|
| |
| |
| |
[Derde deel]
Donkere dagen
Door Th. van Merwede.
Een sombere November morgen. Als een grauwe wade hing de mist over 't geboomte, spreidde ze zich over de glooiende akkers. Het schemerde nog. De kille damp had de afgevallen bladeren doorweekt, ze vastgekleefd aan den grond, ze lagen op den weg als een glibberige massa; onder de boomen hadden ze zich opgehoopt en rook men den vunzen lucht van 't half vergane. Beneden in het dorp dreunden acht doffe slagen, en puffend, zijn stoom omlaag gooiend kwam de stoomtram aan uit de stad. Er stonden er al te wachten, vrouwen in boersche kleeding en dienstmeisjes in vale paletotjes en met verkleurde hoedjes op. 't Was Maandag, ze moesten naar de markt.
Langs den hollen weg, die steil afdaalt van het bovendorp naar beneden kwamen er nog meer. Met groote passen, de breede voeten neêrzettend, sjokten ze naar beneden, vrouw Jansen met den langen pelerine-mantel om en het fijn geplooide cornetje nauwsluitend om het gerimpelde gelaat en vrouw Schut, een frissche boerin van even in de dertig; aan den arm droeg ze haar breede korf waarover een heldere rood en wit geblokte doek was gespreid; helder was ook haar witte muts, die strak gesteven langs het hoofd in wijde golving zich kranste om de ooren en neerhing in plooien boven den mantelkraag. Ook zij droeg nog
| |
| |
de oude dracht van het land, en al ging ze niet meer zooals haar moeder met den bonten omslagdoek over het paarsch katoenen jak naar de markt, toch had haar mantel nog de voorouderlijke snit en bengelde het antiek gouden kruis nog aan haar grootmoeders ketting om haar hals. Achter de beide vrouwen duwde een oude man zijn kruiwagen voort, met moeite den last tegenhoudend op den hellenden weg. Naast hem stapte, in korte pasjes klepperend met haar klompjes, een tenger kind van even zes. Nog vóór de kromming van den steilen weg hoorden ze al de schel waarmêe de tramconducteur aankondigde dat hij ging vertrekken, 't was hóóg tijd; de vrouwen stapten wat aan en op een drafje klotsten nu de klompjes naast den kruiwagen. Toen ze bij de kerk waren, proestte de stoom uit de locomotief, op 't punt van zich in beweging te zetten, schel klonk het fluitje van den conducteur juist toen hij de vrouwen in het oog kreeg, hij wenkte ze... ze haastten zich. Vlug hielp hij den ouden man bij 't af- en opladen van zijn vracht, terwijl de vrouwen in den wagen stegen.
Op dat oogenblik kwam onbezorgd met rhythmischen tred en lachend gelaat een jong meisje den weg af, en juist nog bij tijds wipte ze achter vrouw Schut aan op de trede. ‘'t Heeft wêer een haartje gescheeld,’ zei de conducteur, nadat hij haar vroolijk goeden morgen had beantwoord. ‘Zonder mijn rij je toch niet weg’, plaagde ze, en het matrozenhoedje rechtduwend op haar golvende haren, stelde ze zich tevreden met het enge plaatsje dat men haar inruimde, vlak bij de deur. 't Was er vol; in 't midden van de bank, zich dringend tusschen de anderen, plofte vrouw Jansen neêr, hijgend nog van 't inspannend haasten. ‘Goeie morgen vrouw Jansen!’ klonk 't uit veler mond, ‘goeie morgen samen,’ gaf ze terug en toen: ‘dag Mina’, tot een boerenmeid die tegenover haar zat. Van onder 't matrozenhoedje keken twee heldere kijkers onbeschroomd de rij van vrouwen en mannen langs, totdat ze, heel in 't verste hoekje, een bekend gezicht ontdekten, en er een knikje werd gewisseld tusschen Lena, het dienstmeisje van villa Emma, en den onderwijzer, haar buurman op den
| |
| |
berg. Ze was nog niet lang in betrekking, een stadsche, onbekend nog op het dorp.
Vrouw Schut toefde nog even op 't balkon, ze bleef toezien dat men haar zakken behoorlijk oplaadde, ze neêrvlijde zonder de appels te kneuzen. Daarna knikte ze den ouden man vriendelijk toe, en stopte ze het kind twee mooie appels in de hand. Toen ze binnen kwam schenen alle plaatsen bezet, maar met een gemoedelijk ‘toe maar’ schikte men wat in, de breede schoten voegden zich, de ellebogen sloten zich nauwer aan het lijf, en er kwam plaats ook voor haar. Weêr luidde de schel af, en snel glijdend over de klamme rails haastte de tram zich om den verloren tijd in te halen. Naar buiten kijkend had Lena den man met den kruiwagen opgemerkt; hij moest wachten totdat de tram weg was om over de rails den berg weêr op te kruien.
‘Wa 'n stakkert’, zei ze tot vrouw Schut, die ook naar hem omzag.
‘Zeg dat wel’, antwoordde ze, ‘je mot er meêlij meê hebben, zo'n ouwe tobbert’.
‘Is dat kind van hem?’
‘Da's 'n kiend van zien dochter’.
‘'t Ziet er uut of 't nie genog kriegt’, zei nu de boerenmeid, die door vrouw Jansen Mina was genoemd.
‘'t Is altied zoo gellig’ zei vrouw Schut, ‘giester hè 'k ze bie ons aon de taofel gehad, ze lustte haos niks; dan mo je mien Truuske zien, die kan d'r anders wat van, Merietje het aon 'n pikske genogt’.
‘Ze belieft zèker 'n kuukske of 'n beschuutje’, spotte Mina, ‘'t is 'n jufferke, veuls te fien veur gestampte pot’.
‘Meugelik 'n aortje nao vaortje’, meende vrouw Jansen.
‘Heurt de ouwe man nog wel is wat van Merie?’
Vrouw Schut haalde de schouders op. ‘Nou in lang nie, ze is nie meer in de stad, ze is nao den Haag’.
‘Nao den Haag?’ herhaalde Mina op schamperen toon, ‘daor mot ze net wèze, daor heurt ze tuus’.
‘Mit Mei is ze d'r nao toe gegaon’, vervolgde vrouw Schut, ‘ze kan daor meer loon verdiene; nou, ze mot toch arbeije veur twee’.
| |
| |
‘Zeg maor gerus veur drie’, merkte vrouw Jansen aan.
‘Van 't zomer is ze euver gewès’, hernam vrouw Schut weêr, ‘toe het ze veur Merietje da mooie bonte kleedje met gebrach en hempjes mit kantjes en bruukskes mit streukskes, ik krieg ze bie mien in de was; fien spul allemaol, maor niks weerd veur zo'n kiend. 't Was mit Augustus toe ze d'r huur had gebeurd, toe hèt ze d'r vaoder ook geld gegeve, maor nao dien tied niks meer’.
‘'t Is toch allerheilige gewés’, zei vrouw Jansen.
‘Och mins’ spotte Mina, ‘geleuf maor nie da' ze dient in 'n deftig huus waor ze d'r loon kriegt op z'n tied, ze zal wel aon 't scharrele zien op 'n andere menier. Toe ze 't laos hier is gewès had ze 'n kleeding as 'n kaole medam, de haore gekruld en 'n fien huudje d'r boven op geprikt, ze hiel d'r rokke bie mekaor en ze tippelde as 'n kat euver de geut veur 't huus van d'r vaoder. Den anderen dag, toe kwam Merietje bie ons tuus en witte wat ze zee: hè je mien moeder gezien; zee ze. Ons Jaonje vroeg of die daome d'r moeder was. Jao, zee ze, mien moeder is 'n daome!’ - Mina schaterde het uit.
‘Erm schaop’, zei vrouw Schut, ‘'t wit nie bèter’.
‘De grutzigheid zit er nou al in’, ging Mina voort, ‘afijn, ze is toch van deftige femielje, d'r vaoder is 'n heer. Ze zegge dat ie riek is en da Merie veul geld gestuurd het gekregen toe ze in de kraom lag. Geld stuure dee die wel, maor van trouwe was tie nie tuus. Mins, wa was d'r vaoder kwaod, hie wou de deern eers nie tuus hebbe; d'r moeder die schreide maor’.
