Onze Eeuw. Jaargang 3

[p. 832]

Onze leestafel.

Primavera. Dramatisch Gedicht door Nico van Suchtelen. Haarlem Erven F. Bohn

Wie genot wil vinden in dit drama, waarin de heer van Suchtelen ons, wel niet verhaalt, maar toch laat gissen

‘hoe door Willens macht der schepslen smart en waan
In éénen gloed van kracht en glorie ondergaan,
En uit verloorner liefde eindeloos leege(n) nacht
De lente rijzen zal van 's hoogsten Levens pracht,’

moet beginnen met enkele dingen te vergeten, en andere nieuw te leeren.

Om met den vorm te beginnen, zal zulk een lezer afstand moeten doen van 't geen zijn praeceptor hem aangaande de uitspraak van Grieksche namen heeft geleerd. Van Suchtelen eischt (waarom is niet recht duidelijk) dat wij niet meer Kyăne maar Kyáne; niet meer Lámos, maar Lamáchos; niet meer Klymĕne maar Klyméne zeggen. Mij valt die concessie niet gemakkelijk; maar ik erken, ze betreft eene kleinigheid. Ernstiger echter wordt de zaak, en minder mijne neiging tot concessie, indien ik weldra bemerk dat de dichter ook van mij eischt afstand te doen van mijne gewoonte om in jambische verzen de sylben niet - naar fransche methode - te tellen, doch te wegen. 't Is waar, tot op zekere hoogte is hier vrijheid gewenscht en altijd gegeven. Zelfs een hardnekkig klassicist zal erkennen dat door vrije versificatie de schoonheid wint in verzen als 't volgende:

Zie hoe de zée, wījd sidderend verschiet
Bij 't nrschōkkĕn der scheemring...

al valt op schokken een klemtoon, die 't woord trochaeisch maakt. Maar hoe kan iemand, zonder zin en woorden geweld aan te doen, verzen jambisch lezen gebouwd als de volgende:

‘Zijn niet stémming en klánk der woorden ziel?

of

‘klyméne, een vroúw? Ik ken Nícias lánger.

[p. 833]

In het eerste is 't begin, in het tweede het eind alles eer dan jambisch.

Maar de heer van Suchtelen heeft dit zoo gewild. Dat hij even goed zuiver jambische verzen (zuiver volgens de oude school) kon maken, toont hij op iedere bladzijde. Indien hij dus verzen maakt als

Démons, démons uit mijn verborgenst zelf

dan doet hij dat zonder twijfel omdat hij dit mooier vindt dan b.v. te zeggen

O démons démons uit mijn heimlijkst zelf,

en de lezer die zijne vele schoone verzen wil genieten, dient zich daarbij neer te leggen, zij het onder protest.

Zoo is het ook met de geschiedenis. Er is geen twijfel aan of de dichter van Primavera weet zeer goed dat Nicias, de held, of beter, de hoofdpersoon van zijn drama, een Athener van zuiveren bloede is, zoo goed als hij b.v. weet, dat Lamachos reeds kort na 't begin van de Syracusische expeditie is gesneuveld; maar Lamachos sparend tot aan den val van 't Atheensche leger om hem dan met Nicias en Demosthenes te onthoofden, en Nicias herdoopend tot een uitgeweken Syracusaan strijdend tegen zijne eigene stad, zet de dichter de historie naar zijne hand, juist zooals hij het de jamben doet.

In mijne oogen is dat een vergrijp; maar ongetwijfeld denkt de heer van Suchtelen daar anders over. Gelijk het koor der Syracusaansche maagden zingt van de smarten der belegerde en verloste stad

Als waan, als waan, als rotsen van waan
Vergruiseld verstoven te loor gegaan,

zoo is voor den zanger van dit spel van den waan ook de geschreven historie weinig méér dan een symbool dat velerlei uitlegging verdraagt.

