Ontmoeting. Jaargang 17

[p. 360]

Beste Cees,

Hartelijk dank, dat je me een doorslag stuurde van je afscheidsartikel bestemd voor het laatste nummer van Ontmoeting. Nadat ik het gelezen had, ben ik op zoek gegaan naar mijn eigen artikel in de jaargang 1956-1957. Aan een herlezing daarvan ben ik echter niet toegekomen omdat ik in het bewuste nummer een knipsel aantrof uit ‘De Waagschaal’ van 2 november 1957. Dat knipsel behelst een ‘cursief’ van Ds. J.J. Buskes over ‘De Gereformeerde Bietebauw’ en toen ik dat gelezen had wist ik het allemaal weer en ik wist ook, dat ik toen - zij het misschien op een vervelende manier - de spijker op de kop sloeg, terwijl me bovendien duidelijk werd dat jij nu, met dit afscheidsartikel de dingen bij het rechte eind blijkt te hebben. Mag ik Buskes eens uitvoerig citeren:

‘Bij mij komen nog al eens Gereformeerden op bezoek en ik ben nu eenmaal zo'n Hervormde doorbraakman. Mijn vrouw heeft echter nog nooit gevraagd: Wat denk je, eten de Gereformeerden mayonaise over hun sla? Maar nu ben ik onbillijk. Mijn vrouw komt uit het Gereformeerde nest en weet dus, dat Gereformeerden dol op mayonaise zijn. Weet u, wat mijn vrouw vraagt, wanneer er bij ons Gereformeerden op bezoek komen? Helemaal niks. Ze zegt alleen op het laatste moment tegen mij: Je laat je je kaas niet van je brood eten, hoor! Dat zegt ze niet, als we Doopsgezinden, Remonstranten of Oud-Katholieken te lunchen hebben. Maar als er Gereformeerden komen, is ze bang voor onze kaas.

Dat verhaal over de kinderen, die maar met het meisje in de keuken moeten eten, omdat je het nooit weet met die Gereformeerden, dat klopt niet, mijn waarde van der Stoep. Het bewijst alleen, dat je van de doorbraak nog weinig begrepen hebt, want als je bij een echte Hervormde doorbraakman op bezoek komt, zul je merken, dat het meisje niet in de keuken eet.

Laat van der Stoep nu eens eerlijk wezen. Ik zal 't ook proberen. Ik beweer niet, dat een Gereformeerde een farizeïstische betweter is, maar van der Stoep kan toch niet ontkennen, dat een Gereformeerde het meestal beter weet dan een Hervormde.

Ik beweer niet, dat een Gereformeerde onverdraagzaam en heerszuchtig is, maar van der Stoep zal toch moeten toegeven, dat een Gereformeerde nu niet bepaald overloopt van verdraagzaamheid en dat hij, waar Gereformeerden en Hervormden samenwerken, meer dan de Hervormden er voor zorgt, dat hij aan zijn trekken komt.

Ik beweer niet, dat een Gereformeerde onbekwaam is tot enig oecumenisch goed en steeds wellustig bezig is, vanuit zijn antithetisch isolement, met de verzuiling van het nederlandse volk, maar van der Stoep weet even goed als ik, dat wat tot nog toe door de Gereformeerden aan oecumenisch goed werd

[p. 361]

opgebracht niet meer is dan wat rauwe sla zonder mayonaise en dat de Gereformeerden, nee, niet wellustiger, maar toch wel lustig bezig zijn, om ons volk al meer te verzuilen. Als van der Stoep over al deze dingen eens rustig nadenkt, moet hij begrijpen, waarom wij Hervormden tegenover de Gereformeerden wel eens wat onvriendelijker zijn dan tegenover Doopsgezinden, Remonstranten en Oud-Katholieken. Weet je waarom, Van der Stoep? Omdat jullie ons altijd zo voor de voeten lopen. Dat doen de Doopsgezinden, Remonstranten en de Oud-Katholieken niet. Jullie zijn toch ook vriendelijker tegenover de Luthersen dan tegenover de Vrijgemaakte Gereformeerden van Artikel 31? Er is nog een reden: wij zijn ook wel eens wat kort tegenover jullie, omdat jullie - dat valt je misschien mee - nog al eens ons kwaaie geweten zijn, zoals die eenendertigers bij tijd en wijle jullie kwaaie geweten zijn.

Overigens, van der Stoep, ben jij een Gereformeerde imperialist van de ergste soort. Je schrijft zonder blikken en blozen zo een en ander op rekening - de creditzijde - van de Gereformeerden, waarin naar mijn weten ook Hervormden nog al enig aandeel hebben gehad.

Het is een volstrekt nieuw gezichtspunt voor mij, dat jullie Gereformeerden de school met de Bijbel hebben uitgevonden.

Die arme Groen van Prinsterer. Die meende, dat hij de Anti-Revolutionaire Partij had uitgevonden. Wat een Hervormde zelfverbeelding van de man.

Ik leefde tot op dit ogenblik in de gedachte, dat Talma en Slotemaker de Bruïne meer voor het Christelijk Nationaal Vakverbond hebben gedaan dan alle Gereformeerde dominees bij elkaar.

En Mr. Roosjen, de voorzitter van de NCRV, zag ik kort geleden bij mij in de kerk en ze hebben mij verteld, dat de man Hervormd is.

Mijn vrouw heeft toch wel gelijk. De Gereformeerden zijn dol op mayonaise over hun sla, maar je moet ze in de gaten houden, voordat je er erg in hebt, eten ze je je kaas van je brood. Ze halen zo een en ander wat Hervormden en Gereformeerden samen tot stand hebben gebracht, naar zich toe, noemen er zich bij monde van van der Stoep de uitvinders van en nemen er patent op. Dat is het, wat ons Hervormden nog al eens kopschuw voor de Gereformeerden maakt. Vrees voor een Gereformeerde boeman, zoals jij veronderstelt, kennen wij niet. Maar wij zijn wel op onze hoede voor de Gereformeerde Kaasjager!

En dan tenslotte Trouw. Je zegt het zo trouwhartig: ‘Om de maat vol te meten, hebben de Gereformeerden ook nog het dagblad Trouw’.

Begrijp je heus niet, waarom wij Hervormden - ik generaliseer, want er zijn Hervormden, die doller op Trouw zijn dan de Gereformeerden op mayonaise - wat tegen Trouw hebben? Zouden Gereformeerden zo enthousiast zijn over een christelijk dagblad - in elk gezin een christelijk dagblad! - dat permanent tegen hun Synode te keer gaat?’

Dit is dus nog maar zeven jaar geleden. Ik heb mij indertijd nogal geërgerd

[p. 362]

aan de trucjes die Buskes in dit artikel toepast en die niet van demagogische smetten vrij zijn, maar ik zie nu toch wel in dat die trucjes er niet veel toe doen. Ze zijn misleidend ten aanzien van de bedoeling van sommige gedeelten van het artikel maar niet ten aanzien van de zaak zelf. Want Buskes ontkent het bestaan niet van het gereformeerde spook in de gedachten van gezaghebbende Hervormde mensen zoals hij. Hij geeft toe, dat hij de gereformeerden betweters vindt en kaasjagers, onverdraagzamen en verzuilers. Als een van de redenen waarom de Hervormden de gereformeerden onvriendelijker bejegenen dan zij anderen doen, noemt Buskes dat de gereformeerden de Hervormden zo voor de voeten lopen. Een mens moet al bijzonder geërgerd zijn, wanneer hij dat hoogmoedige beeld gebruikt, dat immers slechts werkzaam is als het gaat over hele grote doelbewuste (i.c. Hervormde) mensen tegenover hele kleine en onnutte (i.c. gereformeerde).

Maar, zoals gezegd, dit is zeven jaar geleden en in die korte tijd is er veel veranderd. Ik zou vandaag zeker geen artikel schrijven over de gereformeerde bietebauw en ik denk, dat ook Buskes er geen behoefte (meer) aan zou hebben de gereformeerden, zoals toen op vele punten openlijk te diskwalificeren. Je hebt gelijk, Cees, de gereformeerde bietebauw bestaat nog wel, maar dan toch slechts bij de gereformeerden zelf. Er zijn er velen onder hen die er vuurbang voor zijn voor gereformeerd versleten te worden. Deze week had ik een telefoongesprek met een Hervormde vriend. Terloops had hij het er over dat hij die avond een bestuursvergadering met louter gereformeerden had. Moeilijkheden? vroeg ik. Nee, zei hij, er zijn geen gemakkelijker mensen dan gereformeerden, je moet ze alleen flink remmen, anders draaien ze te ver door.

Ik laat nu maar in het midden of deze onzekerheid, deze verregaande doordraaierij bij de gereformeerden al of niet toe te juichen valt en ik verdiep mij ook niet in de vraag of de Hervormden aan zekerheid gewonnen hebben wat de gereformeerden daaraan zijn kwijt geraakt en zo ja of we daarmee dan alleen maar gelukkig mogen zijn. Het doet er allemaal niet veel toe in het kader van jouw afscheidsartikel. We moeten oppassen, dat we niet een nieuwe scheidingslijn gaan creëren. Bovendien ligt het op artistiek, op cultureel, op creatief gebied toch weer allemaal anders dan b.v. op kerkelijk of theologisch. Ik ben het wel met je eens, de weg van Ontmoeting loopt dood in het wijde veld. Wat ik mij nog wel afvraag is of er op den duur in dat wijde veld toch nog ergens een speelweide zal worden ontdekt waarop men elkaar in wijder oecumenisch verband als creatieve mensen ‘ontmoeten’ kan.