Onze Eeuw. Jaargang 9

[p. 478]

Onze leestafel.

Dr. J.F. Beerens. De casuistiek en Pascal. Utrecht. Kemink & Zoon, 1909.

Stellig verdient deze theologische dissertatie ten volle ook in een tijdschrift van algemeen litterair en historisch karakter vermeld te worden. De vraag toch hier aan de orde gesteld is van algemeen belang, en de wijze van behandeling lokt en boeit den lezer. Dr. Beerens heeft zijn onderwerp niet slechts met degelijke kennis van zaken maar ook in aangenamen vorm besproken.

Wie de Provinciales van Pascal noemt krijgt allicht te hooren dat daarin de casuistiek, die het bederf der moraal is, eens voor goed afgemaakt is. En in verband daarmede: dat de strijd tegen de Jezuieten daardoor voor goed beslist is en geen beteekenis meer heeft voor onzen tijd. Tegen beide dwalingen treedt onze jonge Dr. goed geharnast op. Om met de laatste te beginnen: Escobar en Sanchez mogen vergeten zijn, zij leven voort in Gury, Lemkuhl e.a. laat ons zeggen in de meest gezaghebbende en meest invloedrijke leerboeken van roomsche (jezuietische) moraal. Maar, wie de spitsvoudige leer en praktijk der Jezuieten verwerpt heeft daarmee nog niet het recht en de waarde der casuistiek in 't algemeen geloochend. In een historisch overzicht en in een leerzame waardeering heeft Dr. B. de blijvende beteekenis der casuistiek, waaraan hij zelfs in de paedagogiek een plaats wenscht ingeruimd te zien, gehandhaafd. En wie kan ontkennen, dat de moraal haar algemeene beginselen in bijzondere toepassingen moet kunnen doen gelden? Trouwens ligt hier de puzzle van het aanpassen der absolute eischen (en zonder deze is er geen moraal) aan de wisselende en betrekkelijke verhoudingen van 't leven.

Het historische voorbeeld van Pascal's bestrijding der jezuietische casuistiek die hij uitvoerig toelicht, heeft Dr. B. aanleiding gegeven ook op zulke algemeene vragen licht te doen vallen.

l.S.

[p. 479]

De Vredesonderhandelingen tusschen de Regeeringen der twee Zuid-Afrikaansche Republieken en de Vertegenwoordigers der Britsche Regeering, welke uitliepen op den Vrede, op 31 Mei 1902 te Vereeniging gesloten, door D.J.D. Kestell en D.E. van Velden. Pretoria - Amsterdam. J.H. de Bussy, 1908.

De vrede van Vereeniging - was die het niet, welke zoo vele Nederlanders, die tot op dien onvergetelijken 31^en Mei 1902 dag voor dag met spanning elk nieuwsbericht uit Zuid-Afrika hadden tegemoet gezien, eensklaps òf alle belangstelling in het lot der tevoren zoo hoog geprezen stamverwanten deed verliezen, òf in bittere teleurstelling en wreede ontgoocheling het hart aftrekken van een zaak, die hun jaren lang nader aan het hart gelegen had dan bijna iets anders ter wereld?

Wat bewoog toch die Boeren, die zoo lang de gansche wereld door hun moed en beleid verbaasd hadden en dat machtige, trotsche en perfide Albion tot in zijn grondvesten hadden doen sidderen, zich aan den geweldenaar te onderwerpen, toen zij niets meer te verliezen hadden dan het leven, dat zij toch reeds zoo lang hadden veil gegeven? Hadden zij het nog niet wat langer kunnen uithouden en den vijand andere, voordeeliger voorwaarden kunnen afdwingen? Waarom gaven zij nu de hun zoo dierbare onafhankelijkheid prijs, waarvoor zij alles in de waagschaal hadden geworpen? Was het noodzakelijk, zulk een vrede te sluiten? Moest dit het einde zijn van zulk een heldhaftigen strijd? Waarom dan niet eerder vrede gesloten, toen men mogelijk betere voordeelen had kunnen bedingen? Was de bemiddeling, door de Nederlandsche regeering aangeboden, een dienst of een ondienst?

