Ontmoeting. Jaargang 16

[p. 121]

Jan D. 't Lam
De test

Ze was stipt op tijd. In een haastig geschreven briefje had ik haar gemeld vandaag om 3.15 uur met haar zoontje aanwezig te zijn voor het afnemen van een test. Nu stond ze wat stuntelig met jongetje vijf aan de hand te wachten. In haar vrije hand hield ze de briefkaart, die ik met zoveel slordige haast had geschreven. Ik werd me bewust oneerbiedig te zijn geweest tegenover een gebeurtenis die voor deze vrouw en dit kind van zoveel belang bleek te zijn. Mijn oproep had een groeiende spanning gewekt. De laatste dagen was alle aandacht op het kind gericht geweest. Het was de moeder duidelijk aan te zien. Het jongetje was in zijn beste pakje gestoken. Zijn haren lagen krampachtig aaneengeplakt. Een veeg op de schoen was het enige bewijs, dat zij het temperament van het kereltje niet geheel in de hand had kunnen houden.

Ik liet hen in de personeelskamer, die ik sinds mijn aanstelling tot hoofd van de school voor zwakzinnigen, als kantoor had ingericht. Behalve een eiken bureau stond er een vierkante tafel met vier stoelen. In een hoek van de kamer stond de stalen kast, waarin het testmateriaal systematisch lag gerangschikt. In den tegenoverliggende hoek stond de kluis, waarin de stempels waren afgesloten voor onbevoegd gebruik. Het hanteren van de stempels was het privilége van het hoofd. Ik liet de vrouw en het kind plaatsnemen en stelde hen gebruikelijkerwijze gerust.

‘Zo, beste jongen, vertel me eens hoe je heet?’

De vrouw noemde de naam van het kind. ‘Peter Willas, mijnheer.’

Ik sprak verder tegen het kind: ‘Dat is een mooie naam, Peter. Vertel eens.’ Het ventje spitste de oren en spande de spieren als een kat die op het punt staat zijn buit te bespringen. Ditmaal zou hij zijn moeder voor zijn rekening nemen.

‘Hoe oud ben je.’

‘Negen jaar.’

Als een pijl vuurde hij het antwoord op mij af en vergat met twee woorden te spreken. Dat was een kritiek moment. Het gaf mij gelegenheid het kind voor me te winnen door hem vergevensgezind over het hoofd te strijken. De vrouw kon ik haar zelfvertrouwen weer schenken: ‘Geeft niet, mevrouw, mijn eigen kinderen doen het ook niet meer.’

Nu was het ogenblik gekomen, waarop ik de test ter hand moest nemen. ‘Peter, zullen wij samen een spelletje doen. Je moet goed je best doen. Ik ga proberen je te pakken te nemen, maar dat lukt natuurlijk niet.’

Ik gaf hem de plaatjes waarover hij moest gaan vertellen. De vrouw zakte langzaam terug in de stoel, alsof ze zich verschool om ongemerkt haar kind

[p. 122]

te kunnen volgen en aan te moedigen. Zij wist, dat zij nu verder overbodig was en niets meer kon doen dan hopen: ‘'t Mag niet zo zijn, laat je niet te grazen nemen. Het mag niet. Stel je voor mijn eerste kind op de gekkenschool. Peter, doe je best.’

Het kereltje spande zich tot het uiterste. Bij elk goed antwoord ademde hij diep en vond nieuwe kracht. Dat kon zo niet lang blijven. De vragen werden moeilijker, dwongen hem stap voor stap tot overgave. Langzaam ebde de kracht uit het kereltje weg. Ik stelde de vragen precies volgens het voorschrift zonder enige tegemoetkoming. Mijn stem was onbuigzaam als de klank van een schrijfmachine die de zinnen voorspelt: ‘Noem eens alle maanden van het jaar.’

Het ventje sputterde: ‘Januari, februari, maart, april....’

Toen zweeg hij en keek mij verloren aan. Hij had geen kracht meer. ‘Fijn, dat is keurig,’ reageerde ik volgens voorschrift, ‘dat heb je goed gedaan.’

Moeder en kind voelden zich verraden. De vrouw zakte weer terug in haar stoel: ‘Waarom ging je nu niet door, wist je het dan niet. Het ging zo goed. Waarom heb je je nu toch beet laten nemen. Nu is het te laat.’

Van de laatste serie vragen had hij geen enkele goed beantwoord. De test was beëindigd. Een eenvoudige berekening zou de waarheid aan het licht brengen. Het zwijgen van het kind was gegroeid tot een stilte die tot in de verste hoeken van de kamer was doorgedrongen. De vrouw zat versteend op de stoel. Het kind keek mij ongelovig aan. Ik rekende. Mijn pen sprak onhoorbaar het vonnis uit. III: 153 = 0,725, afgerond naar boven 73. Het was ontegenzeglijk waar. Het viel niet meer te ontkennen. Ik had het uitgerekend.

Langzaam stond ik op en liep naar de kluis. Rechts bovenin stond het doosje met de stempels. De vrouw was achter haar kind gaan staan. Wellicht een laatste poging hem te redden; het zou niet meer baten. De beslissing was gevallen. Mijn stem klonk plechtig door de kamer: ‘Peter, kom eens bij me.’ Het ventje kwam. Het wist intuïtief, dat het iets zou krijgen. De vrouw bleef alleen staan.

‘Je hebt goed je best gedaan. Ik zal je het stempel geven.’

Ik hield zijn hoofd achterover, zoals men doet bij een kind dat ten doop wordt gehouden en drukte het stempel op zijn voorhoofd. Het stond nu met zwarte letters van onuitwisbare inkt op zijn huid te lezen.

De stilte explodeerde. De vrouw begon hartstochtelijk te huilen en met een wanhopig gebaar rukte zij mij het kind uit de handen.

Met angstige haast vluchtte zij weg. Ik liet hen gaan en zette het doosje met de stempels op dezelfde plaats terug. Daarna sloot ik nauwkeurig de kluis af. Door het raam zag ik hen haastig de straat uitlopen. Ik schudde het hoofd. Ze zou de volgende dag met haar kind terugkomen. Ieder die hen nu tegenkwam, zou hen terugjagen. Zo ging het altijd.