Onze Eeuw. Jaargang 1

[p. 341]

Onze Leestafel.

LITERARISCHE INTERLUDIËN door J. van den Oude, Leiden, S.C.v. Doesburgh 1899. - Idem, Tweede Bundel, 1901.

‘Deze stukken verschenen, onder het opschrift “Onze Leestafel”, in het Nieuws van den Dag’. Aldus luidt eene mededeeling aan de rugzijde van het titelblad in den eersten bundel der boekbeoordeelingen, die de heer J. van den Oude onder den onhollandschen verzamelnaam van ‘Literarische Interludiën’ heeft vereenigd: in den tweeden bundel wordt deze mededeeling gemist. Men kan dus van dezen schrijver in zekeren zin zeggen wat hij zelf van Charles Boissevain getuigt: hij is journalist; - en waar hij den heer Boissevain toevoegt, dat hij al zijn ‘politieke snuggerheid, die wezenlijk niet boven het peil van een gewone dagblad-correspondentie gaat, nu maar stil had [moeten] laten vergaan met het dagbladnummer, waarin zij verscheen’, daar geeft de recensent ons dus een maatstaf aan de hand voor zijn eigen werk; de vraag is of deze boekbeoordeelingen wezenlijk zoozeer boven het peil van een gewone overeenkomstige rubriek in de dagbladen uitstaken, dat zij waard mochten heeten niet te vergaan met de nummers der couranten, waarin zij verschenen. Op die vraag is het antwoord niet met enkel ja of neen te geven of liever zoodanig antwoord zal noodwendig voor de eene recensie bevestigend, voor de andere ontkennend moeten luiden, voor de meeste echter zeker wel bevestigend. Want J.v.d. Oude is een schrijver, in dien zin dat deze twee lijvige bundels - de eerste telt 289, de tweede 249 bladzijden - waarin over allerlei schrijvers en schrijfsters wordt gehandeld, zeer aangenaam zich laten lezen.

[p. 342]

Wat hij te zeggen heeft - en hij heeft over elk boek wel wat te zeggen - dat weet hij weer te geven en uit te drukken met ‘verve’. De ‘ééndagsvliegen’ (gelijk de schr. alweer Boissevain's politieke beschouwingen noemt) van J.v.d. Oude fladderen lustig rond, met iets als stofgoud op de vlerken. Al hebt ge ook het boek niet gelezen, dat de recensent onder handen heeft, gij neemt toch gaarne kennis van wat hij daarover in het midden brengt. En mij dunkt, hierin spreekt een groote lof voor dit werk. Zoo er voorts een reden moest worden gezocht ter rechtvaardiging van het overdrukken dezer dagblad-boekbeoordeelingen, deze zou daarin te vinden zijn dat J.v.d. Oude doet wat vele anderen onder zijn collega's nalaten, en nalaat, wat velen hunner doen: hij is allerminst - o, allerminst! - de dupe van al wat maar even zweemt naar moderne mooidoenerij; ontwaart hij die ook maar van verre, dan trekt hij gelaarsd en gespoord daartegen te velde en zijn slagen zijn raak. Ik weersta de verzoeking enkele zijner meest stekelige vinnigheden aan het adres van A of B hier af te schrijven; zeker is dat v.d. Oude kan zijn en dikwijls is wat iemand mij na het doorbladeren dezer bundels aanduidde als ‘lekker scherp’. Zoo zal men dan - en daarvoor is het bepaald goed dat deze recensies niet met de dagbladnummers vergaan zullen - zoo zal men dan later kunnen zien dat de heerschappij onzer hyper-modernen in de vaderlandsche letteren niet onbetwist was; dat niet heel het thans levend geslacht in aanbidding verzonken lag voor wat later allicht als een wonderlijke afdwaling van goeden smaak en waren kunstzin zal worden gekenschetst. En juist het feit, dat zoo onverbiddelijk vonnis geveld werd allereerst in de kolommen van een veelgelezen dagblad zal voor de na ons komenden het bewijs zijn dat er trots de luidruchtige toejuichingen van bentgenooten een breede schare was van mannen en vrouwen, die weigerden den ‘litterarischen gigerl dezer tijden’ te verslijten voor den echten letterkundigen gentleman.

Gaat v.d. Oude niet wel eens te ver, als hij dit stokpaardje berijdt? Bestijgt hij het beestje niet al te vlug? Meent hij niet soms genoeg te doen door ter zake van een boek opnieuw te getuigen hoe b.v. het ‘mondaine’ in de letteren hem tegenstaat? Het zijn vragen, die ik stellen wil en waarop een antwoord slechts te geven ware, door stuk voor stuk na te gaan wat hij telkens wèl en wat niet heeft neergeschreven. De hoofdzaak is toch ook, dat hij getuigd heeft, krachtig en ondubbelzinnig en dat hij dit te doen wist in een smakelijken vorm, zonder te kwet-

[p. 343]

sen, zonder te vervelen. Maar .... behoort deze schr. soms ook niet tot hen, die - naar de aardige Fransche uitdrukking - ‘s'écoutent parler’, die zich vermeien in de prettige of pittige of snaaksche manier, waarop zij de zaken weten voor te dragen? Het heeft mij wel eens getroffen onder het lezen, dat deze schrijver .... schrijft, om te schrijven, hier en daar; dat hij eenzelfde gedachte weer eens omdraait en nog eens uitstalt in een ander gewaad en dan nog weer wat anders gevonden heeft, dat hij toch ook niet ongeschreven wil laten, omdat het zich zoo aardig zal laten lezen ....

