesneden te zijn dan hij zich vroeger gedacht had, dat hij zoo dikwijls groote belangen bij persoonlijke voordeelen zag achterstellen en, ondanks zijn waarschuwend woord, telkens weer een stap werd gezet op den

[p. 270]

weg, die tot den oorlog moest leiden, drukte hem diep. Hij werd, wat wij vroeger nooit hadden gezien, stil en stroef; vaak, hoe weinig hij zich, zelfs onder vrienden ook, uitte, ontviel hem een bitter woord. Zij die wisten wat er aan zijn optreden als Staatsprocureur, vooraf was gegaan, verwonderden zich daarover niet. Nooit had Coster dat ambt begeerd. Eerst, nadat herhaaldelijk, zoowel president Kruger als de heer Leyds, daarop bij hem hadden aangedrongen, had hij het aangenomen en het offer gebracht. Want niet slechts zou hij voortaan geregeld op een bureau moeten arbeiden, wat met zijn aard weinig strookte, hij gaf ook een inkomen prijs, dat hem niet werd vergoed. In de omstandigheden echter, waarin het land zich op dat oogenblik bevond, meende hij zich niet te mogen onttrekken. De president, verhaalde hij mij, toen hij mij zijn besluit kwam mededeelen, had hem gezegd, dat zijn eigen menschen hem in den steek lieten en daarom vond hij het nu eene mooie gelegenheid om te toonen wat de Hollanders voor het land over hadden. Maar hoewel beiden elkander hoog stelden, voor samenwerking waren zij niet geschikt. Die beider karakter kenden, hebben het dadelijk voorspeld, en sneller dan zij zelve verwachtten werd hun vermoeden bevestigd. Ruim anderhalf jaar, nadat hij zoo belangeloos en met zooveel toewijding zijn taak had aanvaard, trok hij zich terug, niet voor een driftig woord van den president, zooals dikwijls gezegd is, maar omdat hij niet meer tegen den stroom vermocht in te gaan. Het voortdurend inwilligen van Engeland's eischen, het telkens toelaten, dat het zich in de regeering der republiek mengde en het erkennen eener oppermacht die op geen enkel tractaat steunde, had hij tegengestaan zoolang hij vermocht. Toen de door hem veroordeelde politiek gezegevierd had, zou hij als ambtenaar verder een ‘sta in den weg’ zijn geweest. Maar toen de oorlog, dien hij voorspeld had, dat er het onvermijdelijk gevolg van zou wezen, was uitgebroken, vond zijn land hem weder bereid om te doen waartoe hij steeds gereed was geweest: om het te dienen.