Onze Eeuw. Jaargang 9

[p. 476]

Onze leestafel.

Andrea de Zwaan. Modern English Poetry. With an Introduction by Ramsden Buckley. London, David Nutt; Almelo, W. Hilarius Wzn. Printed in Holland. 1908.

Deze keurige bloemlezing wordt geopend met stukken van Tennyson, den baanbreker voor nationale idealen in een prozaïschen en materialistiscchen tijd, die enkel van spoorwegen en machinerieën heil verwachtte, den wegbereider tevens voor wat men thans muziek in woorden en schilderen in woorden noemt.

Als tweede in de rij komt Browning, die, toen ik ééns in mijn leven het genoegen had hem te spreken, mij naar aanleiding van zijn gedichten zei: ‘Nobody understands me.’ Inderdaad is hij dikwijls duister. Ook uit een technisch oogpunt is er soms wel wat op zijn verzen aan te merken. Zoo doet hij ‘monkey’ met ‘one key’ rijmen, ‘hell-hued’ met ‘prelude.’ Toch was hij een dichter van den eersten rang door de voortreffelijkheid van zijn geest en zijn gemoed. Als poëet is hij niet te vergelijken met den feilloozen schilder Andrea del Sarto, dien hij in zoo heerlijke verzen heeft ten tooneele gevoerd. Maar dat beteekent niets. Immers zooals Browning zelf zegt:

Ah, but a man's reach should exceed his grasp,
Or, what's a heaven for?

Wij vinden in den bundel verder stukken van de geliefde vrouw van Robert Browning, Elisabeth Barrett Browning, van Matthew Arnold, Dante Gabriel Rossetti, William Morris, A.C. Swinburne, Th. Watts Dunton, E. Fitzgerald, G. Meredith, Cardinal Newman, R.S. Hawker, Chr. Rossetti, W. Watson, W.E. Henley, W. Gipson, R. Bridges, St. Phillips, A. Symons, A. Carpentier, Walt Whitman.

Jaren geleden las ik met verrukking een gedicht van Cardinaal Newman, de ‘zon aan den Katholieken hemel van Engeland’, zooals hij door Gladstone in zijn ‘Antivaticanism’ werd genoemd. De titel is ‘Refrigeratio’: opfrissching. In dezen bundel heet dat zelfde overheerlijk gedicht: ‘Droom van (den overleden) Gerontius’. Jammer dat er slechts een fragment van kon worden meegedeeld.

[p. 477]

Whitman, met wien de bundel besluit, is een Amerikaan, naar het schijnt van Hollandsche afkomst. Hij bezingt niet enkel leven, kennis en liefde, maar heft hier een aandoenlijk lofliedop den dood aan, den lieven dood, den grooten bevrijder, ter eere van wien hij dansen wil. Hij profetiseert tevens van het ongeborene, ziet den wereldgeest, niet enkel in Amerika, maar in alle landen, op weg naar vrijheid, eerbied voor de wet en vrede, aanschouwt gebeurtenissen, die nog komen moeten en haar schaduw reeds vooruitwerpen. Het verschil van kasten is uitgewischt; de kronen zijn van hun glans beroofd; nergens tirannie; één algemeene beschaving. Men zal zeggen: dichterlijke droomen; doch ook droomen hebben waarde en kunnen daden doen geboren worden.

Een zoo verstandige keuze uit den rijken voorraad moderne Engelsche poëzie als voor deze bloemlezing werd vereischt, onderstelt niet enkel kennis, maar tevens oordeel en goeden smaak. Daar het boek zoowel in Engeland als hier is verschenen, blijkt het ook voor onze overzeesche buren bestemd te zijn. Wellicht vraagt men of zij door een anthologie met hun eigen dichters in kennis dienen gebracht te worden. Het antwoord vinden we in de voorrede van het boek. De Heer Ramsden Buckley klaagt er over, dat men in Engeland weinig gevoel heeft voor poëzie, dat de rijkaards er den automobiel tot hun afgod maken en dat de overigen liever hun aandacht wijden aan den demagoog, die goedkooper bier en sterken drank belooft, dan aan den van een hoogere nationale roeping getuigenden poëet.

Misschien zal door den verkoop van den bundel in Nederland blijken, dat de lezers van poëzie, ook al zijn zij er gelijk overal in de minderheid, nogtans betrekkelijk talrijk mogen heeten. Daartoe kan bijdragen, dat de uitgave, zooals met Engelsche boeken pleegt het geval te zijn, bizonder goed verzorgd is. Het boek, ofschoon goedkoop, is, ook door zijn uiterlijk, ‘a thing of beauty, a joy for ever.’

v.d.W.