Maar niet slechts wat de feiten-geschiedenis aangaat, ook ten opzichte van den psychologischen ontwikkelingsgang wandelt de lezer van dit dramatisch gedicht in een Maeterlincksch schemerlicht. En ook dit heeft de dichter alzoo gewild. Meestendeels geeft hij slechts stemmingen aan, zelden werkt hij ze uit tot duidelijk gepraeciseerde gedachten, nooit tot in daden belichaamde wilsuitingen.

Op de stemming van zijn hoofdpersoon bereiden ons in de eerste scène Klymene, de zorgvolle hetaire van Nikias (in waarheid een zeer ongrieksche type), en Theron een platonicus

[p. 834]

avant la lettre voor. De zwoelte die voor den kalmen Theron 't naderen van de lente is - en die in hoogeren zin dan Theron, beseft ook werkelijk lente verkondigt - is voor Klymene iets vreemders:

‘het is of alles wacht, stil wacht

En siddert om geheimvol ver gebeuren
Dat komen gaat.

Hare liefde zegt haar, dat de groote smart waarin zij gevoelt dat Nikias ondergaat, is zijn droomend verlangen naar eene andere vrouw, zijn verlangende liefde naar een verloren verleden, die hem al zijnen roem, al zijne wapenfeiten ook den oorlog van heden waan en schijn doet achten. Onbedektelijk bekent Nikias zelf het straks aan Theron:

'k Heb Syracuse lief, omdat 'k er eens
Liefhad.... O Theron! Maar ge weet het nog,
Toen was 't als nu: 't was lente en 'k had lief.

Het is blijkbaar de bedoeling van den dichter geweest zijnen held te vrijwaren voor de beschuldiging van zwakheid en onmanlijke slavernij aan zinlijken hartstocht. In schijn stelt zich wel Theron tegenover 't geen hem in Nikias zieklijk sensualisme dunkt, Theron, die ook wel liefdesverlangen kent, maar van gansch anderen aard

‘'t Onduldbaar verlangen om te zijn

Een held, een god een schepper van nieuw leven;’

doch de ontwikkeling van het drama moet, indien ik mij niet vergis, aantoonen dat in den grond beider verlangen niet slechts in hevigheid gelijk, maar ook ten opzichte van den inhoud nauw verwant is.

Of dit werkelijk des dichters bedoeling is, moeten wij grootendeels raden; en hierin ligt m.i. de zwakheid van het gedicht. De psychologische teekening van den veldheer, uitvoerig gegeven in het tweede bedrijf, zijn ontwaken uit de verdooving van zijn droomziek leven, dat eer dood mocht heeten, is 't duidelijkst en voor ons het aantrekkelijkst waar zij den dichter elegisch stemt en Nikias in schoone zangerige verzen 't verleden van zijn eenvoudige reine liefde herdenkt. Maar als dan de held onder de bekoring van een fraai door zijn monoloog heengeweven koorlied ter eere van de ontwakende lente ontwakend tot een nieuw aan de macht van den waan onttrokken leven uitroept:

[p. 835]

 

Om mijn zelfs loutring droeg ik zooveel zonde,

 

Om 't eigen licht zocht ik zoo duister leed,

 

Maar uit den bloedsgloed van mijn ondergang

 

Rijst nu herboren Gods geweld'ge wil;

 

Mijn wil, mijn wil tot opgang en nieuw leven!