Maar ik wil niet langer ‘de recensent ook der recensenten’ zijn; genoeg zij het dus met dit weinige de aandacht te vestigen op deze bundels, waarin veel lezenswaardigs voorkomt voor hen, die al de daarin besproken boeken kennen .... of ook niet.

H.S.

Deemoed. Drie vertellingen door J. de Meester, Amst. S.L. van Looy. 1901.

Plaatst men het boekje van den Heer de Meester in een Hollandsche omgeving, waar de kunst van een eenvoudig verhaal op onderhoudende wijze te vertellen nooit bij uitstek gebleken is, dan lijken deze simpele, weinig pretentieuse verhaaltjes niet kwaad voor den minnaar van niet àl te ontroerende, niet àl te inspannende, gematigd-realistische woordkunst. Zet men er echter enkele uitnemende Hollanders naast, als van Groeningen en Jac. van Looy, en de nog voortreffelijker buitenlanders als Jules Renard, Guy de Maupassant en Rosny, dan voelt men onmiddellijk dat die heeren nog over andere capaciteiten beschikten, dan die waarvan het werk van den Heer de Meester blijk geeft. Geest, sarcasme, satire, de vermomde dragers van de diepste aandoening, die de ‘contes’ van een de Maupassant zoo verbazend spannend maken, men mist ze allen in de vertellingen van den Heer de Meester. Wat hij wel heeft, dat is een, het zij met zorg aangekweekt, dan wel aangeboren, gevoel voor de zacht-droevige voorvallen van het dagelijksch leven, die menigeen onopgemerkt aan zich voorbij zou laten gaan, maar die door den auteur van Deemoed worden waargenomen en op meer dan een wijze in taal weergegeven. Want dit is het eigenaardige van des Heeren de Meesters werk, dat hij daarin, wellicht geleid door het briljante voorbeeld van den door hem be-

[p. 344]

wonderden taalvirtuoos van Deijssel, niet één, maar verschillende schrijfmanieren aanwendt. In het eerste verhaaltje b.v. ‘Kerstvertelling’ vertelt een man van een jeugdherinnering, hoe hij het doode broertje van zijn vriendjes in het kistje ziet liggen en daar, gedachtig aan het verhaal van Christus ‘geboren om te sterven’ voor het eerst het raadsel van leven en sterven beseft. In overeenstemming nu met den inhoud, is de schrijfwijze van deze vertelling in kinderlijken toon, men zou haast zeggen in dien van een schooljongens-opstel, gehouden. Maar hoe moeilijk het is op deze manier het onderwerp in den stijl te reflecteeren, moge blijken uit het feit, dat zelfs de Heer de Meester, met hoeveel consequentie hij zijn stijlprocédé ook toepast, hier en daar een kleine vergissing begaat:

‘Willem en Jan hadden een bakslee, we hadden zóó dikwijls “er mee gespeeld”.

Aldus zouden de woorden van den jongen naar waarheid weer gegeven zijn. Om echter het dubbele hadden te vermijden schrijft de auteur verkeerdelijk:

Willem en Jan bezaten een bakslee, we hadden zóó dikwijls er mee gespeeld.’

Evenzeer als in dit eerste verhaaltje is ook in Deemoed, waar de droefeindende liefde van een Parijsche ziekenzuster voor haar tering-patiënte, en voor den dokter, die een ander meisje huwt, verhaald wordt in overeenstemming met het gezegde. Het grauweentonige der wegkwijnende dagen wordt goed weergegeven in den eentonigen stap der emotieloos gebouwde zinnen en als hier ons een enkele Lapidotische Marfa-visie komt storen ‘En toen zij geknield nederlag, was het in de blanke maanlichtkamer, als bad de stilte met haar mede’ (p. 35.) òf wel zinnen als de volgende wat àl te primitief gestyleerd lijken:

‘Andere keeren wist zuster Clémentine tegenwoordig de gedachte aan deze dingen altoos weg te dringen’ p. 30. ‘Wanneer zij door de straten liep, waaruit nu, achter den veiligen muur, de geluiden toch eigenlijk niets vreeswekkends konden hebben, en in den maalstroom van bedrijvigheid moest ze vooruit, tusschen zoovele barsche en spotgrage menschen schielijk door, telkens uit den weg tredend en toch zoo menigmaal geduwd en gestooten, dan trachtte ze uitsluitend aan haar dagtaak te denken (p. 40),’ dan zijn dit kleine vlekjes die het rustige geheel van 91 pagina's geenszins in gevaar brengen minderwaardig geacht te worden.

Frans Bastiaanse.