A.S.C. Wallis. Zielestrijd. Haarlem. Tjeenk Willink en Zn., 1908.

Ziehier de geschiedenis van een vrouwenleven, het verhaal van eene ‘over wie wel de storm van haar tijd heen ging, maar die door geen zonnestraal van zijn glorie werd bereikt’, wier strijd door niemand werd geweten, wier smart door niemand werd vertroost.

De zorg, ‘die groote roover van jeugd en schoonheid’ had al vroeg haar stempel op het gelaat van prinses Anna van Zweden

[p. 478]

gedrukt, een pijnlijken trek om haar mond geplooid, den blos van haar wangen verdreven. Kon het anders? Haar liefde was met den Katholieken koning van Polen, haar broeder Sigismund en hoopte op zijn zegepraal; haar geloof was met den Lutherschen hertog Karel, den broeder haars vaders, die aan Sigismund de troon van Zweden, waarop deze rechtmatige aanspraak had, van wege het geloofsverschil met de wapenen in de hand betwistte. Tusschen beide partijen staande wordt zij door beiden gewantrouwd en slijt door spionnen omgeven in eenzaamheid haar jeugd op een afgelegen kasteel.

Toch straalden de schoone oogen der weinig bekoorlijke prinses, toen voor den eersten keer het leven met beloften van geluk tot haar was gekomen en een speelmakker van haar kindsche jaren, een partijgenoot van haar broeder, haar van liefde en een eigen huis had gesproken. Haar wreede oom slaagde er in om haar te overtuigen, dat het huwelijksaanzoek enkel vrucht van politieke overwegingen was. Brahé, die inzag dat het Luthersche Zweden voor den ‘Jezuitenkoning’ Sigismund verloren moest gaan, wilde diens zoontje tot koning doen uitroepen, de prinses regentes van Zweden maken en dan als echtgenoot in haar naam heerschen. De woorden, bij deze gelegenheid tusschen oom en nicht, vervolgens tusschen Brahé en zijn ontgoochelde bruid gewisseld, zijn treffend mooi. In het vervolg konden de ruwe gezegden van haar oom haar niet meer deren. ‘Gebroken snaren trillen niet meer’.

Ziehier de karakteristiek, welke die oom, de latere Karel IX, van zich zelven geeft. ‘Deze tijd heeft mij noodig, en wie de hamer zijner dagen is, die moet toeslaan. Ik zal een harde hamer wezen, maar ik zal uit dit rijk een bolwerk vormen voor het Protestantisme’.

Hij eischt dat de prinses kiezen zal tusschen hem en haar broeder. De uitkomst is, dat zij als balling haar geliefd vaderland verlaat en naar Polen trekt. Hier gevoelt zij zich niet te huis aan het bigotte hof van haar broeder. ‘De meestal vroeg uitgehuwelijkte Starostendochters zagen spottend neer op de Zweedsche volgelinge van Luther, die nog steeds ongehuwd - men fluisterde: onbegeerd - was’.

Dus betrekt zij ook thans een afgelegen kasteel. Zij vindt er een in boeien geslagen landgenoot, een jongeman, die reeds twaalf jaren in een killen kerker wegkwijnt. De slotvoogd stemt er in toe Gyllenhjelm, mits hij zijn eerewoord geeft, dat hij niet meer ontvluchten zal, een beter verblijf aan te wijzen. De Poolsche

[p. 479]

koning had hem onridderlijk behandeld, zooals het niet paste een dapperen, in eerlijken strijd overwonnen tegenstander te bejegenen. Maar Gyllenhjelm was de zoon van Sigismund's doodsvijand, van hem, die S. van den troon van Zweden had verdreven en er thans als Karel IX zelf op gezeten was. Een eerste poging om haar broeder tot vrijlating van den gevangene te bewegen wordt onvoorwaardelijk afgewezen. Intusschen gelukt het haar het lot van den jongen man, die gedoemd scheen nooit meer de frissche buitenlucht in te ademen, in menig opzicht te verzachten. Zij bezoekt hem telkens en dan spreken zij over hun gemeenschappelijke herinneringen, over het geliefde vaderland. Zij bezorgt hem boeken, samen lezen zij de psalmen door G. in het Zweedsch vertaald. Meer en meer hecht zij zich aan hem. Zij weet dat zij met hem alles zou verliezen. Toch dringt ze andermaal bij S. op vrijlating aan. Dezen keer wordt de bede ingewilligd. G. reist af naar de bruid, die hem in Zweden wacht. De koningsdochter kwijnt verder in het oord der vreemdelingschap. Zij stierf eenzaam, zooals zij eenzaam had geleefd.