‘D'r moeder is d'r aon gesturve’, zei vrouw Schut, ‘weggeteerd is ze in 'n jaor tieds....och mins a' je maor één kiend heb en ze duut dan zóó’....
‘Ze bin d'r eiges schuld aon,’ beweerde Mina, ‘ze hebben d'r 'n hooveerdig ding van gemaok; d'r vaoder liep al mit 'r te pronke toe 't nog 'n onneuzel kiend was.’
De conducteur kwam om zijn geld. ‘Zijn die zakken van u?’ vroeg hij, terwijl hij voor vrouw Schut een gulden wisselde.
‘Mo je daor ook al cente veur hebbe?’
| |
| |
‘Natuurlijk, 'n dubbeltje voor de twee, daar kun je niks tegen hebben.’
‘'t Is verdreid of 't mien op de rug gruuit,’ protesteerde ze, ‘vief cente ku je kriege.’
De conducteur lachte haar uit, hij hield zijn dubbeltje af. De anderen lachten meê. ‘Zo'n pin,’ schold er een, ‘twee vette vèrkes het ze in 't schot ligge en dan nog pingele.’
Vrouw Schut lachte nu ook, ze dacht aan haar varkens.
‘Murge slachte we den vetste,’ zie ze, ‘'k mot kruïe uut de stad metbrenge veur de balkebrij’... en voort praatten ze onder het rijden naar de stad.
‘Mag ik meêloopen zoo ver?’ 't Matrozen hoedje keerde zich op zij.
Lena knikte van ja. Hij was de jonge man uit den tram bij wiens ouders ze nu en dan een avondje mocht komen, Peter noemde ze hem; 't was 'n stille jongen, nu op weg naar zijn school. Ze moesten denzelfden kant uit. ‘'n Volle tram,’ begon hij, ‘ik kon me niet verroeren.’
‘Dat zit warm,’ zei Lena, huiverend nu in haar dunne manteltje. ‘Ik had je ook zoo gauw niet gezien; wat hadden ze weêr veel te vertellen, die boerinnen. Vroeger kon ik ze haast niet verstaan as ze zoo bezig waren.’
‘En nou?’
‘Nou wel, of dacht je dat ik die steek niet had gevoeld over mijn haar en mijn hoed?’
‘Die was niet op jou, jij bent 'n stadsche, maar het meisje waar ze 't over hadden is er een van bij ons, en dáár kunnen ze 't niet van velen as ze zich kleedt zoo as jij.’
‘Ken je haar?’
‘Ja.’
‘Niet veel bizonders, he?’
Even zweeg hij. ‘Ze kon 't misschien niet helpen,’ zei hij zacht.
‘Nou zeg!’
‘'n Mooi meisje was ze met 'n fijn gezichtje, net haar vader.’
| |
| |
‘Die stakkert met z'n kruiwagen?’
‘Ja; die man is lang onder dienst geweest en pas laat getrouwd; hoe hij aan zijn vrouw is gekomen weet ik niet, maar ze hebben altijd gewoond in haar ouders huis boven op den berg, vlak bij Schut, daar woont hij nóg, ze hadden maar dat ééne kind.’
‘Waarom hielden ze dat niet bij zich?’
‘Och, dat is zoo van zelf gegaan. Eerst is ze gaan helpen zomers in een pension, waar de menschen verlegen zaten; daar heeft ze van alles geleerd en toen vond ze het thuis niet goed meer; ze wou geld verdienen, ze verlangde naar dingen die ze thuis niet krijgen kon, ze wou naar de stad.’
‘En toen is 't mis gegaan?’
‘Ja.’
‘Met een heer?’
‘Dat weet ik niet. Ze is twee jaar thuis geweest; in 't eerste jaar is haar moeder gestorven. Ze zou wel bij haar vader zijn gebleven, om het kind, maar ze wou graag geld verdienen, en de ouwe man kon haar niets geven. Eerst heeft ze 't geprobeerd hier in de stad, van den eenen dienst in den andere, ze was d'r goeie naam kwijt en kon niet goed terecht komen; dat heeft ze twee jaar volgehouden. Zondags kwam ze te voet naar buiten om het geld te sparen van den tram, alles voor het kind. Maar dat ze as'n gemeene meid naar den Haag is gegaan is een leugen. Ik weet bij wie ze is. Ze hebben haar hoog loon gepresenteerd bij deftige lui, dat weet ik zeker.’
‘Waarom heb je dat niet gezegd, toen die meid met dat brutale gezicht zoo leelijk van haar dee?’
‘Ze zou me hebben uitgelachen.’
‘Dan had je haar den mond dicht kunnen maken as je 't zeker weet.’
‘Dat wou ik niet, ik heb laatst al woorden met haar gehad, het is of ze 't er om doet, altijd als ze mij in den tram ziet, schimpt ze op dat meisje. Ik heb haar laten praten, maar nou heb ik toch 't land aan mezelf, en ik wil niet dat jij kwaad van haar zult denken.’
| |
| |
‘Had ik 't geweten, dan had ik haar wel aangedurfd.’
‘Dat zou niet helpen, ze doet 't om mij te plagen.’
‘Jou?’ vroeg Lena, die iets vermoedde.
‘'k Heb vroeger met dat meisje geloopen,’ zei hij.
Er was iets in zijn stem dat Lena weerhield om verder te vragen; stil liep ze met hem mee tot dat hun wegen scheidden. Hij sloeg links af, en Lena verdween in het drukke marktgewoel.
Langzaam, moeilijk kruide de oude man naar boven. Marietje had haar appels in den zak gestoken en borg nu haar handjes weg onder den omgeknoopten doek. Dof staarde ze voor zich uit, rood kleurde het kleine neusje tusschen de bleeke wangen, paarsch blauw waren haar lippen.... arm Marietje, ze had 't zoo koud. Anders als ze op den kruiwagen zat had ze altijd pret; dan kon ze grootvader zoo jolig toe knikken, telkens als hij haar aankeek; nu zat ze gedoken in elkaâr, stil huiverend. Ze wist zelve niet wat haar zoo ellendig maakte.... honger had ze niet, al stond thuis haar boterham nog onaangeroerd; als grootvader 't eens wist... ongemerkt had z'm in de kast gelegd. Hij zou boos zijn; gisteren avond had hij haar beknord toen ze geen brood wou eten, toen dacht hij dat ze bij vrouw Schut te veel had gehad.... maar vrouw Schut had óók al gegromd.... wat kon ze er aan doen als ze geen honger had.... maar drinken lustte ze wel.
Ze verlangde naar huis, 't kruien vond ze niet prettig, 't deed haar zéér telkens als het wiel schokte over een steen, maar loopen wou ze óók niet, ze was moê, ze had nergens lust in....
Boven gekomen stak Hannes dwars den straatweg over en reed de laan in. Nu hij toch den wagen van baas Schut had, kon hij nog wel wat hout gaan sprokkelen in 't bosch; Marietje deed dat altijd graag en 't had gestormd, er zouden groote takken te rapen zijn vandaag. Onder de boomen zette hij den wagen neêr: ‘Nou zuuk maor’, zei hij, terwijl hij Marietje op den grond zette. Hij veegde zich het zweet van het voorhoofd, de dunne
| |
| |
grijze haren kleefden hem aan de slapen, en eerst nadat hij op adem was gekomen ging hij aan 't werk. Marietje had de handjes van onder haar doek gehaald, en ging voor hem uit; ‘Um de dikste!’ riep hij haar toe.
De grond was week, aan de boschbessenstruikjes hingen droppels, en zwart waren de boomstammen - volle dag was het, maar de zon kon niet door den nevel heen schijnen, als een bleek wit schijfje stond ze aan den hemel; 't was doodstil, geen vogel liet zich hooren.
Marietje bukte zich telkens om afgevallen hout te rapen, ze droeg het in haar arm naar den kruiwagen: grootvader sleepte met een zwaren tak over den grond, trotsch op zijn vondst. Met groote oogen keek ze er naar, de handjes wêer onder den doek. ‘D'r liggen d'r nog meer zulke’, zei hij, ‘help grootvader maar!’ Marietje slofte achter hem aan, ze bleef kijken maar hield de handjes stijf gedrukt tegen 't lijf.
‘Doe je nie meê?’ vroeg hij.
‘'k Wou nao huus’ zei ze zacht.
