Ontmoeting. Jaargang 16

[p. 286]

Kritieken

‘De psychologie van de menselijke zwakheid’ (George Hagmaier c.s.p. en Robert W. Gleason s.j.) is uitgegeven door Lannoo, Tielt/Den Haag, als nr. 1 van de reeks Randgebieden. Dit boek is geschreven vanuit een oogpunt van katholieke zielszorg, en juist op dit terrein, nl. waar het gaat over de menselijke psyche voor zover die de laatste halve eeuw ontdekt is en wordt geëxploreerd, ervaart men dat van assimilatie, in die zin dat de psychologie, de zielkunde, wezenlijk is voor de zielszorg, nog geen sprake is. Er zijn veel theologen die het, uit hoofde van het geheel eigen karakter van de zielszorg, die ze slechts als verkondiging van heilsleer zien, ook niet nodig vinden om zich door psychologische overwegingen te laten opschrikken. Het geeft maar complicaties. Zo niet dit boek, dat ook protestantse herders zouden moeten lezen, zij het dat deze laatsten minder schone kansen hebben, omdat ze moeten counselen zonder biecht. Misschien is het ook daardoor dat ze minder goed hebben leren luisteren. Hun ervaringen zijn minder ‘luisterrijk’.

Margrit en Fritz Hug hebben het verhaal van de schepping en de zondeval, zoals het in de eerste hoofdstukken van de Bijbel te lezen staat, nog eens verteld en met tekeningen geillustreerd. De Nederlandse bewerking is van Ds. H.J. Kater en het boek is mooi en in een groot formaat uitgegeven door Hollandia in Baarn. Ter geruststelling van rechtzinnige kinderen kan worden opgemerkt dat de vertelling geen sporen van vrijzinnigheid vertoont. Hopelijk ontdekken rechtzinnige ouders hoe goed en gaaf de geschiedenissen zijn verteld, zodat ze meer van Ds. Kater willen lezen.

‘Kleintje artis’ is een van-Veldhuizenomnibus, waar drie beesteboeken in gebundeld zijn: ‘De zebra in de serre’, ‘De uil op de toren’ en ‘De wilde eenden’. (Uitg. Bosch en Keuning). U vindt hem mogelijk ook wel goed, van Veldhuizen, maar als het puntje bij 't paaltje komt is het voor mij ook niet belangrijk, hoe u hem vindt. Ongeacht de officiële kritiek of ook het zwijgen van de officiële kritiek belief ik hem zeer goed te vinden, menselijk, geestig en christelijk. Nu ik het neer schrijf realiseer ik me opeens, dat zelfs het woord ‘christelijk’ belast is, een bijklank kan hebben. Maar ik bedoel het hier gewoon, zonder iets er bij, net als vroeger.

Stille revolutie is van Hans Wirtz en verscheen bij Lannoo, Tielt/Den Haag (1962).

De schrijver doelt met zijn titel op de omwenteling, die zich binnen de katholieke kerk bezig is te voltrekken, niet slechts binnen de kerk als instituut, maar evenzeer binnen de gedachtenwereld van hen die tot die kerk behoren, m.n. het geleidelijk veld winnen van geheel andere inzichten.

Wirtz is een leek, maar hij schrijft als was hij een priester in de eigenlijke zin van het woord, een zielszorger dus, zich verantwoordelijk wetend voor de medemens. Toch kan hij zich meer veroorloven dan de geestelijke die in een hierarchie is opgenomen. Hij maakt echter behoedzaam gebruik van zijn vrijheid en betoont zich noch een anarchist, noch een beeldenstormer. Zijn boek, in briefvorm, iedere brief onder een motto, lijkt op een bundel meditaties over actuele onderwerpen. Hij is bereid gevestigde meningen discutabel te stellen maar hij doet dit met innemende omzichtigheid. Zijn taalge-

[p. 287]

bruik verraadt, dat hij een ervaren auteur is.

Bij dezelfde uitgeefster, God zegene haar, omdat haar werk mogelijk zeer ondankbaar is, maar zij haar risico voor zover van buiten waarneembaar zo rücksichtslos aanvaardt, verscheen: ‘Natuurwetenschap en theologie’, door Friedrich Desauer, uit het Duits vertaald door M.S.G.K. van Nierop (1962).

Natuurkundigen hebben, noch in de macro-, noch in de micro-kosmos langs empirische weg het bestaan van God kunnen aantonen. Desauer, physicus van naam, ontmoet Hem echter wel, niet doordat hij behalve natuurwetenschappen en medicijnen ook nog een doctoraat theologie heeft, maar omdat hij eenvoudig gelooft en omdat zijn geloof voor hem realiteit is. Dit betekent niet dat zijn boek zich zo eenvoudig laat lezen. Het is geschreven in een wetenschappelijk-wijsgerige trant. Maar het is boeiend, doordat stricte logica samen gaat met vermetelheid zowel als deemoed. Dit werk is eigenlijk helemaal geschreven op het thema ‘geloof’. Ook de natuurkundige werkt met onbewezen stellingen, ook hij gelooft, aldus Desauer. En ook zijn kennen omvat nog maar een zeer beperkt terrein. Al wat daarbuiten ligt moet hij als onbewezen aanvaarden, omdat datgene wat hij wel heeft leren kennen hem er heen wijst. Waarom zou deze regel voor het onderzoek van de materie niet opgaan voor het rijk van de geest?

Een waardevol boek.

En, weer bij Lannoo, verscheen als derde deel in de reeks ‘In het spoor van Charles de Foucauld’ het door Jean H.P. Jacobs uit het Frans vertaalde: ‘Het ideaal van het alledaagse’, van René Vaillaume (1961).

Ook dit is een brievenbundel, bestemd voor de fraterniteiten van de kleine broeders en de kleine zusters. Deze fraterniteiten trachten het christelijk ideaal gestalte te geven in deze moderne wereld. In de brieven gaan devotie en mystiek samen met zin voor het praktische. Contemplatieve fragmenten worden afgewisseld door beschouwingen over actuele problemen. Ofschoon de schrijver zich in het bijzonder tot zijn katholieke geestverwanten wendt, zijn in dit boek ook veel voor de protestant waardevolle gedachten te vinden.

‘Onzeker vaderland’ van F.G. Bootsma-Klein (Bosch en Keuning) brengt het verhaal van een Nederlandse, in Indonesië werkende vrouwelijke arts, die weifelt of ze zal trouwen met een Chinese collega. Het boek geeft eigenlijk een opsomming van al de facetten die bij rustig redeneren aan de zaak te ontdekken vallen en het bevredigt dus zekere verstandelijke behoeften, die zeer wel van romantische aard kunnen zijn. En ook actueel, zo bijvoorbeeld het rassenvraagstuk. Maar het element der verrassing, irrationele reactie, ingegeven door niet zo gemakkelijk thuis te brengen gevoelens, ligt buiten het bestek van dit verhaal. De auteur geeft blijk Indonesië goed te kennen; mogelijk is ze ook op het terrein van de psychologie goed thuis, maar uit dit boek blijkt dat niet zo zeer. Het loopt allemaal een beetje te glad.

Dit geldt eigenlijk ook voor ‘De man bij het vuur’ van Rudolf Otto Wiemer, vertaald door Aize de Visser. Aize zal zich vermoedelijk schamen voor de flap van de stofomslag waarop te lezen valt: ‘Georg Niebuhr schijnt naar het uiterlijk de verschrikkingen van het kamp te zijn vergeten. Maar op zekere dag wordt de wond van het verleden ruw opengereten’. En er staat geen straf op zo'n flap. Het verhaal laat zich gemakkelijk lezen. Het loopt bevredigend af. Geen kunstmatige apotheose, maar een oplossing in het zakelijke vlak. Het boek getuigt trouwens ook overigens van beheersing bij de auteur. Aan ‘understatement als methode’ is

[p. 288]

de schrijver Wiemer echter nog lang niet toe.

Maakte ik een opmerking over het niveau van de uitgaven die verschijnen voor de Boekenkring van Bosch en Keuning te Baarn, dan had ik moeten denken aan ‘Moedertje aarde en het paradijs’ dat ook voor deze kring verschenen is. Het boek is een door J. Kliphuis uit het Duits vertaalde bundel Russische korte verhalen. Die verhalen zijn bijzonder goed. Ze zijn dan ook van Dostojefski, Toergenjef, Tolstoj, Ljeskow, Tsjechow, Boenin, Prisjwin en Sologoeb. Ze hebben een religieuze inslag. Vergis ik mij, wanneer ik meen dat de invloed van de Russen op wat wij modern noemen nagenoeg ontbreekt, terwijl in de dertiger jaren vooral Dostojefski, maar ook Tolstoj, Tsjechow en zelfs Gorki werden gerekend tot de klassieken die men in de eerste plaats moest bestuderen? Het kan ook mijn persoonlijke waardering geweest zijn, maar nee, ik herinner me toch heel goed dat de Russen veel gevraagd werden in de leeszaal. Na deze bundel te hebben gelezen begrijp ik opnieuw dat dit terecht was. De verhalen zijn van een aantrekkelijkheid die wij, westerlingen, slechts zullen kunnen trachten na te apen, maar die we niet zullen evenaren.

Jacoba M. Vreugdenhil vertaalde ‘De hete zomer’ van Ingrid Hesslander uit het Zweeds. Ook dit boek werd door Bosch en Keuning uitgegegeven. En van de jaren dertig gesproken: Ouderen herinneren zich nog wel de Scandinavische epidemie die uitbrak met het eeuwig zingen in de bossen van de kortgeleden overleden Noor Trygve Gulbransen. Ik noem het maar een epidemie, want het droeg een pathologisch karakter en met literatuur had het zelfs weinig te maken, behalve dan dat begin, die trilogie van Gulbransen. Scandinavië ligt in literair opzicht op Nederland achter, maar de meest onbenullige verhalen bleken toen eensklaps voor vertaling in aanmerking te komen. Dat is nu wel over, maar de achterstand is nog niet ingehaald. En zo komt het, dat de historische roman ‘De hete zomer’, ook wanneer men in het oog houdt dat het een in de eerste persoon geschreven verhaal is dat speelt omstreeks achttienhonderd, een indruk van onvolwassenheid, van naïveteit maakt.

‘Mijn huis heeft vensters op zee’ van Gavin Maxwell is vertaald door M. Zwiers. De Engelse titel luidt: Ring of bright water. Degene die de Nederlandse titel verzonnen heeft betuig ik daarvoor mijn grote waardering. Ook dit boek is uitgegeven door Bosch en Keuning te Baarn, ook in de boekenkring. En als nu alle uitgaven voor deze kring eens van dit niveau mochten zijn. Die Maxwell is geloof ik niet eens een auteur in de gangbare zin van het woord. De compositie van dit boek lijkt dan ook nergens naar. Misschien is hij een journalist, mogelijk ook iemand die reist om te schrijven, die schrijft om te reizen en die ook weet wanneer en waar hij moet ophouden met reizen rustig te kunnen gaan schrijven. Maar in elk geval schreef hij in dit boek enkele passages die getuigen van meesterschap en betoont hij zich het hele boek door een levenskunstenaar. M. kan met lachwekkende ontroering, of ontroerende lachwekkendheid schrijven over een loeder van een otter, die hij als huisdier houdt. Hij kan ook zo sympathiek overdrijven, zo amusant onwaarschijnlijk zijn, dat men tegen wil en dank van hem en zijn boek moet houden. In elk geval voelt men een groot verlangen opkomen, om eens een zomer aan de noordwest-kust van Schotland te gaan doorbrengen. Het moet er bijzonder mooi zijn en van Maxwell krijgt men de indruk dat het er nog heel rustig is ook.

J.E.N.