Ziedaar dus een tafereel uit den tijd der godsdienstoorlogen, dien niemand zal terugwenschen. Toch stond hij in sommige opzichten hooger dan de tegenwoordige tijd.

Het boek van Wallis is een welsprekende commentaar op wat zij zoo schoon zegt: ‘Vervolgd geloof was ten allen tijde krachtig geloof, was geloof, dat vermocht te troosten onder verdrukking en bloemen te winden om het kruis, dat het te dragen geeft. Ieder tijdperk houdt in dezelfde hand het staal, dat de wonden slaat en den balsem, die er de pijn van verzacht; waar de last niet meer is, begeeft ook de draagkracht. Deze dagen, die den godsdienst zoo vaak tot een slaand zwaard en een scheidsmuur maakten, maakten dien ook tot een sterken staf en een hechten band, en vervulden de levens van wie arm waren hier op aarde met des te rijker hoop op de hemelsche gelukzaligheid’.

Misschien zegt iemand: hoe ouderwetsch! Inderdaad slaat Wallis een anderen toon aan dan men van het jonge Holland pleegt te hooren. Toch vinden haar boeken steeds gretige lezers, zooals blijkt uit de telkens hernieuwde oplagen. Die smaakvolle en eenvoudige welsprekendheid, welke het hoofdkenmerk van hare geschriften is, schijnt dus nog altoos welgevallig te zijn. Voor treffende gedachten, die de vrucht zijn van rijp nadenken en veel levenservaring, weet zij een onberispelijken vorm te vinden. Nooit is haar stijl hoogdravend, theatraal. In één opzicht zijn

[p. 480]

haar geschriften in den geest van den tegenwoordigen tijd: zij zijn niet vroolijk.

v.d.W.

Jeanne Reyneke van Stuwe. Achter de Wereld. Twee deelen. Amsterdam. L.J. Veen. z.j.

Deze roman is weer een deel van den cyclus, die onder den titel ‘van zijden en keerzijden’ ons de verdere geschiedenis der dramatis personae van Huize ter Aar vertelt. En hier zijn we nu beland ‘achter de wereld’, d.w.z. Emélie, geketend door een huwelijk op jeugdigen leeftijd aan een onwaardigen man, is een vrije verbintenis aangegaan met Willem van Enschot; zij zijn nu al jaren.... getrouwd niet, doch leven alsof zij dat zijn; zij hebben twee kinderen. Zij leven vergeten, ergens in Utrecht, ‘achter de wereld’. En heel de twee deelen vertellen ons nu zeer wijdloopig de tribulaties van twee zulke menschen, die de ‘formaliteit’ van het burgerlijk huwelijk verzuimd hebben. Het is tobben en zwoegen en slaven zonder eind en de opsomming van al die verschillende misères brengt den lezer in een stemming om bij elke wending van het verhaal ietwat gemelijk uit te roepen: wat zal de schrijfster nu weer voor narigheid hebben bedacht? Zoo sukkelen we de twee delen door totdat Emélie dood is, opgetobd, bezweken aan haar hartkwaal en aan de crisis, veroorzaakt doordat een oud-oom van haar dochtertje dit jonge kind maar niet met rust kon laten ... Dat is niet het eenige van dien aard, waarop de schrijfster ons onthaalt; er is meer stuitends in deze bladzijden: er zijn ergerlijke en volmaakt overbodige beschrijvingen van het ... ‘Frühlings-erwachen’ der beide kinderen uit dezen wilden echt. En er is bovendien wel wat onwaarschijnlijks in de onmogelijkheid, waarin Willem telkens verkeert - Willem is ‘advokaat’; lees: meester in de rechten - om een behoorlijke betrekking te krijgen of te houden. Op de koop toe schrijdt de handeling maar langzaam voort en zien we bladzij na bladzij door de schrijfster vullen met lange gesprekken en beschouwingen van den stumperigen held en de ijselijk op haar man gestelde heldin, - al hetwelk ons niet verder brengt en ons doet haken naar het einde. Summa summarum, een onverkwikkelijk boek, waarvan men den indruk krijgt dat het gemakkelijk-weg zoo maar ‘toujours-door’ is geschreven. Het had ook nog wel veel langer kunnen zijn; het had ook veel korter kunnen wezen. ‘Niet veel zaaks’ zou Nurks zeggen, en Nurks zou ditmaal geen ongelijk hebben gehad. Met zulk werk doet deze schrijfster geen goed aan haar reputatie.

H.S.