‘Straks hoor, as grootvader klaar is, anders komme ze van Krieke om ze op te rape’. IJverig werkte hij door, 't was een buitenkans dat er zooveel gevallen was en 't zou gaan vriezen, de mist trok omhoog.
‘Grootvader zal je naar huis rije,’ beloofde hij om haar zoet te houden, ‘maar eerst nog wat meenemen.’
‘We hebben tuus nog zooveul hout, grootvader,’
‘Ja kind, maar de winter is lang.’
Kleumend stond Marietje te wachten, hij haastte zich, Marietje verlangde naar huis.
Met een flinke vracht reed hij weg; stevig saamgebonden lag een bos zware takken op den wagen, er was nauwelijks plaats over voor het kind. Toen ze stil hielden voor de breede schuurdeur van baas Schut, klonk nog het geklepper der dorschvlegels op het stroo, 't was half elf - ze gingen rusten.
‘Je bint bedankt’ riep Schut Hannes toe, ‘ik kon ommeugelik meê noa de tram vanmurge; komt d'r effe in, de koffie is kloar, je zult wel 'n bäkske luste.’
| |
| |
‘'n Oogenblikje,’ stemde Hannes toe.
Marietje bleef op den deel met Truuske. Truuske had een dikke boterham in haar hand en wilde Marietje wat meê geven. ‘'k Lus nie’ zei het kind. Toen stonden ze samen te kijken naar de varkens.
‘Kiek den Vechtert wêer is,’ zei Truuske, ‘die zuukt altijd 't beste d'r uut, Krulstert kriegt haos niks.’
Marietje knikte; ze kende ze uit elkaâr, die schijnbaar volmaakt gelijke dieren, ze had ze den heelen zomer gezien. Wat had ze een schik gehad in de jolige biggetjes toen ze pas waren gekomen, en nóg had ze er hart voor. Truuske vertelde haar dat de Vechtert morgen geslacht zou worden, met een zeker welbehagen zei ze dat, ze had zich honderdmaal geërgerd aan dat gulzige dier.
Marietje keek er den Vechtert op aan: ‘Wie slacht 'm?’ vroeg ze. Toen vertelde Truuske haar hoe 't gegaan was den vorigen keer en hoe ze de vingers in de ooren had gestoken, omdat ze het schreeuwen niet hooren wilde. ‘O 't schreeuwt zoo aokelik,’ zei ze met een griezel.
‘Zeg dien grootsten maor g'n dag’, zei baas Schut toen Hannes Marietje bij de hand nam, ‘murge geet ie d'r aon’.
Marietje keek den boer aan met haar eerlijke kinderoogen: ‘Lillekert’, zei ze.
Baas Schut begreep niet wien ze bedoelde. Hij groette Hannes en ging weêr aan 't werk.
In het lage daglooners huisje, tegenover de breede boerenwoning van Schut woonden ze, Marietje en haar grootvader; twee vertrekken en een kleine deel, dat was alles. Om het huis een groentetuintje, kaal onooglijk nu; wat half bevroren andijvie stond er in, een vak kool en in een hoek wat blauw groene prijbladeren, slap neêrhangend. Het huisje zag er proper uit, heldere gordijnen voor de kleine vensters en donker groene verf op de deur en de luiken: zelfs zag men voor een der ramen een bont gekleurde porceleinen bloempot op een tafel met rood lakensch tafelkleed; daar was de kamer, in de keuken woonden ze. In de kamer
| |
| |
stond een kachel maar in de keuken werd nog als van ouds een vuur gestookt op den steenen haard onder de schouw. Hannes haastte zich om wat droog hout te halen wierp er sparappels op en stak die aan: knetterend vlamde het op, glinsterende vonken vlogen met den rook omhoog. Marietje schoof haar bankje er heen. Lusteloos ondersteunde ze het hoofd met de koude handjes, ze zag hoe grootvader nieuw hout haalde van den deel, en hoe hij de pot met groente ophing boven het vuur. Daarna kwam hij bij haar zitten aardappels schillen. Van onder het deksel dampte de wasem en verspreidde zich in het kleine vertrek de scherpe geur der kokende kool. Over den verweerden spiegel trok een vochtig waas, fijne droppels gleden langs de donkerbruin geschilderde deuren van de bedsteê. Maar Marietje bleef koud. Klappertandend strekte ze de handjes naar het vuur, ze keek naar de flikkerende vlammetjes die dansten tusschen de takken; ze verwarmden haar niet. Grootvader verwonderde zich dat ze niet als gewoonlijk in kleine bedrijvigheid ronddribbelde, den vloer vegend of de koffiekan uitschuddend in den gootsteen. ‘Scheelt er wat aan?’ vroeg hij. ‘'k Bin zoo koud!’ klaagde ze. Hij nam haar op zijn schoot vatte haar handjes in de zijne, boog het grijze hoofd voorover om haar te streelen langs de bleeke wangen: het rood wollen mutsje had ze nog niet afgezet en den doek wilde ze niet losmaken. Op haar schoot lagen de appels, twee groote bellefleurs met glanzend roode koonen. Stil leunde ze tegen hem aan. ‘Word je nou warmer?’ vroeg hij. Ze schudde het hoofd: ‘'k Bin koud van binne’ klaagde ze weer, hij voelde 't teêre lijfje rillend schokken; nu en dan kreunde ze, de oogjes sluitend.
Hannes was bezorgd....als ze eens ziek werd.... Plotseling beving hem een groote angst.
Toen het eten gaar was schoof hij Marietje bij de tafel - hij schepte er wat van op haar kleine bordje maar ze roerde 't niet aan. ‘Mot je niks ete?’ vroeg hij. ‘Appels wel,’ zei het kind en gretig at ze de beide appels op. Toen vroeg ze om drinken.
Terwijl de oude man alles wegruimde bleef ze weêr stil
| |
| |
bij het vuur zitten, en toen hij klaar was vroeg ze, of ze net als straks op zijn knie mocht zitten.
Met zachte hand knoopte hij de koorden van het mutsje los - ze liet 't hem afnemen, haar hoofdje gloeide. Snel ging het borstje op en nêer en heet joeg de adem over haar droge lipjes.... Ze is ziek....zijn hart kromp inéén.
‘Grootvader’ zei ze, plotseling hem aanziende, ‘weet je wat ik wou?.... Ik wou van nacht stil het luik openschuiven van het verkenshok, dan kon de Vechtert d'r uut loope, heel ver weg, waor baos Schut 'm nie kon kriege’.
Hannes glimlachte. ‘Dan zou de vrouw je nooit meer appels geven,’ zei hij. ‘Wil vrouw Schut 'm ook dood make?’ vroeg ze. ‘Dat mot, daar zijn ze voor, de varkens.’ Maar Marietje was daarmeê niet tevreden, 't bleef woelen in haar hoofdje. Zwaar rustte ze tegen grootvader aan, hij hoorde haar kreunen. ‘Drinken’ fluisterde ze.
Voorzichtig droeg hij haar in zijn arm om water te halen, met lange teugen dronk ze.
Traag kropen de uren. Buiten was alles grauw en doodsch; 't was gaan vriezen. Over de wijde vlakte lag têere ijzel gespreid als een dun, doorschijnend kleed, en dicht donker pakte zich het dennenbosch tegen den doffen hemel. Het was als hing daarboven nog de mist, verstijfd tot een goor gewelf, kleurloos en koud; de zon had 't moeten opgeven, zij was er niet doorgekomen, en toen ze onder ging in het westen blies de vorst met ijskouden adem pluimen en sterren op de vensterruiten van het kleine huis.
Marietje sprak niet veel, soms dacht Hannes dat ze sliep.
Nog gloeide het houtvuur, dat hij had opgebouwd op de plaat maar een voor een zakten de uitgebrande takken dóór; 't werd koud, Hannes moest stoken. Toen hij opstond zag hij in 't half donker Marietjes oogen schitteren, ze keken hem aan vreemd, onbestemd... Even legde hij haar neêr in de bedsteê... ze wilde niet, ze schreide.
Hij bouwde een nieuw vuurtje op en zette zich weêr neêr bij den haard met het kind op zijn schoot. Hoog op
| |
| |
vlamde nu het hout, rusteloos licht spreidend in het donkere vertrek. Aan de ketting hing de zwart geblakerde ketel, en zacht zingend begon het water te koken.
