Ontmoeting. Jaargang 16

[p. 365]

Jan J. Abels
Aftelliedje

Lieve brief, als ik je open maak, heb ik de verplichting iedere regel van je te kennen en te begrijpen. Je bent gekomen om me te doordringen. Je weet dat me dit angstig maakt, en toch ben je er. Je laat me geen keuze tegenover je stem, hoewel ik niet weet wat je zult zeggen. Je bekleedt de plaats van een engel. Ben je gekomen om me naar de eeuwigheid te voeren? Of heb je als taak de duistere mythe te vervullen? In dat geval zou je de handen van je steller moeten hebben, en vooral zijn ogen. Herinner je je die?

Ja, wij hebben vele herinneringen gemeen, maar die zijn niet hier. Daarom moet jij alleen, zonder hulp van de handen en de ogen, de donkere mythe gestalte geven.

Maar wellicht zal blijken dat er grenzen aan je grootheid zijn.

Misschien ben je alleen maar een klein monument, zonder leven; of je zou een minnares kunnen zijn, die me wordt opgedrongen en tegen wie ik het niet uit kan houden. Wat zal ik je dan antwoorden? Dat ik je bij voorbaat nooit zal accepteren? Je ongeopend laten liggen? Je een droombeeld laten worden?

O, je bent een aantal regels van een mens die me gekend heeft, lieve brief; je bent het teken van een dood die ik nu pas besef.

Het was warm in de kamer. Er was gelukkig weinig bezoek. Toch had ik het gevoel dat ik temidden van een dicht opeen gepakte menigte naar iets oninteressants stond te kijken. Een college in een volle, oververhitte operatiezaal. De zon brandde star onder de half gesloten gordijnen door. De bruine kist was beslagen met geel zonlicht zodat het glazen deksel en het koper pijnlijk schitterden.

Zo nu en dan kwam er iemand om me een hand te geven.

‘Van harte gecondoleerd met het overlijden van uw broer.’

Dat was de standaard formule. Hadden ze iets anders gezegd, ik zou het niet gehoord hebben. Misschien hèbben ze wel iets anders gezegd; ik weet het niet. De woorden drongen niet verder door dan tot op de huid; vielen om me heen op de vloer; hoorden niet bij me.

Dan keerden ze zich om, en keken in de glimmende kist.

Wat moet ik zeggen? Dat ik ineen kromp van smart? Dat was niet zo, want al mijn spieren waren hard en stijf.

Ik voelde maar één ding - de ongeopende brief van mijn broer. Ik voelde de witte enveloppe in het hoofd. Ik voelde fysiek hoe het ding in de la van mijn bureau lag. Toch wilde ik het gesprek met mijn broer nog wat uitstellen. Het kwam immers op een dag niet aan.

[p. 366]

Iemand gaf me een hand. Hij wist niet dat ik straks nog een gesprek met mijn broer zou moeten voeren. Een gesprek over de glimmende kist heen.

Ik voelde mijn ledematen; ik voelde mijn warme, stijve lichaam dat net een beetje te klein was voor me. En door het dikke glas heen zag ik de mensen rondlopen; zag hun woorden, maar hoorde ze niet; nam hun hand aan, maar voelde die niet.

Toen kwam het tijdstip waarop het glazen deksel werd vervangen door een houten.

Ik bewoog me in de richting van de baar. Als figuren stonden er de mannen die straks de kist weg zouden dragen. Ik knielde, en hield de ogen gesloten. Ik bad niet - het was een lege gedachtenloosheid.

Toen ik opstond, keek ik de dode in het gelaat. Het was alsof de ogen zich openden, en de lippen vormden mijn naam. Ik struikelde. Iemand greep me bij de arm, en bracht me naar buiten. Voor me zag ik de enveloppe. Ik moest het gesprek nog uitstellen, want ik was niet bij machte woorden en gedachten tot me te nemen.

