Ontmoeting. Jaargang 16

[p. 207]

Jan D. 't Lam
Onsekwentie

Hij stak een sigaret op, de zoveelste afleidingsmanoeuvre, en vroeg: ‘Hoe voel je je?’

De vochtige avondlucht sijpelde door het dakraam in de kamer; kortom, een chaos van verschoven meubelstukken. De tafel en de stoelen stonden halsstarrig te wachten tot het bed zou worden ingeklapt en zij op hun enig mogelijke plaats konden worden teruggeschoven.

Ze bleef roerloos liggen en antwoordde mat: ‘Het gaat wel, alleen wat kramp.’ Ze was bleek.

Hij ging op de rand van het bed zitten en vroeg: ‘Hoeveel dagen is het nu.’ Ze antwoordde: ‘Negen.’

‘Negen al! Weet je het zeker?’

Ze keerde het gezicht van hem af en staarde naar de muur.

‘Ja, ik weet het zeker.’

De klank van haar stem was stug. Ze scheen zich tegen zijn woorden te verzetten.

Hij keek de kamer in en zei: ‘Misschien heeft het niets te betekenen, maken we ons zorgen voor niets.’

Haar kleding hing vormloos over de stoelleuning en loochende zijn woorden. De laatste dagen verging hun samenzijn in armetierige avonden: stilzwijgen, koffie en boeken om zich achter te verschuilen. Ze bouwden de stilte op tot een eenzaam huis, waarin ieder zijn gedachten verwerkelijkte. Er was niets dat hem aan Lody bond. Enkele jaren geleden had hij haar ontmoet, toen hij uit militaire dienst was ontslagen. Zijn vader leed aan een longziekte en leidde het krampachtig bestaan, dat veel chronische zieken eigen is: onbezonnen, schijnbaar vitaal. Ze woonden in een herenhuis met ongerieflijke kamers en schreeuwende plafonds. Hij had een betrekking aangenomen en werkte in zijn vrije tijd aan een bundel verhalen. De trage gang van zijn leven werd slechts onderbroken door de bezoeken van zijn vrienden en de periodieke benauwdheid van zijn vader. De meisjes en vrouwen die hij had gekend, trouwden en kregen kinderen. Veel vrienden verdwenen uit zijn gezichtsveld. Hij volgde de gebeurtenissen van veraf en liet ze aan zich voorbijgaan, een langzaam drijvende wolk, vormloos en grijs. In die tijd had hij Lody ontmoet. Hij was weinig aan haar gehecht, maar ze vulde met haar aanwezigheid de kleurloze dagen. Na een korte bijtende ziekte was zijn vader overleden. Spoedig daarop was hij met haar getrouwd. Ze woonden nu enkele jaren samen, maar het gaf hem geen voldoening. Meestal was de verhouding tussen hen ongespannen, was er voldoende afleiding en hadden zij plezierige ogenblikken met elkaar. Waren zij echter op elkaar aangewezen, dan viel hun leven terug

[p. 208]

in de lamlendige sfeer van de te bekrompen inwoning. Stilzwijgend weten ze alles aan dit feit; ze wisten beter, maar accepteerden deze uitvlucht om het definitieve en onherstelbare woord te kunnen verzwijgen. Het leven in de bestaande verhouding viel zo het gemakkelijkst.

Hij zei: ‘Er kan nog van alles gebeuren.’

Haar lichaam lag roerloos uitgestrekt onder de dekens. Alleen haar bovenlichaam was zichtbaar, de borst rustend in de hand. De wetenschap, dat een kind in haar groeide, stond haar als een beklemmend beeld voor ogen. De te kleine zolderkamer tekende zich af als een verwijt.

Hij zei: ‘Je weet dat het onmogelijk is hier een kind te hebben.’

Maar het was haar kind en zij beschermde het in een verbetenstilzwijgen.

De stilte irriteerde hem. Hij stond op en zei: ‘Dit helpt je niets, je kunt het kind niet verzwijgen.’

Hij liep naar het raam en opende het. Hij kon dit kind niet accepteren. Het was er plotseling, zonder enig verband, zonder een enkele relatie. Hij vroeg zich af of hij het had verwekt. Het groeide ten oprechte. Het nam definitieve vormen aan. Hij stond machteloos.