Marietje werd onrustig, haar handjes plukten aan de franje van haar doek of zwierven zoekend over haar rokje. ‘Drinken’ vroeg ze, telkens weêr. Een hooge blos gloeide op haar wangen, ze wrong zich in angstig bewegen, hijgend, als droomde ze een bangen droom. Eensklaps richtte ze zich op: ‘zie je d'r?’ riep ze, ‘daor! daor!’ en het hoofdje bergend aan zijn borst omklemde ze Hannes met beide handjes. ‘Wie is 't?’ fluisterde hij haar toe.
‘Moeder... kiek doar is ze, 'n mooie daome! nee, ik wil nie meê!’
‘Stil kind, stil. Je moeder is d'r niet.’ Streelend suste hij haar.
Losser werden de handjes, zwaar liet ze zich neêrglijden als sliep ze. Niet lang, daar was het weêr. ‘Kiek dan, daor komp ze... nee, ik wil nie meê... nee, nee!’ gilde ze, en met een ruk zich omhoog beurend sloeg ze de armen om grootvaders hals.
Zweetdroppels parelden op zijn voorhoofd, 't hart bonsde hem tot in de keel. Hij had niets gezien, maar het kind zag haar... in zijn nijpenden angst sloot hij de oogen. Maar toen het kind weêr ijlend opvloog zag ook hij... Marie was het in haar mooie nieuwe kleeren van den Haag, maar met de treurige oogen van het afscheid, zooals hij haar gezien had den laatsten keer.
Langzaam doofde het vuur, teêr blauw kleurde de maan de bevroren ruiten.... 't Werd nacht. Hannes droeg Marietje naar de diepe donkere bedsteê, legde haar neêr; ze merkte 't niet. Rillend van kou strekte ook hij zich uit, loom rustend op het ongeschudde veeren bed; met zware hand dwong de slaap zijn matte leden tot rust. Diep weggezonken in 't onbewuste sliep hij, als in een verdooving, zonder droomen: naast hem lag het kind.
Met half geopend mondje, krampachtig schokkend nu en dan, droomde het. Bont gingen ze vaak dooréén, de dingen die ze zag, onvast, benauwend soms; dan weer stond
| |
| |
alles stil en kwam een heerlijke verrukking over haar; in glanzend licht zag ze wat ze nog nooit had gezien... ver, heel ver was ze van wat ze wist, zwevend in het onbekende, in een wereld vol zon....
Hannes ontwaakte. 't Was stikdonkere nacht, de maan was onder gegaan. Terstond klaar wakker herinnerde hij zich alles. Behoedzaam tastend strekte hij de hand uit naar het kind. Voelen wilde hij het teêre lijfje... voelen of 't nog leefde... het hoofdje gloeide. Ze sliep. Met wijd open oogen staarde hij in het zwarte, in het ondoordringbare: hij was niet meer bang te zullen zien wat bij den haard straks duidelijk vóór hem had gestaan. De slaap had hem sterker gemaakt, moediger; hij zag niets. Maar hij dacht er over na; er moest iets gebeurd zijn met Marie. Hoe zou hij haar anders hebben kunnen zien?.. iets heel ergs... anders zou ze gekomen zijn, of geld hebben gestuurd... hoe moest het gaan als er niets meer kwam?... Een vreeselijk besef van hulpeloosheid kwam over hem, verdrong elke andere gedachte... hij zou geen geld meer krijgen, ze zouden gebrek lijden, Marietje en hij. Want niemand wilde hem helpen. 't Was een zware gang voor hem geweest, maar hij had 't gedaan verleden week, voor 't eerst was hij gaan vragen bij den armmeester om brood... harde woorden had die hem gegeven, maar geen brood. Hij had hem verweten dat hij geleefd had van de schande van zijn dochter: ‘Zoolang dat onechte kind in je huis is, kunnen wij je niet helpen’ had hij gezegd en: ‘als je 't niet aan de moeder wilt teruggeven dan moet jij d'r maar voor werken,’ dat had ie gezegd... d'r voor werken! O graag, als hij maar kón... waar moest hij 't werk van daan halen, zoo'n ouden man wil niemand gebruiken. Alleen baas Schut, die liet hem wat verdienen nu en dan, er wàs nu nog werk, maar in winterdag... ‘arm lief kind, mot ik jou aan je moeder terug geven? En wat mot grootvader beginnen zonder jou?’
Marietje bewoog zich... werd ze wakker?... Zou hij opstaan, licht aansteken? Ze sprak... scherp luisterde hij... hij verstond haar niet.
| |
| |
Toen lag ze weêr stil. Zeker droomde ze. Roerloos, bang haar te storen bleef hij peinzen over de vraag waarvoor geen oplossing is, over den strijd van den machtelooze tegen den jammer van het leven.
Toen het schemerde stond hij op; hij wilde naar vrouw Schut gaan, hij moest raad hebben en hulp. Marietje werd even wakker, maar toen hij heenging lag ze weer stil.
Voor dag en dauw was vrouw Schut al in de weêr geweest.
De slachter zou om acht uur komen, en ze had nog van alles te doen. Helder brandde de lamp in de keuken, en op 't fornuis stond de glanzig geschuurde ketel al kleine wolkjes te blazen nog vóórdat het schemerde door de ramen.
Baas Schut was ook bezig; hij had een groot vuur aangestookt onder het afdak buiten, daarop moest de varkenspot vol water heet worden; op den deel had hij emmers en kuipen klaar gezet, den vloer bijgeveegd. Daarna moest hij nog ontbijten, de vrouw zou de koffie wel gaar hebben.
Frisch en krachtig zag ze er uit, zooals ze daar stond bij de tafel; uit de even omgeslagen mouwen kwamen de forsche, roode armen te voorschijn, en met vaste hand schoof ze het breede mes door het brood, dat ze tegen 't lijf drukte. Een jongen van 'n jaar of twaalf stond bij haar, aandachtig volgend haar beweging, hunkerend naar zijn boterham. Truuske had al vast een droog stukje gekregen, ze sopte 't in haar melk.
Voetstappen op den deel deden haar even ophouden... Ze luisterde... zou 't de slager al zijn? 't Was Hannes; ongenoodigd kwam hij de keuken in. Terwijl hij vertelde van Marietje ging de vrouw haar gang, ze liep af en aan, te onrustig om stil te luisteren, maar toen Hannes sprak van wat ze hadden gezien, van de verschijning zijner dochter bleef ze staan. ‘Hei je d'r herkend?’ vroeg ze, Hannes knikte. ‘'k Heb d'r meer van geheurd dat 'n dooie ze tuus nog is g'n dag kumt zegge,’ zei ze, ‘'t zou wat zien, heur!’ en de handen afvegend aan haar boezelaar liep ze heen. Ze hoorde stemmen op den deel. Daar waren
| |
| |
ze, de slachter en zijn knecht. ‘Hannes, 'k heb nou onmeugelijk tied um nao Merietje toe te gaon, maor ik kom zoo gauw as ik kan, nog veur den middag... as 'n kiend slaopt hèb 't niks neudig, slaop is medecien veur de kiender, maor wá 'k je raoje mag, loop efkes nao den dokter.’ Hannes maakte bezwaar. ‘Hij mót komme,’ beweerde ze, ‘daor trekt ie veur van de gemeinte,’ en toen hij nog draalde voegde ze er bij: ‘Gao maor gerus, 't is 'n besten dokter, ons Tieneske het ie ook beter gemaok en hij is goed veur den erme.’
Toen, zonder te wachten tot de koffie, die ze voor hem had ingeschonken, bekoeld was, snelde Hannes de deur uit en den hollen weg af.
De slachtersknecht had den houten bak, dien hij op den schouder droeg toen hij binnen kwam, op den grond gezet, midden op den deel; nu ontdeed hij zich van den breeden gordel waaraan de lederen tasch hing met gereedschappen, groote en kleine messen. ‘Efkes 'n kömke koffie binne?’ noodigde vrouw Schut.
‘Dank je, we hebben 'm al gehad,’ antwoordde de baas. Toen schonk ze drie glazen in met jenever en bracht die op den deel. Behagelijk smakkend gaf de slachter haar het leêge glas terug. ‘Doet u nie meê?’ vroeg hij. ‘Nog niet’, antwoordde ze, ‘'k lust 'm anders nooit, maor as ik zoo lang boven die weëe lucht staoi van 't werme bloed, dan mo 'k d'r eentje hebbe’.
