Onze Eeuw. Jaargang 2

[p. 785]

Drie Cathedralen
Door M.W. Maclaine Pont.

Reisindrukken.

Hoe houd ik van de Middeleeuwsche kerken; van hare hooge gewelven gaat een tooverkracht uit, ons inwijdend in hare geheimenissen. Daar was een tijd toen de menschen hunne gedachten niet wegwierpen op het geduldige papier; toen dagbladen, tijdschriften en gelegenheidsverzen de huizen nog niet binnenstroomden. Wie toen leed, of bad, of zijne smart verkropte of juichen kon, tot het hart hem overvloeide, trok naar het gebergte, hieuw zich een blok uit en boeide de bewegelijke gedachte in het vaste graniet. De oude kerken zijn de boekerijen van die steenen tafelen, men kan ze lezen, blad voor blad.

Neuchâtel.

De kerk van Neuchâtel is leeg. De banken spreken niet: de muren schijnen op iets te wachten. De ruimte is groot, de menigte verzamelt zich, maar de honderden schuilen weg en maken zich klein. Zij houden zich achteraf, zij hebben geen eigen karakter, zij verontschuldigen zich bijna, dat zij bestaan. En toch, dat bestaan heeft een doel. Het is een reuzengroote tombe, het graf van Neuchâtels Burchtheeren. Daaromheen is de kerk gebouwd, daaromheen ver-

[p. 786]

zamelen zich de burgers. Stout en indrukwekkend staan daar de Heeren, hoog zich verheffend boven de menigte. De Burchtvrouwen in hare witte gewaden, de handen over de borst gekruist in vromen ootmoed, blijven in het graf, maar zij treden naar buiten. Zij staan in de kerk, hun zwaard blinkt tegen de pilaren. Het blanke staal van de harnassen, de duizenden lichtpijltjes van de maliënkolders schitteren en fonkelen in de zonnestralen. Zij staan daar met open helmvizier, en blikken neder op de knielende menigte. Zij geven bescherming, maar eischen arbeid; voor hen zijn de tienden van den akker, de cyns van den wijnberg, de penning van het koopmanshuis. De stad die afdaalt van de hellingen der hoogte, die zich uitbreidt aan haar voet, heeft geen eigen naam; zij is de nieuwe burcht der Heeren: Neuchâtel. Eeuwen na eeuwen zijn de burgers naar omhoog geklommen, zich vereenigend om de Heeren der Burcht, zich verzamelend om hun graf, wit als de muren der kerk, zich verontschuldigend, zich uitwisschend....

Bern.

‘Ces Messieurs de Berne!’ zeggen die van Neuchâtel niet zonder een zweem van minachting. ‘Ces Messieurs de Berne...!’

Ziet hoe zij de kerk zijn binnen gestroomd met het volle, frissche, bonte leven der Middeleeuwen. Geen plekje is er ongebruikt gelaten. In de koorbanken zijn zij gebleven, zooals zij zich er eenmaal nestelden. Welk een lange optocht van ambachten en gilden, niet in pronkgewaad, maar in het werkpak, veelverwig, vol afwisseling. Die burgers, zich zelf bewust, schamen zich hunnen arbeid niet. De visscher sleept zijn net voort, de smid heft den hamer op, zijn linkerhand houdt de tang, die het gloeiende ijzer vastknijpt. De schoenmaker slaat het vreemd gevormde voetbekleedsel op de leest, de timmerman staat daar met hamer en meetstok. De huismoeder, met opgestroopte mouwen haalt het linnen door het schuimend zeepsop. De wever en de looier, de steenhouwer en de metselaar, de boer en de herder, allen omringen zij het altaar. Ieder beeld met groote zorg ont-

[p. 787]

worpen en voltooid is een model van statige schoonheid of dartele bevalligheid. Hier heeft de kunst de platheid van het dagelijksche weggenomen en wijding gegeven aan de eentoonigheid van het leven.

Het is het alledaagsche, naderend tot het verhevene; de verschijnselen van den wegvluchtenden tijd wortelend in de eeuwigheid; het is de verzoening van den moeitevollen arbeid der menschen met de heilige sabbatsrust in God. En hoe gelukkig heeft dit volk zich gevoeld! Plotseling barst de vroolijkheid uit bij die ernstige werklieden. Aardige kindergestalten stoeien om de zware druiventrossen; zij klauteren de banken op en af, kobolts en dwergjes kruipen er onder door. Zelfs de onbehouwen beren naderen tot het heilige. Voor geen enkele van zijne aandoeningen en begeerten heeft dit volk zich behoeven te schamen; in zijn vroolijkheid is geen spot, in zijn luim geen bitterheid. Het is een fiere krachtige geest, die wist, wat hij wilde en het kon volbrengen. Het is het volk dat zijne vrijheid behield, omdat het, diep in zijn ziel, den prijs er van voelde. Want zie daartusschen het bonte gewoel van den arbeid en het dartele spel van den geest, de fijnbesneden strenge gelaatstrekken van die krijgslieden wier zwaard gereed is te straffen wie misbruik, als wie inbreuk maakt. Zie daar boven waarschuwend, toeziende en zegenend die wolk van getuigen: die schare apostelen en profeten!