dan is het zoowel voor hen die de Grieksche geschiedenis kennen, (door van Suchtelen met onberekenbare vrijheid gebruikt) als voor hen die in dat opzicht ‘onbevoordeeld’ zijn, zeer te betreuren, dat de dichter, als ware het om de vage betoovering dezer mystieke stemming vooral niet door eenige praecisie te verstoren, ons geheel in het duister laat welke groote daad aan Nikias waarachtig leven zal teruggeven, en we zijn niet weinig teleurgesteld wanneer wij in het derde bedrijf Nikias gevangen ziende met Demosthenes en (wijlen) Lamachos uit de ‘stemmen des volks’ opmaken, dat Nikias met een gedeelte van zijn leger, tusschen het tweede en derde bedrijf in, moet hebben getracht ‘het Syracusaansche volk te bevrijden uit de banden der tyrannie’, zoodat juist datgene wat wij hadden geleerd te beschouwen als een van de zwakste punten in het beleid van den historischen Nikias, hier (alweer dichterlijk door den Heer van Suchtelen gewijzigd) de groote daad wordt van zijn manlijken wil.

Bezwaren als bovengenoemde breed uit te meten of zelfs aan te duiden zou onredelijk of overbodig zijn wanneer wij niet meenden van den dichter dezer dramatische schets veel te mogen verwachten. Mij aangaande, ik zie ondanks het vele dat mij onbevredigd liet in Primavera de belofte van rijperen en meer doorwrochten oogst dan deze lentebloemen gaven.

K.K.

Nieuwe Arbeid. Maandschrift van Groot-Nederland, gewijd aan Literatuur, Beeldende Kunsten en Muziek. Redactie: W.A.C. van Dam, Ed. Thorn-Prikker, Victor De Meyere, W. Graadt van Roggen, K. van den Oever, Frans Buyens. - Uitgave van Jong-Holland. Utrecht, H. van Romburch, Antwerpen, P.J. van Melle. Afl. I en II 1^e jaargang.

Es ist erreicht! Vooreerst het ongeloofelijke en onmogelijke dat we nog een nieuw tijdschrift rijker werden en er toch eindelijk één minder verscheen, het is werkelijkheid geworden door deze toevoeging aan den reeds respectabelen titel van dit nieuwe maandschrift: ‘voortzetting van de tijdschriften Jong-Holland en De Arbeid.’ Een voorbeeld dat navolging verdient, doch die, naar

[p. 836]

ik vrees, meer gewenscht zal worden door lezers en directeuren van leesgezelschappen, dan ze zal worden betracht door redacteuren en uitgevers van tijdschriften.

In de tweede plaats is hier bereikt wat Potgieter indertijd tevergeefs van zijn ‘Gids’ had willen maken, nl. een enkel literair tijdschrift. Want dit eerste dubbelnummer van ‘Nieuwe Arbeid’ geeft 21 bijdragen en deze een en twintig zijn puur literair: proza, gedichten, een beetje critiek en beschouwing - maar geen greintje historie of sociologie, geen aasje wetenschap of wat dieper gaande causerie. 't Is alles literatuur en nog eens literatuur, en juist als men dan wil gaan mopperen dat men ‘des Guten zuviel bekommt,’ dan leest men op bl. 92 dit netjes-aangedane zinnetje: ‘In waarheid, de meeste gedichten en novellen kunnen ons nu eenmaal geen belang meer inboezemen,’ waarop de onbeleefde lezer antwoordt niet te begrijpen waarom ‘Nieuwe Arbeid’ dan eigenlijk is opgericht. Zeker niet om ons te bekeeren tot de beginselen der redactie. ‘Ik zal u niet vragen sociaal-democraat of anarchist, of liberaal, of anti-revolutionair te worden. Ge kunt u gedragen in dien grooten optocht naar de toekomst juist zoo als ge wilt.’ Hier zegt de beleefde lezer natuurlijk: ‘dank u vriendelijk!’ en verbaast zich dat men hem tegenwoordig nog zooveel vrijheid laat.

Doch genoeg om te zien dat dit nieuwe maandschrift niet beter kon beginnen, dan 't deed door te openen met: ‘Eene jeugd.’

't Is jeugd, alles jeugd, wat men hier hoort of niet hoort en - maxima reverentia debetur pueris.

Dus onze vriendelijke reverentie voor ‘Nieuwe Arbeid.’

G.F.H.