De twee mannen uit de stad bonden zich de breede witte sloppen voor; die waren al met bloed bevlekt, één slacht hadden ze al klaar, Terwijl de knecht het vaatwerk rangschikte, elk stuk plaatsend naarmate hij het noodig zou hebben, was de baas met den boer naar de varkens gegaan, ze keken over het schot. ‘Den zwaarsten motte we hebben, nie waar? 't Is 'n baas van 'n varken, zouen we 'm motte binde?’
‘Da's niet neudig’, zei de boer, ‘'t is 'n zinnig dier’.
‘'n Vechtert!’ riep Truuske, die met vader was meê- | |
| |
geloopen en de varkens beter kende. Baas Schut lachte. ‘Gerust’, zei hij ‘kwaod is tie niet’.
‘Lusten jelui 't bloed ook?’ vroeg de slachter.
‘We zien d'r dol op’, zei vrouw Schut.
‘D'r bin d'r die d'r fies van zijn’, verklaarde hij, ‘maar we zullen 't opvangen’.
‘D'r steet al 'n schoone bak veur klaor’.
De knecht stoorde den Vechtert in zijn zorgeloozen dommel. Niet zonder protest liet hij zich meêvoeren, neêrdrukken op den grond. Toen zette de man zich schrijlings op den breeden rug en den kop omhoog beurend, stiet de slachter hem het lange mes in de keel.
Vrouw Schut nam Truuske meê naar binnen, het kind hield de vingers in de ooren.
Stil in de bedsteê lag Marietje, zalig droomend in koorts-verrukking... bij den eersten schreeuw van het dier schrikte ze op, vaag zich herinnerend... dáár was hij... ‘Niet doen!’ schreide ze nog half bewust; ze zag den man met het groote mes. ‘Niet doen!’ riep ze heftiger, toen het schreeuwen aanhield, angstig verweerde ze zich. 't Werd nog erger, gillen was het nu, gillen in doodstrijd..... en ademloos worstelde het kind in dollen angst. Ze sprong overeind, klom uit de bedsteê... weg wilde ze... woest rukte ze aan de deur... te vergeefs... de deur bleef gesloten... ze bonsde er op uit al haar macht tot ze niet meer kon... Zacht klagend klonk nu het schreeuwen, dof kermen werd het, verstikt door het wegvloeiende bloed.
Marietje hoorde 't niet meer... als een slap bundeltje kleêren zakte ze ineen, het bleeke hoofdje leunde tegen de post van de deur.
Stil behoedzaam draaide Hannes den sleutel om in het slot, zacht duwde hij aan de deur, het was als hield iemand die tegen... toen drukte hij ze open met geweld... voor zijn voeten lag het kind...
Door schrik bevangen stond hij in starre verbijstering... een oogenblik. Toen vermande hij zich, beurde het kind op. Hij meende dat het dood was. Toen hij het had
| |
| |
neêrgelegd boog hij zich er over heen, luisterend... haast onmerkbaar gleed een zwak ademhalen langs zijn voorhoofd... goddank! het leeft.
Maar de dokter die 's middags Marietje onderzocht schudde het hoofd, hopeloos.
Toen vrouw Schut den dokter had zien binnen gaan haastte ze zich om hem te volgen: ze had niet eerder gekund.
Hijgend, met gebroken oogjes zag ze Marietje liggen in de donkere bedsteê. Er vóór zat Hannes, wezenloos starend; de vrouw sprak hem toe, hij hoorde niet: wat de dokter hem had gezegd had hij verstaan... nu niets meer.
In de kamer, het kille pronkvertrek zaten vrouw Schut en de dokter te overleggen wat er gedaan moest worden. ‘Het kind is stervende’, zei hij, ‘waar is de moeder?’ Vrouw Schut haalde de schouders op. ‘Ik vrees dat de oude man 't ons ook niet zal kunnen zeggen,’ vervolgde de dokter, ‘ten minste vooreerst niet. Er moet gehandeld worden, het lijkje mag niet lang blijven staan. Wie kan hier voor alles zorgen?’ ‘Wij wille wel helpen dokter, maor we zitte volop in de slacht,’ zei ze, ‘mien man hèt zoo bitter wienig tied.’ De dokter tuurde naar den grond als bedacht hij zich; hij wachtte. Hij wist dat bij vrouw Schut de praktische zelfzuchtige boerin haar beter ik placht vooruit te loopen, hij liet haar even tijd: ‘Dokter’, zei ze eindelijk, ‘van aovond zal ik het kiend komme aflegge en veur den ouwe man zulle wij wel zörge’...
Dat was het wat de dokter van haar verlangde. ‘Best’ zei hij ‘ik kan morgen wel even aanloopen aan 't gemeentehuis, maar de begrafenis?’
‘Dâ wêt ik nie,’ zei ze, ‘cente binne d'r niet veur...’
‘Dan zal ik zelf naar den armmeester gaan, wij kunnen niet wachten tot de moeder komt. Wie zal haar schrijven?’
‘Hannes zeit dat ze dood is’, antwoordde vrouw Schut, en na even aarzelen voegde ze er bij: ‘hij hèt er gezien van nach, zeit ie’.
‘Wij moeten er in alle geval naar informeeren’,
| |
| |
hernam de dokter, opzettelijk vermijdend haar bewering in twijfel te trekken. ‘Weet niemand waar de moeder woont?’
Vrouw Schut dacht er over na, ze schudde ontkennend het hoofd... plotseling viel haar iets in: ‘Peter van de veldwachter,’ zei ze, ‘die wèt 't misschien.’
‘De schoolmeester?’ vroeg de dokter. ‘Da's den eenigste die nog wat um die deern gêf,’ vulde vrouw Schut aan, ‘die hèt eers mèt 'r gegaon.’
Toen vrouw Schut klaar was met haar werk ging ze weêr naar den buurman. 't Laatst had ze haar kleine Truuske uitgekleed en te slapen gelegd, nu ging ze ook het doode kindje uitkleeden en ter ruste leggen. En de vrouw, die met onbewogen gemoed het dier had laten dooden, dat ze zelve had verzorgd, die in het harde besef der noodzakelijkheid den ganschen dag haar bloedig werk verrichtte, had tranen in de oogen nu ze met zachte moederhanden het kind opnam dat haar lief was geweest.
Den volgenden dag, zoodra ze het eten gaar had, bracht ze Hannes een potje soep van de slacht, en toen het donker werd kwam ze hem vragen om met haar meê te gaan naar haar gezellige keuken. Maar hij wilde zijn huisje niet uit, hij zei dat hij nog genoeg had om te stoken en toen ze aandrong keek hij haar aan met zijn vreemd starende oogen: ‘As Merie weêrkomt van avend’, zei hij, ‘dan mot ik tuus weze’....
Met een bezorgd hart was ze heengegaan... ‘'t was nie goed mit 'm’...
Van den arme zou Marietje begraven worden. Met de belofte dat de moeder het geld wel terug zou geven had de dokter 't gedaan gekregen.
Nog denzelfden avond stelde Peter een brief op. Niet aan haar. Hij schreef aan de mevrouw bij wie ze diende. Eerst had hij geaarzeld of hij Marie niet zou benadeelen met aan mevrouw te schrijven dat ze een kind had, maar als ze een vrijen dag moest vragen voor de begrafenis zou
| |
| |
ze 't immers toch moeten zeggen, en bovendien... was 't niet beter dat mevrouw haar Marietje's dood meêdeelde, heel voorzichtig... Marie hield zoo dól van haar kind... Dringend vroeg hij of mevrouw haar wilde sparen, haar troosten...
Donderdag's middags liet de postbode zijn bestelling glijden in de brievenbus van een deftig huis aan 't Bezuidenhout. De huisknecht nam alles er uit - twee briefkaarten en een brief; hij las wat er op de kaarten geschreven stond en beschouwde den brief aandachtig: ‘Niks bizonders, die is maar van den ouwen heer’, dacht hij. Nadat hij de briefkaarten had afgegeven aan de meisjes in de keuken schreed hij met afgemeten tred over de met smyrna belegde trap naar boven. In de dessertkamer legde hij den brief op een antiek gedreven zilveren bord en met onberispelijke lakkeimanieren bood hij dit mevrouw Heuve aan.