Al deze vragen, en meer nog, vindt men beantwoord in het werk, dat thans voor ons ligt.

Dit is niet een verhaal van den oorlog of een beschouwing over den oorlog, maar een sober en trouw verslag van die laatste, geweldige worsteling, niet zoo zeer met den vijand als met zich zelven, door de Boeren te Vereeniging gestreden - een worsteling tusschen hart en verstand van mannen, die ruim 2½ jaar lang den dood bijna dagelijks onder de oogen hadden gezien en voor geen opofferingen teruggedeinsd waren - een episode uit het leven eener jonge natie, zooals er waarschijnlijk nooit te voren plaats vond of geboekstaafd werd. Het gold de vraag, niet zoo zeer of men den oorlog nog zou kunnen voortzetten, dan wel, waartoe

[p. 480]

men dien nog langer zou blijven voeren. Er moest gekozen worden tusschen onafhankelijkheid en volksbestaan.

Zoolang nog één commando van de steeds dunner wordende burgerscharen met de telkens van den vijand genomen ammunitie in het veld bleef, zou men de eerste in zekeren zin kunnen handhaven; maar intusschen werden de vrouwen en kinderen in de vreeselijke concentratiekampen stelselmatig uitgemoord, en wat zou dan den ten laatste overblijvenden mannen en jongelingen de onafhankelijkheid baten, als intusschen de natie zou hebben opgehouden te bestaan? Wat het dien mannen gekost heeft, eindelijk de beslissende keuze te doen en het fiere hoofd voor den wreeden vijand te buigen - dat vindt men in dit werk beschreven in de eigen woorden, door hen in die bange uren gesproken en uit hun monden opgeteekend. Die woorden kan men zelfs nu nog niet zonder diepe ontroering lezen.

Dit werk vergunt ons een blik te werpen in het hart van de besten der Boerennatie, zooals men dat nergens anders vindt. Wil men de Afrikaander natie beter leeren begrijpen, ook in hare voor den Europeaan vaak zoo onbegrijpelijke handelingen nà den oorlog, dan moet men dit verslag van de vredesonderhandelingen gelezen en bestudeerd hebben. Veel, wat ons tot heden onverklaarbaar scheen, zal er door worden opgehelderd.

Dit merkwaardige boek, dat door de bekende firma J.H. de Bussy uitstekend is uitgevoerd, bevat bovendien nog een zeer interessante voorrede van den gewezen waarnemenden Staatspresident der Z.A. Republiek, S.W. Burger, de portretten van de onderteekenaars van het vredestractaat en eenige zeer belangrijke facsimilé's van officieële stukken op de vredesonderhandelingen betrekking hebbende.

N M.

Voorts zijn door de redactie ter aankondiging ontvangen de navolgende boekwerken:

Thomas a Kempis. De Navolging van Christus. Naar het oorspronkelijke Handschrift uit het Latijn vertaald door R. Bouman. S.J. 7e dr. 80ste tot 100ste duizendtal. Mij. Sint Augustinus. Descleé de Brouwer en Co. Brugge-Luik. 1909.

Prof. Dr. J.A.C. van Leeuwen, Calvinisme en Schriftstudie en C. Lindeboom, Terug naar de Heilige Schrift. Utrecht. G.J.A. Ruijs. 1909.

Dr. J.W. Pont, De Luthersche Kerk in Nederland (Kerk en Secte, II, no. 4). Baarn. Hollandia, 1908.

Is. Zeehandelaar Jbz. Het Spiritisme en zijn gevaren. (Levensvragen, III, no. 1). Baarn. Hollandia, 1908.

Century Path. Supplement. Vol XII, no. 33. De Universeele Broederschap en het Theosopisch Genootschap te Groningen.