Ces Messieurs de Berne...

Constanz.

De kerk is tweeslachtig. De Romaansche bouw eindigt plotseling en zonder eenige reden verheffen zich op het breede, zware muurvlak de fijne, kantige lijnen der gothiek. Niemand gaf zich moeite, de tweespalt te verbergen. De rondboog eindigt, de spitsboog vangt aan, alleen gescheiden door een schrille lijn. Het hindert, het doet pijn, het gevoel lijdt er door. Meer nog: het ontroert de ziel. Want hier werd geleden, zwaar en bitter, hier werd het volk verminkt en afgesneden van zijn volle en vrije ontwikkeling. Zijne vleugels werden geknot, zijne wieken afgeslagen.

[p. 788]

Constanz, de stad waar het eerste morgenrood der Hervorming de zielen verheugde, waar de groote gedachte van vrijheid van geweten het eerst de harten kloppen deed - maar waar de keizers en de pausen hunne conciliën hielden met een leger dat angst en schrik verspreidde en een pracht die de oogen verblindde - Constanz is onverzoend.

Huss werd er gevangen genomen, overgeleverd, veroordeeld en verbrand: het volk sleepte zelf het hout naar zijn brandstapel en schreef regelen vol spot op de muren waarbinnen hij verraden werd. In de kerk, waar zijn stem weerklonk, wordt nu de mis gevierd en jaar in jaar uit sleepen de priestergewaden om het hoogaltaar, uitwisschend iederen indruk van zijn voet.

't Moge zoo zijn,.... toch is Huss de held van het volk. Men scheldt hem ketter, maar men voert u naar de plaats waar hij den marteldood stierf. Men doet u opklimmen naar de zaal waar hij stond tegenover Paus en Keizer en nochtans volhardde. Men leidt u ter beevaart naar de kleine cel aan het meer, waar hij gebonden nederlag. Hier werd Huss verbrand, de afvallige, de scheurmaker, die de schennende hand uitstrekte naar het heilige, het onaantastbare; zoo spreken de lippen. Maar een geheime aanraking met de hand vestigt uw oog op een beeld en gij ziet den geloofsheld op den brandstapel en Christus die tot hem nederdaalt in het midden der vlammen, die de hand hem legt op de hijgende borst en hem in het oor fluistert: Wel u, gij getrouwe!

O, Constanz is vol tweespalt en onderdrukt verlangen. Constanz is onverzoend!

Daar is de kerk waar hij werd uitgeworpen, hier de zerk waarop hij stond en die geen vocht meer wil opnemen, sedert zij zijne tranen indronk. Ginds zijn de gestoelten der prelaten, die hem afsneden van hunne gemeenschap. In die banken heeft het volk zijn oordeel neergeschreven. Het is geen humor; geen spelende geest, maar de bittere spot der gewonde ziel. Het zijn vromelijke voorstellingen van Christenridders die de machten der hel overwinnen, maar met een grijns aan het slot. Het zijn eerwaarde priesters en monniken, maar met iets onnoembaar vuils en

[p. 789]

laags. Hoe wel kennen deze heiligen de wereld, - hoe goed weten ze haar te gebruiken in vormelijke schijnheiligheid. Het is al de rijke opschik van den triumfator met den grijns van den man die zijne doodswonde schrijnen voelt. Het is het ongeloof in de zegepraal van het heilige, het is de verlamming van het hart.

Het volk dat zich verdrong om keizer en paus terwijl het zijn profeten doodde en steenigde die tot hem gezonden waren - dat volk heeft onder deze gewelven zijn vertwijfeling uitgestooten en wie dien kreet verstaat na zoovele eeuwen, dien doet hij nog het harte samenkrimpen.

Neuchâtel, met de forsche kracht van haar overheerschenden adel, eenzaam staande en hoog tronende.

Bern, met de bonte en schitterende openbaring van haar werkzaam en fier volksleven.

Maar o Constanz, met haar verkracht geweten!