Met hun vieren zaten ze nog wat na te praten; de lunch was afgeloopen, de mokka kopjes waren leêg. Mevrouw Heuve van Abeele, een gedistingeerde brunette met koelen blik en scherp geteekende trekken, zat tegenover Rinske Brinia, een aardig blondje met een kindergezichtje en groote blauwe oogen.
Even had Mevrouw Heuve het adres gelezen op de enveloppe, toen had ze die neêrgelegd naast haar bord. ‘Van wie?’ vroeg haar man. ‘'t Is je vaders hand’ zei ze, en den brief opnemend met een: ‘mag ik even?’ opende ze 't couvert. Peter's brief viel er uit: ‘Alwéér verkeerd besteld’, merkte ze op, ‘natuurlijk, als er niet bij staat: Bezuidenhout, dan gaan ze altijd eerst naar 't Voorhout. ‘'n Vreemde hand... wat 'n gemeen enveloppe!’ Vluchtig las ze. Met een ontevreden trekje om den mond vouwde ze 't papier weêr dicht: ‘Vervelend’, zuchtte ze.
‘Wat is er?’ vroeg haar man.
‘'t Is over juf, haar kind is dood.’
‘Haar kind?’ herhaalde Rinske verwonderd.
Mevrouw Heuve knikte toestemmend... in gedachten...
‘Die zedige juf?... 'n gevallen meisje?’ vroeg Rinske weêr.
| |
| |
Toen, den brief neêrleggend, zei mevrouw Heuve: ‘Ik dacht dat je 't wist... nu, ik kan je die historie wel vertellen.’
‘Heel interessant zeker?’ vroeg Rinske, en ondeugend voegde ze er bij: ‘Moeten de heeren hun sigaar niet gaan rooken?’
‘Wij hebben geen haast,’ zei haar man. Rinske keek bedenkelijk.
‘Geen gevaar mevrouw,’ stelde Heuve haar gerust, ‘als mijn vrouw iets gaat vertellen kunnen wij veilig hier blijven, zij is altijd’... ‘Nu, stil dan!’ beval Rinske.
‘Toen baby nog gezond was,’ begon mevrouw Heuve, ‘had ik altijd 'n gewone juf bij haar; de eerste was 'n pretentieus nest’...
‘'n Verdomd aardig kind,’ viel Heuve haar in de rede, en ‘pardon’ antwoordde hij op een boozen blik van Rinske. Ongestoord vervolgde zijn vrouw: ‘Ze zag er uit om door een ringetje te halen als ze achter den kinderwagen liep... maar slordig... en coquette... ik kon haar niet houden. Natuurlijk zocht ik toen 'n leelijke... dat was al even erg, die was geëngageerd... dikwijls liep die meneer met haar achter den wagen. Daarna had ik er nog 'n paar; het was een eindeloos gesukkel. Toen werd baby ziek. Er kwam 'n verpleegster, maar dat was tijdelijk; die menschen betaal je per dag en zooveel verpleging had Anny op den duur niet noodig. Ik zocht dus weêr een juf, maar 'n heele vertrouwde... als je 'n man hebt, die van uitgaan houdt...’
‘En 'n vrouw bent, die er heelemaal niet buiten kan,’ vulde Heuve aan. ‘Nu niet storen’ smeekte Rinske.
‘Dan moet je het kind gerust kunnen overlaten. Ik kon toch niet nacht en dag op de kinderkamer zijn’...
‘Onmogelijk!’ stemde Rinske toe...
‘Enfin, ik zat erg verlegen. Toen gaf Emmy van Doorn mij 'n goeien raad: weet je wat je moet zien te krijgen, zei ze, zoo'n meisje dat 'n malheurtje heeft gehad, je hebt daar heusch wel eens goeie meisjes bij’... ‘Waarom niet?’ viel Heuve weêr in de rede. Rinske dreigde met haar vinger: ‘Durfde je dát aan?’ vroeg ze.
| |
| |
‘Wel, ik kon het licht probeeren, niet het eerste het beste natuurlijk’... ‘Par exemple!’ spotte Heuve. ‘Emmy's mama woont buiten; op 'n dorp komt 't nog al eens voor, van die onnoozele schepsels die naar de stad gaan dienen en er in loopen. Emmy schreef er over en zoo kreeg ik deze juf. Ik moet zeggen, ik ben er best meê uitgevallen.’
‘Niet erg onbeschaafd?’ vroeg Rinske, ‘'n meid eigenlijk?’
‘Dat viel meê: kijk, je begint met zoo'n meisje “juf” te noemen, dat vindt ze mooi; je zorgt dat ze goed gekleed gaat, dat doet óók al wat, en je vertelt aan de booien dat ze een kind heeft gehad, daarmee coupeer je de intimiteit met het keukenpersoneel.’ Rinske knikte instemmend. ‘Maar je betaalt haar als 'n gouvernante, dát moet je doen; daarbij geef ik haar al baby's afgedragen kleêrtjes, zoo kan ze haar kind in 't leven houden.’
‘En je doet 'n goed werk meteen,’ merkte Rinske aan.
‘Betrekkelijk, ik vind het voor die schepsels altijd veel gelukkiger als het kind dood is, en deze heeft er nog 'n ouwen vader bij.’
‘Wat 'n misère!’ zuchtte Rinske.
‘Ja,’ zei mevrouw Heuve, ‘ellendig, maar weet je wat zoo heerlijk is? Ze kent niemand in den Haag, ze taalt er niet naar om uit te gaan, geen vrije Zondagen, geen avondjes in de week... 'n enkele keer voor 'n boodschap, maar ze weet den weg niet in de stad; meestalvraagt ze 't aan Mina. Ik hoef haar alleen van tijd tot tijd 'n paar dagen naar huis te laten gaan. In 't begin van Augustus is ze geweest en ik had haar beloofd dat ze verleden week weêr gaan kon; ze gaat natuurlijk 't liefst als ze pas haar loon heeft gekregen, maar ik kon haar verleden week onmogelijk missen: aanstaanden Zondag zou ze dus gaan.... Maar nu die brief. Hoor eens wat die man schrijft, heusch héél goed geschreven’... ze las Peters brief vóór: ‘Aardig he? zoo écht!’ -
‘Toch hard voor zoo'n mensch’ zuchtte Rinske weêr.
| |
| |
‘Ik zit er erg meê in, we moeten van avond uit’, hernam mevrouw Heuve.
‘En 't zal laat worden’, beweerde haar man.
‘Weet je wát... het kind is toch dood, 't komt er eigenlijk niets op aan of ze één dag later komt. Ik zal haar morgen laten gaan; van avond zal ik haar zeggen dat 't kind ziek is, dan weet ze ten minste iets en nog voordat ze gaat zeg ik haar alles.
“En die brief?” vroeg Rinske.
“Die is niet aan haar”.
Boven, op haar witte, met verguld versierde bedje, lag het zieke kind. Met een hoog blosje op de wangen en schitterende oogjes luisterde het naar wat juf vertelde, zij mocht zich niet verroeren, stil op den rug moest ze liggen, en aan haar voet hing een zakje gevuld met zand; haar beentje was ziek.
Bij de tafel zat Marie te naaien aan een licht blauw jurkje; ze vertelde van een kindje, dat woont vlak bij een groot bosch, waarin ze vrij mag rondloopen om dikke zoete brummels te plukken en boschbessen... van het kindje, dat heel blij zal zijn met baby's jurkje; en met elke steek werd onder dat vertellen een blijde gedachte ingeweven... nog maar twee dagen...
“Juffie” klonk het uit het bedje, “kom eens hier.”
Toen ze kwam strekte baby de armen naar haar uit; ze trok haar naar zich toe en fluisterde: “Als je het jurkje hebt gebracht, kom je dan gauw terug, héél gauw?”
Marie kuste het kind en beloofde.
Vrijdags, vroeg in den morgen, werd Marietje begraven.
In het kale houten kistje droegen ze haar weg; baas Schut en zijn vrouw gingen meê naar het kerkhof. Hannes niet, die kon zoover niet loopen, zijn knieën knikten als hij stond.