Hij zei: ‘Je kunt er iets aan laten doen.’

Lody bleef zwijgen.

Hij verzette zich: ‘Ik weet iemand.’

Ze keek hem aan: twee felle vijandige ogen; dan langzaam begon haar adem te stoten. ‘Zwijg, zwijg toch!’

Hij keerde zich om en keek naar buiten. Schuin tegenover hem liep een zeventienjarig meisje half ontkleed door haar kamer; ze liep er bijna iedere avond. Hij vermoedde dat ze dit met opzet deed, alleen wist hij niet of haar maskerade voor hem bestemd was, of voor een buurjongen, die haar openhartigheid wellicht met gelijke munt betaalde. Eindelijk sloot hij het raam en ging weg.

Pas toen het water door de naden van zijn jas tot op schouders en armen was doorgetrokken, deed hij geen poging meer zich tegen de regen te verzetten. Hij liet het water vrij op zijn lichaam stromen. Zonder een enkele gerichte gedachte liep hij voort. De huizen, onoverzichtelijke brokstukken achter het grauwe regengordijn, schokten hem voorbij.

Bij Trinidad, het licht scheen warm, vluchtte hij binnen. Ondanks de luidruchtigheid van de stamgasten en de teruggetrokken vrolijkheid van de vreemde bezoekers, heerste er een stemming van ongemak. Hij bemerkte het bij 't binnenkomen; hij was er gevoelig voor.

Er waren niet veel bekenden, alleen een echtpaar dat wat afleiding zocht en een paar leden van de biljartvereniging. Hij zocht een hoekje waar hij ruim kon zitten en drapeerde zijn kleding zo, dat hij het minst last had van het vocht. Men wierp verstolen en openhartige blikken op zijn doorweekte kleding en vond een aanleiding langer te blijven. De ober stond met de rug naar hem toe; een kwestie van beroepstaktiek om zich voor te grote ijver te kun-

[p. 209]

nen vrijwaren. De meeste witjassen irriteerden hem: ze sleepten zich voort als bromvliegen, zonder enig systeem, brachten brokstukken van een gesprek over, die ze zojuist hadden opgevangen en verdwenen weer om een nieuwe eigenaardigheid, die ze hadden vastgesteld bij een volgend tafeltje prijs te geven. Ze staken het niet onder stoelen of banken, daarvoor waren ze te bot. De ober wandelde naar de tapkast en mompelde tegen Gerrit, die de suiker uit z'n borrelglaasje lepelde, iets over fooien.

Harry staarde voor zich heen over de ruggen aan de bar, een aaneengesloten keten. Hij bestond uit wat hij zag. Hij dacht bij wijze van zien.

Bij zijn derde glas bier kwam Henri binnen. Hij was een vrijgezel, die bij een weduwe met leerachtige wangen een zolderkamertje bewoonde, dat hij 's avonds pas na tien uur verliet. Hij bezat alle lichamelijke kenmerken van een pycnicus, een afgerond lichaam om een zwaar beendergestel. Over zijn gemoedelijk karakter lag een floers van somberheid. Hij zag de toekomst van Europa somber in, wat niemand hem kwalijk nam. Zijn verloofde was vorig jaar overleden. Zoals de meeste tot pessimisme vervallen pycnici was hij melancholisch. Hij schreef gedichten op de regelmatige cadans van zijn herinnering. Zijn stem kenmerkte zich door een omsluitrde klank: ‘Je bent alleen. Waar is Lody?’

Harry schokte met de schouders. ‘Ze was moe en had geen zin nog uit te gaan.’ Henri legde een lichte ironie in zijn stem: ‘Ze ligt nu gezellig alleen in bed.’

Harry antwoordde: ‘Ze krijgt gezelschap; ze verwacht een kind.’

Hij riep de ober en bestelde cognac. ‘Laten we erop drinken.’

Hij liet het sepir-bruine vocht in zijn glas draaien en zei: ‘In deze kleur tekende Rembrandt zijn heilige familie.’

Henri antwoordde: ‘Proost.’

Hij dronk zijn glas leeg. ‘Hoe vindt Lody het?’

‘Ze wil het houden.’

Henri zei: ‘Misschien vind je er stof in voor een verhaal. Verder zul je het wel niet brengen.’

Hij spotte met hem. Hoewel hij wist, dat het geen enkele zin had, had hij er plezier in. Zijn woorden zouden hem niet raken. Harry was zich bewust van zijn negatieve houding. Bijna instinctmatig verzette hij zich tegen alles, wat definitieve bindingen legde. Hij was er zich van bewust, dat het definitieve niet te ontkennen viel; het was er als een massief ondoorzichtig stuk steen. De enige wijze waarop hij zich verzetten kon, was het af te wijzen.

Hij zat zwijgend tegenover Henri en dronk zijn glas.

Gerrit, de bloemenkoopman, die langs hun tafeltje liep, bleef staan. Het was een doodgoeie vent die geen kip kwaad deed, behalve zijn vrouw, maar dat was een loeder. Ze hadden Gerrit pas gesnapt, toen hij 's avonds op het kerkhof de bloemen verzamelde, die hij 's middags had verkocht.

[p. 210]

Hij hief zijn glas en zei: ‘Dit is mijn allerlaatste brandewijntje.’

‘Hij begint morgen opnieuw te leven’, dacht Harry, toen hij even later op huis aanliep. ‘Natuurlijk, we zijn cirkelgangers.’

Henri zat al lang en breed op zijn kamer en zette waarschijnlijk de mand, waarin zijn poes lag te spinnen, onder het bureau. Hij had haar sinds enkele maanden en hij was erg aan Minou gehecht. Vermoeid bleef Harry voor zijn huisdeur staan. Op het hoogste naambordje kleefde zijn naam: Harry Minne. Hij zei: ‘Misschien ga ik ook een poes houden.’

Eindelijk besteeg hij de trap, die hoog en nauw met vier korte onderbrekingen naar de zolder voerde. Op de overloop, boven het zinken gootsteentje, hing hij zijn jasje te drogen. Het avondlicht, dat door de nauwe dakraampjes binnenschoof, lag stil als een bleke hand op Lody's kleding die over de stoelleuning hing. Hij begon zich uit te kleden. Hij kon Lody te nauwernood onderscheiden. Voorzichtig stapte hij in bed en zocht een plaats naast haar. Zij lag opgekruld met de rug naar hem toe. Hij vond het een typische houding voor haar. Ze lag als een kind dat haar pop met het lichaam beschut. Ze sliep zoals ze leefde: in zichzelf gekeerd, haar eigen wereld beschermend achter de glazen deur van zwijgzaamheid. Hij schoof tegen haar aan. De warmte van haar lichaam gloeide op zijn huid. Voorzichtig draaide hij haar naar zich toe en voelde de vormen van haar lichaam. Lody sloeg haar ogen op en staarde verbaasd in het duister. Harry boog zich over haar heen.

Haar slaaphese stem klonk mat: ‘Je bent koud.’

Lody schikte zich en bleef onbeweeglijk liggen. Ze bemerkte nauwelijks zijn strelingen, haar huid was van leer. Hij zei: ‘'t Maakt nu niets meer uit.’

Toen hij 's morgens wakker werd, was Lody al weg. Ze werkte halve dagen op het kantoor van een coöperatieve vereniging. Ze was over Harry heengestapt, ze lag aan de muurzijde. Al vanaf haar kinderjaren had ze op die plaats gelegen; het gaf haar een gevoel van veiligheid en intimiteit. In de half duistere kamer had ze zich gekleed, terwijl het water voor de thee stond te zingen. Ze was vroeg genoeg opgestaan om voor haar ontbijt alle tijd te kunnen nemen. Na het ontbijt had ze een sigaret gerookt, nog toevend in de halfslaap waarin alle dingen zich schuil hielden in een ruimte van rust en schaduw. Op weg naar kantoor had ze zich mee laten voeren in de stroom wielrijders. Ze had naar de dingen om zich heen gekeken zonder ze te zien. Alles was aan haar voorbij gegaan als door een matglazen raam. Langzaam was ze tot een klaarder inzicht van het dagelijks gebeuren geraakt.

Op kantoor had ze zich bij de meisjes gevoegd, die op het toilet hun haar ordenden. Terwijl ze de plooien in haar bloesje glad streek, bekeek ze haar gezicht aandachtig in de spiegel en volgde de rondingen van haar ogen. Haar blik richtte zich onwillekeurig op het onderlichaam: waanzin, er was niets aan haar te zien, maar haar gedachten werden slechts bepaald door het denkbeeld dat ze zwanger was.

[p. 211]

De meisjes spraken druk met elkaar, wisselden avonturen uit. De ouderen hoorden hen lachend aan. Lody zag hen schuin achter zich in de spiegel; ze stond zelf wat apart. Ze sprak hen zelden aan, wist ook niet wat ze tegen hen zeggen moest. De meisjes hielden zich weinig met haar op; ze vonden haar vreemd. Haar geslotenheid schiep afstand; met haar stille ernst viel ze bij hen uit de toon. Ze tuurde naar haar spiegelbeeld waar haar blik tenslotte in verzonk. Een gevoel van moeheid en huivering deed haar terugschrikken. Haar gestalte verhelderde uit de onbestemde ruimte. Ze concentreerde haar aandacht op een puistje, dat juist voor haar oor zichtbaar werd. Haar strijdlust tegen puistjes, ze had er vroeger veel last van gehad, laaide weer op. Ze perste haar huid tussen de wijsvingers samen en kneep het uit. Het kleine rode vlekje dat achterbleef, werkte ze weg onder een lok haar. Dan liep ze naar het bureau. Verdoorn, die tegenover haar zat, was al bezig met het klaarleggen van de fakturen.

Hij knikte haar glimlachend toe: ‘Morgen, Lody.’

Ze noemden elkaar bij de voornamen. Hij had het haar voorgesteld, toen ze er enkele maanden werkte. Hij kende voor Lody een onverdachte sympathie en het strookte niet met zijn spontame aanleg, zoals hij het zelf noemde, dit achter het kleurloze scherm van de beleefdheid te verbergen.

De hoffelijkheid, waarmee hij haar omringde, deed haar goed, gaf haar een gevoel van superioriteit. Zijn bewegingen, zijn blikken hadden ondubbelzinnig ten doel haar sympathie te wekken.

Naast Harry wist ze zich de mindere. Ze had gedacht, dat ze hem aan zich zou kunnen binden, maar dat bleek een vergissing. Ze had er zich bij neergelegd; ze legde zich overal bij neer en leefde onder de kap van eenzaamheid waarin ze zich had geweven. Ze leefde er buiten alles om en had er plotseling het kind gevonden, waarop ze haar denken richtte.

Jan Verdoorn keek haar aan. ‘Je ziet bleek, zei hij, voel je je niet goed?’

Lody lachte terug. ‘Ik ben wat moe, dat is alles.’

Hij zei: ‘Ik zal koffie voor je laten halen.’

Later op de morgen had ze het gevoel dat er iets in haar lichaam brak. Toen ze zich wat had opgeknapt en voor de spiegel in de gang haar haar kamde, kwam Verdoorn achter haar staan. Ze nam hem op in de spiegel. Hij weifelde, ze zag het aan de houding van zijn armen. Mannen veranderen, wanneer ze met een vrouw alleen zijn. Lody lachte hem in de spiegel toe. Hij keek haar aan. Ze voelde zijn blik en vroeg zich af of hij het zou weten. Ze schikte haar haar.

Jan Verdoorn kwam bij haar staan. Ze voelde zijn hand zwaar op haar schouder rusten.

Zijn stem was vlakker dan anders. ‘Je kunt beter naar huis gaan.’

[p. 212]

Ze meed zijn blik en tuurde langs hem heen. Het beeld van de man, die met zijn ernstig gezicht naast haar stond, drong vaag tot haar door.

Ze loog: ‘Ik ben in verwachting.’

Waarom ze het zei, wist ze niet. Misschien om hem op een afstand te houden; wellicht omdat ze het op dit ogenblik slechts hardop wilde zeggen: een laatste verzet.

Voor ze naar huis ging, deed ze in de binnenstad nog een paar boodschappen. Ze maakte weinig haast en slenterde even later door een van de grote warenhuizen. De luidsprekers die achter het betimmerde plafond verdekt waren opgesteld, kraakten onverstaanbare getallen door het geroezemoes van de honderden bezoekers die zich traag langs de stands bewogen. De grijs geklede winkelmeisjes hingen lusteloos tegen de toonbank en staarden met onverschillige blikken langs de mensen heen. Soms veerden zij op en trok over hun gezicht een schijn van welwillendheid onder de blik van een man, die met de handen op de rug langs sloop. De ingewijde bezoeker kon aan de wijze waarop hij de handen op de rug hield, ze waren er in uren niet af geweest, de waardigheid van winkelchef aflezen.

In de lunchroom zocht Lody een vrij tafeltje en bestelde een kop koffie. Verloren in de chaos van mensen en dingen voelde ze zich nietig. Ze keek naar de mensen: alles trok in een golfbeweging aan haar voorbij. Ze was een leeg doosje, dat meeldiende, om zich heen de onverstoorbare beweging. Ze werd er door opgenomen, maar had er geen deel aan.

Toen het dienstertje de bestelling bracht, schrok ze op en verwonderde zich. Het tafeltje werd voor haar schoongemaakt. Het meisje kniktje haar toe; ze lachte dankbaar terug. Ze dronk haar koffie en keek naar de vrouw, die aan het tafeltje naast haar plaatsnam. Ze droeg een laaguitgesneden jurk, die strak langs de lijnen van haar lichaam viel. Het zwarte haar viel lang langs haar ovaal gezicht. Lody voelde de blikken van de voorbijgangers over zich heenstrijken en de zwartharige vrouw treffen. Ze keek haar van opzij aan en volgde de markante lijn van haar gespierde hals, die afliep over de schouder en zich toespitste in de zelfbewuste borsten. Toen de vrouw vanonder de hooggetekende wenkbrauwen strak terugblikte, sloeg ze de ogen neer en keek langs haar eigen lichaam omlaag.

Te weten, dat ze gisteren nog een kind had, bijna tastbaar in zich, weliswaar niet meer dan een kiem, maar daarom niet minder werkelijk. Vanmorgen was het begonnen, langzaam was dit leven uit haar weggevloeid. Het schokte haar niet. Ze onderging het als een intense vermoeidheid, die langzaam geheel bezit van haar nam.

Lody had zijn ontbijt op tafel klaargezet. Hij stond op om koffie te zetten en at onderwijl een boterham. Dan stak hij een sigaret op, zocht wat muziek op de radio en ging weer op bed liggen. Hij at 's morgens alleen om de smaak

[p. 213]

van zijn sigaret te verhogen. Hij zoog de rook diep in, voelde dat het in zijn ademhalingsorganen bleef hangen en onderdrukte de prikkeling in zijn keel.

Het ratelen van de bel, met de jaren had hij het rinkelende geluid verloren, deed hem opschrikken, een ogenblik maar, dan liet hij zich weer achterover vallen. Lody legde voor de melkboer en de bakker briefjes onder aan de trap, het derde treetje links onder. Iedere bewoner had zo zijn plaatsje. Alleen vrienden en familieleden kondigden hun bezoek aan, maar kwamen uit zichzelf naar boven. Een touwtje door de brievenbus was voor hen het ei van Columbus. Alleen juffrouw Boter, een vrijgezelle buurvrouw, maakte, sinds er voor de televisie werd gewezen op het gevaar dat alleenwonende vrouwen liepen, bezwaar. Op het trappenhuis zonk haar stem echter in het niet. Dank zij de democratische instelling van de bewoners kreeg de oplossing die het grootste gemak beoogde, de voorkeur.

Harry luisterde steunend op de elleboog naar het gerucht dat naderde. Hij probeerde de geluiden: stommelen, ontevreden gehijg, te analyseren. Het zou Henri kunnen zijn. Hij had gelijk. Henri opende met een brede zwaai de deur. ‘Ik heb 't er maar op gewaagd deze smalle en moeilijk begaanbare weg naar je heiligdom te gaan.’

Hij had zich gespecialiseerd in het samenstellen van equivalenten.

Harry riep hem vanuit de slaapkamer toe. ‘Voor iemand van jouw allure een ongekende ijver.’

Henri liep door de kamer en opende het raam. ‘'t Is hier je hemeltje wel. 't Stinkt naar vlees. Kom je bed uit en doe s.v.p. je sokken aan.

Harry zei: ‘Ik zal koffie zetten.’

Henri ging bij het bureau staan en keek een paar getypte vellen in.

Hij zei: ‘Ik heb je verhalen gelezen. Ik heb alleen nooit begrepen, waarom je ze schrijft.’

‘Om in leven te blijven,’ antwoordde Harry, ‘dezelfde reden, waarom jij je tracht te amuseren.’

Henri ging in de stoel zitten naast de ruggen in de boekenkast.

‘Het gaat nergens over, je kunt ze achterste voren lezen.’

Harry begon zich onderwijl te kleden. ‘Je hebt gelijk,’ zei hij, ‘het maakt niets uit. Je moet nu een maal iets doen. De mensen hebben zo hun mogelijkheden de een wat minder doorzichtig dan de ander. Je kunt nu eenmaal niet leven op voedsel in tabletvorm, omdat in dat geval je ingewanden buiten werking staan.’

Henri stak een sigaret op. Een rookwolk spiraalde weg door het raam.

Harry vervolgde: ‘De een heeft zijn culturele aspiraties, de ander een vrouw. De uitkomst is min of meer toevallig. Het houdt naar ons weten meestal geen verband met de bedoelingen.’

Henri antwoordde: ‘Wanneer je iets doet, wekt het reakties. Aan een daad

[p. 214]

zijn konsekwenties verbonden. Je weet dat bij voorbaat, daarom doe je iets niet zonder meer, maar in een bepaalde richting.’

‘Je hoeft in de gevolgen jezelf niet terug te vinden,’ zei Harry, ‘het gaat buiten je wil, een feit dus, waar je rekening mee kunt houden, maar waarin je jezelf niet hoeft te herkennen; geen konsekwentie, maar on-sekwentie, kortom afwezigheid.’

Toen Henri weg was, naar God weet welk adres, misschien Fred wel, leek de kamer kaal en kil. Om zich wat af te leiden, maakte hij een tweede kop koffie klaar. Onderwijl tuurde hij naar de melk in het steelpannetje, die langs de randen in beweging kwam. Spaarzaam slok voor slok, dronk hij zijn koffie om er zoveel mogelijk tijd mee te vullen.

Later in de middag, toen Lody thuis kwam, was Harry weg. Ze had koffie voor zichzelf gezet en was op bed wat gaan rusten. De muziek op de radio van de buren drong zacht, maar stellig de kamer binnen. Het klonk haar onbestemd in de oren; ze hoorde het, maar luisterde er niet naar. Ze bleef liggen zonder nader begrip van de dingen tot Harry thuiskwam. Zijn aanwezigheid bracht haar gedachten weer in beweging.

Harry zei: ‘Je bent laat. Ik heb op je gewacht, maar moest nog weg.’

Lody antwoordde: ‘Ik heb in de stad een paar boodschappen gedaan.’

Hij stak een sigaret op. ‘Wil je roken?’

‘Neen,’ antwoordde Lody, ‘nu niet.’

‘Voel je je nog steeds niet goed,’ vroeg hij.

‘'t Is niets bijzonders,’ zei ze met een bijzondere stembuiging.

Hij keek haar aan. Lody beantwoordde zijn blik.

‘'t Is vanmorgen begonnen.’

In haar stem was een ondertoon van onwil. Hij zweeg..., dan na een ogenblik, ‘'t Is beter zo, het zou hier onmogelijk zijn.’

Lody slikte. ‘Ja, het is beter zo.’

Een schrale lach gleed over haar gezicht; haar ogen waren strak.

‘Maakt het verschil,’ zei ze, terwijl ze naar hem keek. Hij was voor haar een gestalte in de verte.

‘Ik heb er aan gedacht. Ik heb er deze dagen mee geleefd, alsof het er was. Tot vandaag was het er ook, even werkelijk als het nu verdwenen is. Het was mijn kind en het is ook mijn verlies.’

Hij ging zitten, maar stond weer op om een asbak te zoeken. ‘Het is beter zo.’ Haar stem klonk mat: ‘Toch was het kind er. Ook voor jou, al was het alleen maar een ongewenst incident. Het vormde een zwakke plek in je leven, een leegte tussen het kind en jou, een hapering in wat je bent en wat je doet.’

‘Het was niet meer dan een onregelmatigheid,’ zei hij kortaf.

Het verloop van het gebeuren leek hem absurd en willekeurig. Hij had er geen deel aan. Het had alles veel weg van een onsmakelijke grap.

Hij zei: ‘Je ziet bleek. Ga wat rusten en neem een aspirine.’