De zon brandde mijn ogen schoon en leeg. De grond was hard wit. Het licht danste van stof. De vogels waren stil. Een paar kinderen liepen bij elkaar. Ineens stoven ze weg in verschillende richtingen. Hun gekakel dwarrelde omhoog tegen de gevels. Een oude man op een rieten stoel in de deuropening van zijn huis keek hen na en lachte tandeloos. Zijn bruine kop wiegelde op een te dunne hals. Toen hij mij zag naderen, knikte hij; wel vier maal achtereen. Ik liep verder. De zon schitterde vele kleuren op het stilstaande water van het kanaal waarlangs ik ging. Kanaal, of gracht uit de oudheid. De geur van stilstaand water, van rottende planten, vond ik aangenaam.

Het water was traag vloeibaar door de zwaarte van de lucht.

Ik hoorde voetstappen naast me, maar toen ik keek was er niemand.

‘Het is te warm,’ mompelde ik.

Toch hielden de voetstappen aan.

‘Ik heb te veel emoties gehad.’

Dat was de eerste keer dat ik me er rekenschap van gaf onder de indruk te zijn van het overlijden van mijn broer. Ik had al te veel dood gezien, dacht ik, maar het bleek niet zo te zijn.

Ook zag ik er tegenop om zijn brief te lezen, om weer daadwerkelijk met hem in kontakt te komen. Daar was ik wat huiverig voor. We hadden te veel samen meegemaakt. Dat zou allemaal weer gebeuren voor mijn ogen. Ik wilde liever niet denken. De voetstappen.

Ik zou mezelf graag veranderd hebben in een ander wezen en zo naar de begrafenis hebben gekeken, zonder gevoel. Ik had een fel rood paard van stal willen halen en erop rijden. Opzien baren. Of, harmonisch met de aarde vergroeien, rust voelen. Het hoofd in de koele schaduw en de radio op Hilversum.

[p. 367]

De voetstappen waren onafgebroken naast me. Toen struikelde mijn broer. Ik liet mijn geweer vallen en hielp hem overeind. Iemand had op ons geschoten. We renden een portiek binnen waar vrienden een lichte mitraljeur hadden opgesteld.

Het was in volle gang. We zouden eindelijk de bekroning zien van het grote werk, en de vele slachtoffers.

Een onvoorzichtige vijand vertoonde zich nog geen tien meter bij ons vandaan. Naast ons was een scherp geknetter. Een paar seconden. De soldaat keek verbaasd en ongelovig. Even voordat hij met de maagstreek de punten van het hek raakte, zei hij:

‘Dasz kann doch nicht!’

‘Er staat in de bijbel dat er honderdvierenveertig duizend mensen in de hemel zullen komen,’ zei mijn broer. ‘Weet je, dat zijn de twaalf stammen van Israël, maal de twaalf stammen van het volk van God, en dat alles nog eens maal duizend! Dat is een hele wereld vol!’

Tranen stonden in zijn ogen, toen hij dit uitschreeuwde. De soldaten hadden hem gehoord en namen nu ons portiek onder vuur.

De lucht was propvol zon. De voetstappen naast me waren vrienden en kennissen, op weg naar het kerkhof.

De lucht stond heet en droog op de straten.

Vanaf het terras kon ik de gehele straat overzien. Mijn boordje had ik los gemaakt, mijn das in de zak gestopt. De schaduwen lagen languit, onbeweeglijk. De hemel werd wat paarsachtig door het koper heen, omdat de zon onder ging. Een man, onderuit gezakt in zijn stoel, de mond open, zijn hoed over de ogen. Een jonge vrouw in shorts, een strohoed, en een zonnebril, die kwaadaardig blikkerend de ogen verborg.

De geopende brief zat in mijn binnenzak. Thuis had ik me verkleed. Het zwarte pak was ondraaglijk warm; daarin kon je niet leven.

Een vrachtauto reed langs. Een kwajongen zat op de achterklep van de laadbak met zijn benen te zwaaien.

In de straat zongen kinderen een aftelliedje:

‘Olleke bolleke,

do re mi fa solleke,

olleke bolleke, knol!’

‘Jij bent af, wie is nu aan de beurt?’