's Middags bracht Truuske hem eten; hij zat bij het vuur, keerde zich niet om toen ze binnen kwam. Verlegen,
| |
| |
zonder een woord te spreken zette ze het schaaltje op tafel, ze was bang voor hem.
Om vijf uur kwam vrouw Schut, hij wilde niet meê. Op haar aandringen stak hij de lamp aan, hing hij water over het vuur. Een uurtje brandde de lamp, walmend doofde ze, er was geen olie meer.
Toen het licht uit was voelde hij zich eenzaam, erger dan straks. Nu was hij alleen... het kind was weg. Hannes keek om zich heen... schuw... 't was niet donker in de keuken, rein blank scheen de maan naar binnen. Moeilijk, bevend richtte hij zich op, wankelend schoof hij naar de bedsteê. Hij tastte naar de plek waar Marietje had gelegen, streelde over 't kleine kussen, zoekend naar het warme hoofdje en toen, in een opwelling van waanzinnig begeeren, nam hij het kussen op en drukte het aan zijn borst.
Bij de bedsteê, over den stoel waarop vrouw Schut 't had gehangen, hing nog het jurkje waarin Marietje was gestorven, daarop lag ook het kapje dat hij zelf haar had afgezet. Met onvaste hand trok hij het jurkje over het kussen en drukte hij er 't kapje op... toen keerde hij terug naar zijn stoel. Stil zat hij, zooals hij had gezeten op den avond, toen Marietje sliep aan zijn borst.
Het vuur doofde, hij merkte 't niet... stijfbevroren was alles rondom het huis, en door de reten sloop de vorst naar binnen; met ijskoude hand suste hij den ouden man in slaap.
Even voor 't vertrek van den laatsten tram was ze aangekomen, bij 't station stapte ze er in. In de wachtkamer van de halte in de stad zat Peter; hij had les gehad voor z'n hoofdakte en moest weêr naar huis. Hij kwam naar buiten toen de tram naderde, zag haar staan met afgewend hoofd op 't balcon van de eerste klasse, en herkende haar niet. Met den kraag van haar lange, ruige cape omhoog, den breedgeranden hoed diep in de oogen gedrukt, dacht ze zich veilig; niemand hoefde haar dik beschreide oogen te zien.
| |
| |
Toen de conducteur om geld kwam vroeg hij haar of ze niet binnen wilde zitten, “het vriest dat 't kraakt,” zei hij, “en je krijgt hier vlak den wind in 't gezicht.” Maar Marie bleef staan. “Ze is gek” mompelde hij en ging naar binnen “Je meisje staat in de koû,” zei hij toen Peter hem zijn kaartje overreikte, “Merie” voegde hij er bij, en met een schamper lachje, “die rijdt nou eerste klas.” Peter deed alsof hij niet begreep, maar 't bloed steeg hem naar 't hoofd. Onwillekeurig poogde hij haar te zien door 't gebloemde matglas van de tusschendeur. In de eerste klasse zat niemand, een donkere schim zag hij buiten staan. Hij liet haar voorgaan, den berg op. “Marie” fluisterde hij toen hij dicht achter haar was. De maan lichtte over zijn goed, trouw gezicht. Ze ontstelde. “Wil ik met je meegaan zoover?”
“Toe ja,” zei ze, “ik ben bang alleen.”
Zwijgend liepen ze een eind naast elkander voort, ze wisten geen van beide iets te zeggen.
“Marietje is dood,” begon ze eindelijk.
“Ja,” zei hij, “waarom ben je niet eerder gekomen?”
“Ik wist het niet.”
“Heeft mevrouw je mijn brief niet laten lezen?”
“Heb jij geschreven?”
“Ja, aan je mevrouw.”
“Wanneer?”
“Dinsdagavond, zóó toen 't kind dood was.
Marie rekende uit... “Dinsdagavond,” herhaalde ze, ze hebben mij pas gisteren gezegd dat ze ziek was en van middag... dat 't al te laat was.” Vreemd klonk haar stem alsof het stijgen haar den adem benam.
“Ze is maar één dag ziek geweest,” zei Peter, “Maandag is 't begonnen en van morgen hebben ze d'r begraven.”
Zwaar viel dat woord op haar neêr... begraven... ze zou 't dus niet meer zien, Marietje, haar kind... Peter hoorde haar snikken. Ook hem scheen de weg steil toe en lang. Er was niets meer tusschen hem en Marie, meer dan eens was hij haar voorbij geloopen als een vreemde, sedert dien kermisavond, waarop ze hem had gezegd dat
| |
| |
hij niet meer hoefde aan te komen, omdat ze nou geëngageerd was... maar nu deed 't hem zéér dat snikken, het was als schrijnde de oude wond opnieuw... toch kon hij geen woorden vinden om haar te troosten.
“Hoe is vader d'r onder?” vroeg ze na een poos.
“Hij verlangt naar je,” antwoordde hij kortaf.
Zij verhaastte haren tred, sneller tikten in de koude stilte hun beider voetstappen op den harden grond; voortgejaagd voelde ze zich, al wist ze nu dat het te laat was voor dat ééne, dat liefste... van morgen hadden ze 't begraven... dood had het op haar liggen wachten terwijl zij haar moederzorgen wijdde aan het vreemde kind....
Plotseling kwam 't in haar op:
“Wie heeft de begrafenis betaald?” vroeg ze.
“'t Is van den arme begraven.”
Marie bleef staan, ze kón niet... haar knieën knikten... van den arme... háár kind... uitschreeuwen wilde ze 't, maar de tranen kwamen niet, ze brandden in haar oogen, verstikten haar de keel.... van den arme.... o God! kreunde ze...
En moeilijk sloofde ze verder... stil naast haar liep Peter.
Eindelijk, scherp afstekend tegen den diep blauwen hemel, zag ze het kleine huis... haar huis.
Doodsch... als treurde het.
Het venster waar altijd licht uitstraalde was donker, ongesloten waren de luiken. Ze staken dwars de kale akkers over, den weg verkortend. Vlak bij lag nu de breede wélgedane boerenwoning van baas Schut met zijn rood gevoegden gevel, warm toegedekt onder het gladde, dikke strooien dak. Ze moesten er langs. Schuchter wilde ze voorbij sluipen, maar de hond sloeg aan: “Cas,” riep ze, “Cas”... Hij herkende haar stem, sprong haar te gemoet, rukkend aan zijn ketting. Maar ze liep door zonder om te zien.
Tot dicht bij huis ging Peter meê, even achter blijvend toen. Marie stond voor de deur, maar roerde de klink niet aan.
Peter kwam nader, hij meende dat ze hulp verlangde.
| |
| |
“Ik durf niet,” zei ze, “vader is dood.”
Peter zag dat er nergens licht brandde in huis, alle vensters waren dik bevroren. Even liet hij haar alleen.
“Ik zal om licht vragen,” had hij gezegd.
Baas Schut deed zelf open; hij wilde Peter binnen laten in de keuken. Helder straalde het licht hem tegen door de open deur, maar Peter bleef buiten staan.
“Is Hannes dood?” vroeg hij.
“Welnee,” antwoordde de boer, “hoe kom je d'r bie?”
“Hij heeft geen licht aan.”
“Dan zal die slaope.”
Vrouw Schut stond balkenbrij te bakken voor 't fornuis, het vet siste in de pan; zoo verstond ze maar enkele woorden. Ze zette het baksel op zij en kwam aan de deur.
“Hie vraog of Hannes dood is,” zei de boer.
Vrouw Schut keek naar het doodsche, donkere huis: “Da' za' wel nie waor zien,” meende ze.
“Wilt u met mij meêgaan?” vroeg Peter.
“'k Zou je danken, 'k gaoi d'r niet in bie aovend, 't spookt er.”
“Spoken?” herhaalde hij ongeloovig.
“Hannes het gezeid as dat ie Merie het gezien.”
“Marie spookt niet,” zei Peter, half spottend nu, daar is ze, kijk net stond ze nog bij d'r vader op de stoep; ze is zeker het huis omgeloopen om te zien of d'r licht is op den deel. Wilt u met haar meê naar binnen gaan?’
‘Nee,’ antwoordde ze stug, ‘ik wil met die deern niks te maoke hebbe, is dat 'n moeder!’
Peter stond verlegen...
