Onze Eeuw. Jaargang 9

[p. 157]

Onze leestafel.

Herinneringen van Mevrouw Josephine E. Butler, vertaald met een naschrift door Jonkvrouwe A. van Hogendorp. Met twee portretten van Mevrouw Butler. Utrecht, Kemink en Zoon, Over den Dom, 1909.

Een engelachtig boek, waaruit men veel kan leeren.

Zoo lees ik op bl. 43 betreffende het armenbezoek van Jos. Butler en haar man: De omgang van mijn man met de eenvoudige menschen deed in geen enkel opzicht denken aan de nederbuigende houding, zoo licht aangenomen door personen van weinig gevoel.... Hij vermeed met opzet alle onbescheiden vragen naar de particuliere zaken der behoeftigen; evenzeer verbood hem de christelijke schroom om hun zielstoestand uit te vorschen. Dit belette niet, dat de harten zich spoedig voor hem openden en menige belaste ziel met een vrijwillige schuldbekentenis tot bij hem kwam.

Aangaande dien echtgenoot vernemen wij, dat hij in Oxford, waar hij aan de academie als ‘examiner’ verbonden was, de aardrijkskunde tot een studievak wist te maken. Zijn voordrachten over dit onderwerp maakten sensatie. Hoe zeer er behoefte was aan onderwijs in dit vak, bleek aan het echtpaar, toen er brieven uit Caïro waren ontvangen. ‘Waar ligt toch eigenlijk die stad? vroeg een der professoren met een blik op de kaart, die op tafel lag. Ik liet het antwoord op die vraag aan een ander hooggeleerde over. Deze keek in wanhoop naar alle hemelstreken, doch wist zijn vinger niet eens op Egypte te leggen.’

Eens sprak men in dien kring van geleerde mannen over een pas verschenen boek van Mrs. Gaskell. Enkele oordeelvellingen kwamen Mevr. Butler onjuist en bedenkelijk voor. Men vond zedelijke afwijking bij een vrouw veel minder te verontschuldigen dan bij een man. Een reine vrouw behoorde geheel onkundig te zijn van het groote maatschappelijk kwaad: men begreep niet, dat zoo het euvel des te wreeder op andere vrouwen neerkwam. Een jonge geleerde zei met nadruk, dat hij zijn eigen moeder niet zou veroorlooven het genoemde boek te lezen, een boek waarin Mevr.

[p. 158]

Butler, in weerwil van het pijnlijk onderwerp, een zeer gezonde strekking zag. Naar aller meening was het de eerste plicht over deze zaak te zwijgen.

Mevr. Butler met haar fijn gevoel en warm hart dacht er anders over. In de gevangenis van Newgate zat een jonge, ongehuwde moeder wegens kindermoord. De vader van het kind had zijn trouwbelofte verbroken en, overladen met de onderscheidingen der wetenschap, zijn eereplaats in de samenleving hernomen. Het echtpaar Butler zorgde er voor, dat de ongelukkige na afloop van haar straftijd in Oxford kwam, waar zij als hunne huisgenoote een nieuw leven kon beginnen.

Op treffende wijze vertelt Mevr. Butler van een reizend paardenspel, dat in Oxford kwam. Een der kunstrijdsters verlangde een werkkring te verlaten, waarvan de uitoefening der rijkunst zeker wel de minst bedenkelijke zijde was. Het meisje liep weg, doch werd achtervolgd en teruggehaald. Mevrouw Butler, die rustig aan haar open venster zat, en de heerlijke avondkoelte inademde, hoorde het klaaggeschrei der weerspannige, die met geweld werd meegesleurd. Zij vloog naar buiten, maar het was te laat om hier te helpen. Toen, zegt Mevr. Butler, zag ik klaarder dan ooit ‘den muur van blind vooroordeel, gebouwd op een fundament van leugen, opgetrokken om een wereld van lijden en grievend onrecht te verbergen. Een wereld, die nooit besproken mocht worden, en die geen menschenkracht vermocht binnen te dringen’.

Toch is Mevr. Butler er in geslaagd, zooals algemeen bekend is, het onmogelijke te volvoeren. Bij de vervulling van die taak was haar voortreffelijke echtgenoot haar een krachtige steun. Het werk, zegt Mevr. Butler, dat men gewoon is meer bizonder het mijne te noemen, heeft hij mede helpen stichten, door de vastheid welke hij gaf aan mijn allereerste opwellingen. ‘Indien dit werk uitsluitend voortgekomen was uit het gemoed eener vrouw, uit haar ontroerde en gewonde ziel, er zou iets aan ontbroken hebben van de hechte bestanddeelen, die een beweging vruchtbaar maken. Zonder hem zou mijn verbijstering veel grooter zijn geweest. De beginselen van recht jegens de vrouw, van gelijkheid tusschen de beide seksen en verantwoordelijkheid van elk persoon tegenover de ééne zedewet, waren hem als ingeschapen. Zijne overtuiging stond van het begin af vast, helder en juist. Ik was in dien tijd zeer stil, als onder een druk. Maar telkens als ik met hem sprak, werd de wolk weer opgeheven.’

