Onze Eeuw. Jaargang 3

[p. 828]

Aanteekeningen over Schilderkunst
Door P.C. Hamburg.

J.H. Weissenbruch †.

Hij is niet meer in ons midden, de kernachtige figuur onzer Haagsche school. In deze groep, waartoe de schitterendste vertegenwoordigers der nieuwe Hollandsche schilderkunst gerekend kunnen worden, vormde hij met J. Maris en Bosboom mede een der krachtigste typen van het tonalisme. Het is geenszins bij toeval, dat ik deze namen bijeenvoeg, daar zij behalve dat zij tijdgenooten zijn en een algemeene verwantschap vertoonen, bovendien een elkander aanvullend beeld vormen eener vorige generatie, en als zoodanig deze periode volledig karakteriseeren. Geen dogmatisch schoolsche strekking was het, die hen bond, geen van buiten aangebrachte methodiek, doch slechts de hoogheid van hun gemeenschappelijk streven naar de harmonie der tegenstellingen en de liefde voor de natuur vereenigde hen. Den schoonen schijn gaf J. Maris met de genialiteit van zijn veelzijdig palet, Bosboom met den diepen ernst zijner klassieke natuur en Weissenbruch met den eenvoud van zijn impressief gemoed. Zoo verbonden door het algemeene en bijzondere hunner eigenschappen en karakteristiek vormen ze samen een lichtende driestar voor nu en de komende tijden.

[p. 829]

De levensloop van Weissenburch onderscheidde zich niet door bijzondere gebeurtenissen. Uit eenvoudige ouders geboren, gestorven in het huis en de stad waar hij het eerste levenslicht aanschouwde, bleef hij tot in de beschikkingen voor zijne uitvaart de eenvoudige sympathieke mensch. Zelfbewust, doch vrij van spitsburgerlijken eigenwaan, voegde hij zich niet naar het karakterlooze van eenen algemeenen smaak en verkreeg ook evenmin het officieele schilderstype eener deftig bedaagde confrérie. Hij bezat den innerlijken aandrift van een ontvankelijk gemoed en de geoefende hand van een, voor wien naar het scheen geen technische bezwaren meer bestonden. Zoo althans doet zich de uiterlijke kant zijner kunst aan ons voor, en ofschoon hij technisch in staat zou geweest zijn elken Yankee-millionair eenige decimeters ‘Dutch painting’ van zijn hand te leveren bleef hij qua artiest een moeilijk werker, onvermoeid van den morgen tot den avond zoekende naar wat toch telkens weder als aan zijn hand ontglipte, het onbereikbare ideeele.

En toch - wat heeft hij in die onvermoeide jacht ons een rijkdommen van zijn hand gelaten.

Nu is hij van ons heengegaan, de hartstochtelijke minnaar der natuur, juist nu de lente weer haar intrede deed.

M.W. van der Valk. (Tentoonstelling Rotterdamsche Kunstkring.)

Van het grootsteedsche rumoer eener handelstad met de staag heen en weer bewegende menschendrommen, het gezoem van stemmen, geratel van karren, gerinkel van trambellen en het er bovenuit gieren en deunen van straatorgels in de stilte van een stemmig expositiezaaltje verplaatst, ondergaan we ongeveer de gewaarwordingen van een zwerver na 'n eindelijk gevonden thuis. Nog dringen de verre gedempte stadsgeluiden tot ons door, dan even het schelle spichtige keffen van 'n hond en het druilerig dwingen van kinderstemmen....totdat in de suizende stilte de schilderijen

[p. 830]

aan de grijze wanden beginnen te kleuren als zacht aangevangen muziek; steeds sterker krijgen de lichtgrijs en blauw-geel-okerige tot de fel cromaatkleurige gamma's hun bijzondere waarde.

Wat blijft het voor ons stedelingen, wonende soms twee drie hoog, met 'n uitkijkje op een binnenplaatsje, toch een kwelling deze reeksen heerlijk frissche natuurbeelden te aanschouwen, en het lijkt me bijkans een onbegonnen werk een buitenman als van der Valk in al zijn natuur-uitbeeldingen en impressies te volgen. Telkens komen ons zijn moment-opnamen met de fel-kleurige tegenstellingen, hoewel volkomen natuurgetrouw, te brute of overdreven voor. We vertrouwen onze oogen niet als we het fiksche kleurige van van der Valk's aquarellen beschouwen, doch we hebben maanden in de donkere winteistad geleefd, de lange avonden bij kunstlicht doorgebracht, en nu lijkt ons het schetterende-kleurige onverholen daglicht, dat uit vele dezer werken straalt, alsof we van uit het donker plots oogknippend in 't felle licht staren.

Twee zeldzame eigenschappen vormen voornamelijk de aantrekkelijkheid dezer intieme kunst, zelfkennis en bescheidenheid, eigenschappen die wellicht ontstonden uit bijzondere natuurvereering, een factor, welken we steeds in alles bespeuren, door zeldzame techniek tot een belangrijke uiting geworden.

Hoewel we bij van der Valk nimmer iets bemerken, dat de grens nadert van modernisme en we zelfs in zijn Fransche studies (uit Pontoise en Auvers-sur-Oise) gelijk ook in enkele andere de verwantschap met een vorige generatie vinden, zoo behoort hij vooral door zijn latere werken tot een nieuwere lijn in onze kunst, eenigszins verwant aan het neo-impressionisme.

Met innige verheuging, door den ongekunstelden eenvoud steeds meer verlokt, genoot ik gansch dezen schat van natuurbeelden, stillevens enz. Heerlijk rijp doorwerkt is een collectie herinneringen uit Auvers-sur-Oise, en wat bijzonder treffend is de karakteristiek van het Hollandsch landschap door dezen artiest gegeven. In ‘Avond’, een geval aan den buiten-

[p. 831]

kant van Amsterdam, is de avondstemming zoo zuiver en vol, en de verdeeling der tegenstellingen, compositie en kader-verhouding, alles werkt mede dit eenvoudig gegeven - als zoovele andere - tot een lust voor het oog te doen zijn. Veel meer zou ik kunnen noemen, als b.v. de vondsten uit ‘Scherpenzeel’, de karakteristieke sluizen bij Nieuwer-Amstel, de breede vaarten met kleurige huiskes, de stilte der bosschen en het opstapelen van wolkgevaarten boven de vlakke poldervaarten.

Waarlijk, in tegenstelling met de hedendaagsche veelvuldig voorkomende grootdoenerij en den daarmede verbonden wansmaak, is deze kunst inderdaad een bron van genot, en velen met mij zullen deze kleine bescheider tentoonstelling nog lang met genoegen in hun herinnering bewaren.