Vrouw Schut had haast. ‘'n Lanteern ku' je kriege,’ zei ze, ‘wach maor efkes.’
Ze ging naar binnen. Marie had haar zien gaan, haar woorden had ze gehoord, en haar te gemoet walmde de zoet kruïge geur, die opdampte uit de warme keuken...
Als een herinnering van kindergenot, van gezelligheid en behagelijk smullen stroomde die haar toe; pijnlijker nog dan de felle noorden wind die haar huiveren deed, terwijl ze angstig wachtte op den stoep van het ouderlijke huis.
| |
| |
‘Breng 'j 'm eiges terug?’ hoorde ze vrouw Schut zeggen toen ze Peter de lantaarn gaf, en toen hij al was heengegaan, riep ze hem na: ‘As Hannes wat neudig hèt, kom dan gerus, we hebbe petrolie zat!’
Peter klopte aan de deur... 't bleef doodstil. Nog eens, luider nu... vergeefs. ‘Vader!’ riep Marie... ze kreeg geen antwoord.
Ze beproefden de klink op te lichten, de deur was gesloten. Peter haalde zijn huissleutel uit den zak, trachtte daarmeê het slot te openen... 't gelukte... zoo kwamen ze binnen.
Toen ze in de keuken traden hief Peter de lantaarn omhoog; bij den kouden haard zag hij den ouden man zitten, het hoofd gezonken op de borst; het was als hield hij een kind in de armen... hij was dood.
Eerbiedig naderden ze. Met groote oogen zonder tranen zag ze hem aan, haar vader... ze had 't wel geweten dat hij haar kind liefhad, dat hij haar lieveling in de bange uren zou hebben gekoesterd en verpleegd... nu zág ze het... onbewegelijk bleef ze staan. Ze liet Peter begaan toen hij voorzichtig het kussen met het bonte jurkje wegnam en hij neêrhurkte op den grond om de grove schoenen los te maken - ze zag hoe hij die uittrok: loodzwaar hoorde ze de voeten neerkomen op den grond.
Het licht van de lantaarn, die Peter had opgehangen onder de schouw glansde over het hooge voorhoofd, teekende diepe schaduwen langs den fijnen neus; de grijze baard golfde over de ingevallen borst. 't Was niet pijnlijk om aan te zien; stille ernst lag op het wasbleeke gelaat, vrede... Toen Peter opstond van den grond wenkte hij haar: ‘Nu moet je mij helpen’, sprak hij beslist, ‘wij zullen hem op het bed leggen’.
Hij beurde den doode op, droeg hem onder de oksels, en beval Marie de beenen te steunen. Zoo droegen ze hem van den stoel weg en strekten ze hem uit in de bedsteê.
‘Morgen zal ik de lantaarn terugbrengen,’ zei Peter als iemand die zich bewust is zijn plicht te hebben gedaan; met een kort: ‘goeie nacht’ ging hij heen.
| |
| |
Marie ademde op het venster, wreef een plek open in het ijs; ze tuurde hem na. Haastig loopend over het veld zag ze hem gaan... ze keek totdat hij den weg afdaalde, en ze hem niet meer zien kon.
Toen kromp haar het hart inéén. Vóór haar de eindelooze, ijskoude ruimte en achter haar... ze dorst niet omzien naar wat daar lag in de bedsteê, het was als wrong de angst haar de keel dicht, haar oogen brandden en pijnlijk tintelden de handen die ze krampachtig zamen klemde. Sidderend luisterde ze, haar hart bonsde bij 't minste geritsel, bang, doodsbang was ze dat hij zich bewegen zou, zich oprichten... wég wilde ze, niet alleen blijven hier... alleen met hem...
Plotseling moed vattend, gedreven door vrees, liep ze strak vooruit-ziende langs de bedsteê naar de deur. Aan den overkant van 't portaal trad ze de kamer binnen, en toen ze de kruk van de deur had omgedraaid, tastte ze naar den sleutel... er was er geen.
Op een stoel bij de tafel viel ze neêr. Ze drukte de handen voor de oogen. Hier was ze veilig, hier zou ze wachten tot het morgen werd. Denken moest ze hier... O, als ze dat maar niet hoefde, als ze maar slapen kon zooals hij, dien ze hadden neer gelegd... slapen voor goed. Ze snikte het uit. Meer dan angst was het nu wat haar radeloos maakte, wanhoop was het, grenzeloos leed. Ze schreide om het onherstelbare, om haar vader, om haar kind, ze schreide om zich zelve.
En als een visioen zag ze de koele vrouw met trotsche oogen... hoe ze binnenruischte in de kinderkamer, gisteren avond: sterren fonkelden in haar zwarte haren en een band van paarlen snoerde om haar hals. De met bont omzoomde mantel was haar van de schouders gegleden, geele zij had ze aan. Laag, heel laag uitgesneden was het lijfje zonder mouwen. Even had ze haar zien heenbuigen over het kind om het te kussen... 'n schande was het wat ze toen had gezien... maar een wondere geur als van bloemen omzweefde haar.
| |
| |
Eerst toen ze den mantel weêr had omgeslagen had ze gezegd:
‘Juf, ik heb een brief uit uw dorp, het kind is ziek.’
Het kind... toch had ze 't begrepen, om baby zei ze het kind. ‘U moet liever morgen gaan in plaats van Zaterdag, als u baby's beentje verbonden hebt kunt u gaan.’
En eer ze iets had kunnen vragen was ze weggeruischt...
IJverig had ze zitten naaien aan 't blauwe jurkje, ze wou het af hebben; toen het klaar was had ze 't omhoog gehouden, zich voorgesteld hoe het staan zou... Midden in den nacht had ze mijnheer en mevrouw hooren thuis komen. O, wat zou ze veel hebben willen weten, maar ze durfde niet... zoo midden in den nacht... Pas heel laat van morgen waren mijnheer en mevrouw opgestaan. Ze had baby verschoond en verbonden vóór twaalven, hopende met den middagtrein te kunnen vertrekken, maar 't werd te laat; pas tegen zes uur kon ze weg.
Even vóór haar vertrek was mevrouw bij haar boven gekomen: ‘Juf,’ zei ze toen, ‘'t is heel naar, maar 't was toch al te laat, het kind is dood,’ en met één had mevrouw haar een papiertje in de hand gedrukt: ‘Voor de begrafenis.’
Toen had ze niets meer gevraagd. Nóg wist ze niet hoe ze zoo gewoon naar 't station had kunnen loopen, haar kaartje had genomen... eerst in den trein had ze geschreid... bitter geschreid...
Moest ze weer terug naar mevrouw? Moest ze weêr wonen in dat mooie huis waar de dienstboden meer waren dan zij, waar men haar hield in afzondering als een vreemde? Het hoefde niet meer, het hooge loon was nu niet meer noodig... voor haar alleen. Was nu niet alles van haar, het huis, de meubels... alles wat haar ouders had toebehoord...
Als kind zag ze zich hier... en later... hier had haar moeder geschreid om haar... totdat ze niet meer schreien kon, hier had haar vader, die zooveel gaf om wat de menschen zeiden, haar de deur gewezen, haar verweten dat ze hem de kroon van het hoofd had genomen. Arme, beste vader, hij had haar toch vergeven omdat hij zooveel hield
| |
| |
van het kind... hij had er gebrek voor geleden. En zij was weggegaan, om veel geld te verdienen, ver van huis...
Wat zou ze doen, ze gaf om niemand meer, om niets. Moe leunde ze 't hoofd op de handen, zoekend, vragend. Ze zou willen bidden, maar ze wist niet meer hoe. Diep in haar gemoed herleefde een vurig, een kinderlijk verlangen naar God, en in haar bangen nood noemde ze Zijn naam. Veel woorden vond ze niet... toch bad ze. Toen was het als voelde ze weêr de teêre armpjes van het zieke kind om haar hals, en ze dacht aan haar belofte om gauw, heel gauw terug te keeren.
Toen het daagde werd er aan de deur geklopt. Marie deed open.
Voor haar stond vrouw Schut; ze kwam om haar lantaarn.
Marie ging naar de keuken om die te halen en achter haar trad nog iemand binnen... niet de strenge vrouw van gisteren avond; haar stem klonk week, haar oogen blikten zacht, van vrouw Schut was het haar beter ik. |
|
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd