Ontmoeting. Jaargang 17

[p. 189]

Kritieken

K.G. Boon
Rembrandt de etser.
Amsterdam - H.J.W. Becht's

Uitgeversmaatschappij N.V. (1963) Toen in 1956 werd herdacht dat Rembrandt 350 jaar geleden werd geboren, verschenen er tal van boeken, aan deze grote kunstenaar gewijd. Bij alle verscheidenheid die toen werd geboden, bleef de behoefte bestaan aan een uitgave, die alle etsen in goede afbeelding bracht. Hier en daar kon men te gast en weliswaar had reeds in 1946 de custor van ‘Het Rembrandthuis’ in Amsterdam, de heer M. Muller, een zeer uitgebreide keur van reprodukties van Rembrandt's grafisch werk het licht doen zien, maar de afbeeldingen lieten veel te wensen over, terwijl de tekst te populair was gehouden. Zocht men naar een goede en volledige verzameling van de etsen, dan kwam men bij buitenlandse uitgevers terecht (bijv. Phaidon, Londen, 2 dln.). Maar nu is bij Becht het volledige werk op groot formaat verschenen. De afbeeldingen zijn gedrukt bij Joh. Enschedé en Zonen te Haarlem en het spreekt dus vanzelf dat deze uitstekend zijn; hoe kon het anders bij deze meesterdrukker.

Een uitvoerige inleiding van de hand van K.G. Boon, directeur van het Rijksprentenkabinet te Amsterdam, brengt dit gedeelte van Rembrandt's kunst nader tot de lezer. Hij doet dit aan de hand van de etsen en wijst erop dat niet alleen het tekenen en etsen op de plaat, maar ook het drukken zelf voor Rembrandt een onmisbaar onderdeel was bij de creatie van de prent. Ook gaf Rembrandt zich veel zorg bij de keuze van het papier waarop de ets afgedrukt werd.

Boon wijst erop hoe Rembrandt zijn tijd ver vooruit was, niet alleen technisch. Geen van zijn tijdgenoten wist als hij een dergelijke afwisseling te brengen in de tinten tussen grijs en zwart; geen van zijn voorgangers bezat die spontaneïteit en geen wist als hij zijn onderwerpen zó menselijk te benaderen of was in staat oude motieven zo te herscheppen in zijn eigen taal. In Rembrandt's wereld vond alles zijn plaats: het schijnbaar lelijke, zelfs het platvloerse; het plechtige en het gewijde moment, het werd alles tot schoonheid omgetoverd: door het weer te geven in de eenvoudige vormen. Zijn werk vormt een apart hoofdstuk in de kunst van de 17e eeuw.

Boon geeft 30 zelfportretten aan en noemt de ets op pagina 61: ‘Bedelaar, die om een aalmoes vraagt’ (B. 174). M. i. is dit ook een zelfportret, een opvatting die ook Wilhelm Pinder - in zijn ‘Rembrandts Selbstbildnisse’, München, 1950 - verdedigt.

Voor ieder die Rembrandt's etskunst lief heeft, en wie zou dat niet, als hij er eenmaal mee geconfronteerd is, is dit boek dat minder dan de helft kost van de hierboven genoemde uitgave van Phaidon, onmisbaar. Hulde aan de uitgevers, die in een zo lang bestaande behoefte op zulk een magnifieke wijze heeft voorzien.

J.C.S.

Klassieken uit de Nederlandse letterkunde.
Zwolle - Tjeenk Willink.

In deze serie, uitgegeven in opdracht van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, zijn weer enkele werken opgenomen, die de aandacht verdienen van hen die de woordkunst een warm hart toedragen.

De uitgave Uit Hoofts Lyriek dankt haar belang niet aan de Zangen en Sonnetten - deze liefdeslyriek is ook elders te vinden -, noch aan het publiceren van verzen die men in

[p. 190]

andere bloemlezingen niet vaak ontmoet, maar in de eerste plaats aan de vele aantekeningen die de samensteller, dr. C.A. Zaalberg, onder ieder gedicht afzonderlijk heeft geplaatst. Door deze uitvoerige toelichtingen en de vele annotaties wordt een ieder in staat gesteld, ten volle van Hoofts lyriek te genieten.

