Ontmoeting. Jaargang 17

[p. 161]

[Ontmoeting 1963, nummer 6]

Kees Ouboter
Aan Kees Rijnsdorp, bij wijze van nabetrachting

Met een vriend, een mederedacteur, ben ik die vierde maart 1964 naar het Muiderslot gereden, waar je na jaren moedig en nederig en onverzettelijk werken eindelijk de prijs op het onderdeel literaire critiek voor al dat werken uitgereikt hebt gekregen, in een historische omgeving, moeizaam in stand gehouden, bij clavecimbelspel, wat onbedoeld aan je muzikale achtergronden herinnert, door een netwerk van rationele en historische overwegingen heen van daarom en daarom kreeg C. Rijnsdorp de prijs.

Er is een programma uiteraard, alles verloopt stelselmatig en precies, zodra we de zaal gevonden hebben - voordien zijn we in het slot misgelopen, verdwaald, tussen werklieden die wat aan het restaureren zijn -, er is een uitgelezen gezelschap van mensen die enig gewicht in de schaal werpen, van familie en vrienden.

Mijn gedachten dwalen af. Nauwkeuriger gezegd: het is geen afdwalen, geen verstrooid raken, het is een weggetrokken worden naar een tweede front. De muziek helpt een handje mee. Het contrapunt is bij heel deze officiële bezigheid minstens even belangrijk als de melodie op de voorgrond. De melodie is het jury-rapport, een beetje ambtelijk en stijfjes maar wel precies, zo zou je het zelf ook gedaan hebben. Het contrapunt is het geleefde leven, van hieruit alleen waargenomen door invallen en brokken emotie. Nooit geheel en totaal. Zo kent alleen de Heer je.

Er heeft in jouw tijd, en ook in de mijne met bijna 20 jaar verschil, een theoloog, een prediker gewerkt, wiens naam verbonden is aan een serie theologische vlugschriften Zwischen den Zeiten. Je hebt je tegen zijn invloed, die over mensen heen vaak vervormd tot je kwam, duchtig geweerd, je hebt het barthianisme bestreden. Vanzelfsprekend rept het jury-rapport daarvan niet, het is niet algemeen genoeg, het is alleen aan insiders bekend. Ook waaròm Rijnsdorp zich verzet heeft. Hij had wat argwaan ontwikkeld jegens elke theologie, uit welke hoek ze ook kwam en komt. Energieverslinder is de theologie en is daarin - het beeld is van mij - niet helemaal ongelijk aan de neurose.

Je verdacht de geestdrift, ze kan in dit land blazen als een noord-ooster in de winter.

Zwischen den Zeiten, het zou een dichterlijk symbool kunnen zijn. Het is meer dan theologie. Hoe is deze barthiaanse formule, helder als een gongslag, ook in jouw leven tot werkelijkheid geworden. Het vooruitlopen, het achteraankomen, zijn de twee levenswijzen die gezamenlijk het zwischen den Zeiten bepalen. Hoe ligt de worsteling om de eenheid van die beide uitgedrukt in

[p. 162]

het boek dat slechts enkelen in den lande blij van je hebben aangenomen, in Eldert Holier. Men kan de criticus niet waarderen en voor een prijs voordragen zonder de romancier en vooral de vergeten romancier aan te raken. - Te vroeg en te laat, daartussen viel het werk. Bij Achterberg zijn daarvan noties te vinden, weliswaar extremer, daardoor opvallender, toch is er verwantschap. En het is niet toevallig dat je tot het zojuist verschenen Achterberg-nummer van Maatstaf zo'n uitstekende bijdrage hebt geleverd. Het is alsof wat vaak zo onmetelijk ver uit elkaar ligt, nauwelijks weet van elkaar schijnt te hebben, elkaar plotseling en voor een kort maar intens beleefd moment hervindt. In dit alles klinkt het Leitmotiv van Zwischen den Zeiten door. Was er ook niet een spoor van dat motief bij Marsman te vinden? Uitmiddelpuntig, dat was een begrip van K.S. Je was voor hem minstens evenzeer op je hoede als voor K.B. Je hebt gelijk gehad. Te lang zijn we meisje voor halve dagen geweest - en als 't kon moest het nog korter, boodschappenjongen - in het huis der theologie en der half-theologie. Het kwam erop aan, ons vrij te maken, maar het was geen pretje. En toch, hoeveel kleur geeft die schilderiaanse term uitmiddelpuntig aan je leven en werk. Uitmiddelpuntig schijnt een stuk calvinistische realiteit geweest te zijn. Zijn we daardoor niet buiten het Jeruzalem van de V.U. gebleven? De wetenschap kreeg daar erkenning, de hedendaagse kunst en literatuur is er slechts bekend als Assepoester.

Dit zou bitterheid kunnen lijken, het is het toch niet. Het eigen karakter van je kunst, van je manier van opnemen en verwerken, heeft je altijd zo helder voor de geest gestaan, dat een gevoel van minder te zijn nooit de overhand in je gekregen heeft.

Of lijkt dat maar op een afstand zo? Zwischen den Zeiten is het vaak druilerig geweest, motregenweer maar het moet weer. Daarin ben je nog een Calvinist van de oude stempel geweest, niet aflatend, met iets van Jacob aan de Jabbok in geest en bloed.

Sterft dit soort Calvinisten uit? In onze tijd vol slingerweggetjes zijn ze vaak minder gemakkelijk te herkennen. Maar je hebt zelf niet tegen slingerweggetjes opgezien, je bent ze gegaan en reikt ons, nakomende generatie, de hand over het verwarde patroon heen. Het is, méér dan een felicitatie van ons aan jou, een handdruk die iets uitdrukt van jou aan ons. Het is niet in formules te brengen, het is een handdruk van begrip. Dank je.