De slingering, waarin Mevr. Butler in die dagen verkeerde,

[p. 159]

is daaraan toe te schrijven, dat zij en haar man alleen stonden in hunne denkbeelden. Doelende op de eenzijdige argumenten, die door de hooggeleerde vrienden gebruikt werden, kon de Hr. Butler op zijn gewone, kalme wijze zeggen: ‘Het spijt mij voor die of die.’ Dat klonk Mevr. Butler in de ooren als: ‘Het spijt mij voor Salomo.’ Zulk een overdreven denkbeeld had zij zich gevormd omtrent de wijsheid van de mannen der wetenschap. De echtgenoot leerde haar ze beklagen: ‘Zij weten niet beter, de armen!’ Oxford was haar altoos geweest een middelpunt van wetenschap en verstand; de geleerde en geachte mannen, met wie zij dagelijks verkeerde, waren in haar oog, ook in geestelijke en zedelijke zaken, met gezag bekleed. Het was nooit bij haar opgekomen, ze als bebeklagenswaardig te beschouwen. Maar de onwaardeerbare gave van eenvoudig gezond verstand, door haar man in zoo hooge mate bezeten, bracht in haar overstelpt gemoed het evenwicht Na het vertrek der gasten toetsten ze de gevoelens en stelregels dier menschen aan de daden en leeringen van den eenig Rechtvaardige, en dan kwam hun de houding van Jezus tegenover zekere brandende vraagstukken gewoonweg revolutionair voor. Maar George Butler was niet bang voor een onwenteling; in de richting van recht en gelijkheid voor de wet verlangde hij haar zelfs.

Op den duur konden Butler en zijn vrouw, wegens de gezondheid der laatste, niet blijven in het schilderachtige, maar in die dagen door malaria hevig geteisterde Oxford. Daarom woonden ze later in Cheltenham, waar George Butler aan het hoofd van een college stond en waar zij ook weder met hun opvatting van recht en onrecht, thans ten opzichte van den Amerikaanschen burgeroorlog, zeer bepaald in de minderheid waren, een minderheid zoo klein, dat ze aanvankelijk steun noch gehoor vond. ‘Het was voor ons, zegt Jos. Butler, een goede oefening in het oproeien tegen den stroom, althans in het stand houden totdat de storm voorbij was, en in het bewaren, onderwijl, van een verdraagzame houding tegen overtuigde tegenstanders, zoowel als jegens de duizenden, die zich zoo gemakkelijk met de modemeeningen laten meedrijven. Het gevoel van eenzaamheid, in een zaak van zoo tragisch belang, deed pijn. Maar de beproeving was noodig; we zouden later nog nadrukkelijker een dergelijke stelling hebben in te nemen en vast te houden om des gewetens wil.’

Goldwin Smith, een van de zeer enkelen in Oxford, die de beteekenis van den strijd in de Vereenigde Staten doorzag, bezocht het echtpaar Butler in Cheltenham. Er werd hem gevraagd iets

[p. 160]

in het licht te geven tegen de telkens geopperde stelling, dat de slavernij in den bijbel goedgekeurd wordt. De bijbel, was zijn antwoord, is aangehaald ten gunste van elken gruwel, die ooit onze aarde verdorven heeft. Verder zei hij niets. Toch gaf hij later een mooie, degelijke brochure over dit onderwerp uit, welke toen verre van populair was.

Tegen het einde 1865 verhuisde het echtpaar naar Liverpool, waar Butler aan het hoofd kwam te staan van Liverpool-college met zijn 8 à 9 honderd leerlingen, waaronder Grieken, Armeniërs, Joden, Spanjaarden, zoons van halfbeschaafde negerkoningen in Afrika enz. Alle godsdiensten waren in dit gemengde gezelschap vertegenwoordigd. Een man van bekrompen dogmatische inzichten ware aan het hoofd van zulk een inrichting niet op zijn plaats geweest. Naar de statuten moest de directeur tot de Anglikaansche kerk behooren; de administrateur achtte zich gelukkig een man gevonden te hebben, die aan deze voorwaarde voldeed en tevens, dank zij zijn verdraagzaamheid, zijn ruim oordeel en zijn warmte van hart, geschikt was om deze wereld in het klein met al haar tegenstrijdigheden te regeeren.

Zoo geeft het boek, dat ons hier door de trouwe zorg van Gravin A. van Hogendorp wordt aangeboden, ten minste evenveel, misschien zelfs meer over den Heer Butler dan over zijn vrouw te lezen. Toch vernemen wij ten slotte iets van de ruwe bejegening, die hoog en laag gemeen aan de edele strijdster hebben doen wedervaren, toen zij, overtuigd van hare roeping, aanving voor haar levenstaak te werken. Maar het boek zwijgt over de laatste dertig jaren. Dit wordt eenigszins vergoed door het warme en belangrijke naschrift, dat Freule van Hogendorp aan de mededeelingen van Mevr. Butler heeft toegevoegd.

Uit alles blijkt de waarheid van het woord van Prof. James Stuart: ‘Door dat Jos. Butler er geleefd heeft, is er iets in de wereld beter geworden.’

De beminnelijke Christin zou zeker minder voor de wereld hebben gedaan, indien ze niet, op Engelschen trant, voortdurend ook voor zich zelve, dat is voor haar lichaam had gezorgd. Dat had ze van haar voortreffelijken vader geleerd, met wien ze soms als jong meisje van 10 uur 's morgens tot 5 uur in den namiddag te paard rondreed om toezicht te houden op de pachthoeven. Van dien vader, John Grey, geeft de dochter een zeer sympathiek levensbeeld.

v.d.W.