De bloemlezing uit Huygens' gedichten - Voet-maet Rijm en Reden - is op dezelfde voortreffelijke wijze uitgevoerd. In deze bundel openbaart Huygens zich in zijn vaak ongekende schoonheid. Eindelijk, na 1918, weer een bloemlezing van deze bescheiden kunstenaar, die zijn verzen als korenbloemen op zijn levensakker beschouwde.

Koren op de molen van de Vondelliefhebbers is de uitgave van Adonias. Het is eigenlijk een schande dat van de 32 drama's die onze grootste tragedieschrijver voortgebracht heeft, er slechts enkele bereikbaar zijn voor hen die geen financiën of ruimte hebben voor een volledige Vondel-uitgave. Gelukkig is nu - dank zij Prof. W.A.P. Smit's ‘ontdekking’ - een verwaarloosd drama in ere hersteld. We hopen dat deze bijbelse tragedie snel op het repertoire van een gesubsidieerd toneelgezelschap verschijnt. Adonias is goed geannoteerd door L. Strengholt.

Jacob Cats is ook vertegenwoordigd met Het Spaens Heydinnetje. Van deze uitgave kan niets anders gezegd worden dan dat zij goed verzorgd is en van aantekeningen voorzien is door Dr. H.J. Vieu-Kuik. Het is de vraag of deze uitgave in een behoefte voorziet.

Dit is ook het geval met de publikatie van de Beatrijs. De tekst kan men in veel goedkopere uitgaven vinden. Toch is deze editie te verkiezen boven diverse andere, daar hier een schat van aantekeningen verzameld is die de diepten en de verborgen geheimen van deze legende te voorschijn tovert.

Alle boekjes zijn keurig uitgegeven. Om de typografische schoonheid niet te verminken, zijn in de tekst geen verwijzingen naar de noten aangegeven. Over het praktische bezwaar hiervan valt te twisten.

E.

Rotterdams Perspectief is enige tijd geleden verschenen; het is dit maal een beter geheel geworden, dan voorheen het geval was met Rotterdams Accent.

De inleiding van W.A. Wagener is wat al te kort en bondig om na te kunnen gaan of hij serieus te nemen is. De inleider gebruikt als formule, Rotterdams extra-versie. Hij wil bij Rotterdam betrekken wat bij Rotterdam te betrekken valt. Nietwaar, je kunt een grote letter gebruiken, illustratiemateriaal invoegen, maar het boekje moet op een redelijke manier worden gevuld.

Om dus te beginnen, krijgt meneer Tillema het woord. Hij doet dat keurig, wat vervelend ook, maar geeft nuttige informatie over achtergronden en noodzaken van de voortdurende gedaantewisseling van de stad Rotterdam.

De ironie van Kossmann die vervolgens het woord krijgt, doet weldadig aan. In een uitnemend essay schetst hij het karakter van de stad: Rotterdam als levensvorm. ‘Wij Rotterdammers kennen een zekere trage stijl van zelfgenoegzaamheid niet, wij zijn onrustig in onze ijdelheid, tot grootspraak geneigd, wantrouwend, gauw gekwetst, altijd nog provincialen die niet geloven in de stad en in de zin van de stedelijkheid. Onze stad is “ungeistig”...’

Het begrip extravert dat Wagener hanteert, zou bij nader inzien beter vervangen kunnen worden door het min of meer gelijkgerichte en begripvoller woord ‘sachlich’; het duidt op een karakter dat zich aanpast aan de zakelijke eisen van het leven.

Kossmann zegt in zijn essay o.a. ‘Al is Rotterdam dan ungeistig, het is een geistige Lebensform’. (Zoals u merkt, wonen wij rond de haven met Achterland.) Het begrip extravert is te nietszeggend en geeft niet aan dat

[p. 191]

Rotterdam een eigen beeld geeft van de moderne levensvorm.

Sleutelaar wijst in zijn bijdrage evenzeer op dat werkelijkheidsperspectief in de beeldende kunst. Welling constateert naar aanleiding van Kouzijn op de verschuiving van de ichhaftig naar de sachliche instelling van de beeldende kunst. De plastiek van Kouzijn bepaalt mede dit onromantisch aanzien van de stad.

Er zijn weliswaar nog herinneringen aan de oude stad, getuige een bijdrage van o.a. Bordewijk, maar die zijn nauwelijks karakteristiek. Rotterdam ondergaat een voortdurende gedaanteverandering, het is een vorm van ‘concrete kunst’.

In zoverre deze bundel in dit perspectief is geplaatst, mag hij geslaagd heten en komt Wagener als redacteur daarvan de eer toe.

Ter afwisseling zijn enkele verhalen opgenomen van o.a. A. van der Veen, een praatje van Pierre Janssen dat dit keer gelukkig niet over kunst ging. Tenslotte ook nog een kleine misgreep van de redacteur, bestaande uit enkele verzen, waarin Rotterdam op zijn smalst aan het licht komt. Och, waarom ook niet wat moderne confectie opgenomen.

J.D. 't L.

Boekje open.
Samenstelling Remco Campert, H.J. Oolbekkink, Wim J. Simons, Hans Verhagen en Simon Vinkenoog.
Baarn - Uitgeverij de Boekerij, z.j.

Zelden is een titel zakelijker of raker geweest. Deze uitgave is allereerst van belang als een teken des tijds, als een document van de wijze waarop de huidige generatie literatuur bedrijft en beleeft.

Openheid naar de lezer is een van de typische kenmerken van die letterkundige voortbrengselen die in het zenith van deze tijd willen staan. De lezer moet het gevoel hebben: de schrijver is een van de onzen; geen balie scheidt de kleine productieve groep van de grote groep der leesconsumenten. Alle plechtigheidsbetoon van de kant der producenten is daarom uit den boze. Hoe gewoner, hoe beter.

Evenmin is er de scheiding die esthetische normen of welke normen dan ook zouden kunnen aanbrengen. Geen dikdoenerij. ‘Boekje Open’ heet dit geschrift, waarop het leesplankje van Ligthart staat afgebeeld. Alsjeblieft geen Open Boek.

In dit boek dan (klein album-formaat, goed 140 blz., in 2 kolommen, talloze unieke foto's die, evenals de 2 kolommendruk een beetje naar de 19e eeuw rieken) hebben de samenstellers, die op één na allen zelf van de partij zijn, 26 na de oorlog debuterende schrijvers door middel van een interview onder het publiek geleid.

De presentatie is wel groot, maar bij lange na niet representatief, mij lijkt het, zelfs bewust eenzijdig.

Om te beginnen, begrijpelijk. Overledenen mankeren bij deze methode. Bij de levenden wordt het hachelijker. Lieden die, naar ik aanneem, het moderne levensgevoel niet voldoende presenteren, ontbreken evenzeer, waarschijnlijk omdat zij het disputabel stellen of het relativeren. Wellicht ware dat levensgevoel daarbij gediend, zou het werkelijker worden, minder slogan, minder slijtbaar programma.

Op de plaatsen waar b.v. degenen zouden kunnen staan die tegendraads iets van het geloof behouden hebben, staan nu heel wat lieden die voor leven in de brouwerij zorgen, lieden die een onbepaald activisme in de literaire wereld overeind houden. Zij doen mij aan de romantici denken. Hun aandelen staan boven pari. Zelfcritiek bij een generatie die door haar leeftijd al zoveel aandacht vraagt, is te veel gevergd. Maar ik zou ook veel willen vergen. Niets vermoeit me zozeer in een bundel als deze als het domme partijschap.

Voorbeelden van opvallende hiaten: Van der Graft, Ad den Besten (en dan nog niet eens tegenover figuren als Sleutelaar en Vaandrager),

[p. 192]

Koolhaas, Gomperts. Essayïsten stel ik toch boven figuranten.

Maar misschien wil de redactie deze eenzijdigheid. Dan heb ik daarop kritiek omdat het een wat vervelende eenzijdigheid geworden is, die allengs zo vlak wordt als de Waddenzee.

De diverse presentaties zijn onderhoudend geschreven, journalistisch informatief, vol van anecdoten, die interessanter zijn als beeld van de mens van deze tijd dan als beeld van de literatuur.

Boekje Open betekent dat het gebodene van de bladzij af zo maar de lezerswereld, de maatschappij, in wervelt.

Behalve als boek voor de jongerenwereld - critische bril aanbevolen - is deze uitgave geschikt als bijdrage tot de sociologie van de literatuur - of wat zich zo aandient - van deze tijd. Hoe deden die lui dat, waar hadden ze lol in, enz. Dat zal de literatuurgeschiedenis totaal vergeten. Hier en daar is het boek zelis amusant. Mijn - vergeefse - hoop is, dat deze humor zo zal groeien, dat hij alle tendenzen tot clanvorming zal verijdelen.

Ou.