Ontmoeting. Jaargang 16

[p. 33]

Redactioneel
Een antwoord en een vraag aan Dr. R.G.K. Kraan

Welke zin heeft het christelijk literair tijdschrift in deze tijd? Dat is de vraag die achter de toelichting schuilt, die dr. R.G.K. Kraan in ons blad van september jl. op de stelling bij zijn proefschrift over Ons Tijdschrift 1896-1914 gevoegd heeft. De vraag die wij voor onszelf uit die toelichting hebben afgeleid is simpel genoeg, ze heeft bijna een retorische klank. Het antwoord is niet eenvoudig, is meervoudig, verlangt een grondige studie van de situatie in ons land 60 jaar geleden en nu, en in de diverse fasen tussen die beide perioden. Wij menen dat de bedachtzame en stevige beschouwing van dr. Kraan een nuchter en rustig antwoord verdient. Wij zijn met deze critiek blij en zouden haar zelfs als een mijlpaal willen beschouwen. Een mijlpaal in die zin dat het niet alleen gaat om de afgelegde weg - waarover men heel lang discussiëren kan - maar minstens evenzeer om de weg voor ons. Een jaar geleden hebben wij Ontmoeting niet alleen een naam maar ook een program genoemd. Daarmee hebben wij ongeveer hetzelfde bedoeld als met de door dr. Kraan als cryptisch getypeerde uitspraak, dat tussen 1946 en 1961 de grote verandering, de nog niet voltooide zwenking, ligt.

Hier zouden wij graag ons gesprek willen beginnen.

Tegen de achtergrond van het, vrij recente, verleden komt die zwenking pas goed uit. De christen in de nederlandse samenleving - enkele moderne gemeenplaatsen mogen ons vergund zijn - leeft zo geheel anders dan 50 jaar geleden dat men rustig van contrasten mag spreken. Dat deze contrasten niet met zwart en wit mogen worden getypeerd en gewaardeerd spreekt vanzelf. Toch is deze simplistische waardering meestal het gevolg van vergelijking.

Daar is dan het punt vergelijking. Deze is mogelijk, maar alleen billijk en effectief, wanneer de analyse van de situatie naar beide zijden, verleden en heden, wordt toegepast. Heel vaak zal dan de vergelijking het onvergelijkbare aan het licht brengen.

Een eenvoudig voorbeeld. Dr. Kraan heeft de omvang van Ons Tijdschrift (zonder subsidie) gesteld tegenover die van Ontmoeting na 1951 (met subsidie). Twee zaken zijn hier gecombineerd: subsidie en omvang. Maar de tweede, de subsidie, dient slechts om het contrast bij de eerste vergeleken grootheden, de omvang, te versterken. En juist deze zaak is, billijkheidshalve, onvergelijkbaar, zolang men niet tal van sociologische en economische factoren laat meespreken.

Dr. Kraan noemt deze kwantitatieve vergelijking typerend. Wij zouden haar liever caricaturaal willen noemen. De caricatuur stemt tot niet kwaadaardige vrolijkheid, zelfs waar men liever kwaadaardig zou willen zijn. Aldus is het

[p. 34]

ons vergaan met dr. Kraan's typering. Een enkele economische notitie bij deze caricatuur. Goedkoop waren in 1910 papier en arbeidskracht. Het komt ons ook voor, dat er toen een aantal mensen waren in een bepaalde sociale laag, die over meer tijd beschikten dan diezelfde mensen in diezelfde laag thans. Tijd is een heel belangrijke factor. En men vergete niet: stress (spanning is niet helemaal het zelfde). Ten slotte: heel belangrijk is het aantal tijdschriften dat aanspraak maakt op een portie vrije tijd van de lezers, in 1910 en nu. Een volbloed intellectueel heeft ons onlangs de raad gegeven, ons tijdschrift als supplement aan te bieden aan Wending of Bezinning. Alsof deze tijdschriften bejaardentehuizen waren en alsof de christelijke literatuur en haar beoefening (cryptische formule, maar zij is niet van ons) bejaard zou zijn.

Nog even over die vergelijking. Die is alleen billijk, indien het om een totaal gaat waarin het detail meespreekt. Dat detail mag zelfs afwijken van het totaalbeeld, onorthodox zijn, maar men kan het niet geïsoleerd gebruiken. Bij het isolement gaat zelfs de caricatuur dood. Onze fantasie heeft zoveel trekjes aangevuld dat wij het portret van het literaire tijdschrift, gemeten naar zijn omvang, als caricatuur konden zien. Zo zal onze opponent het ongetwijfeld bedoeld hebben.

Vergelijking, op die manier gehanteerd, voert tot confrontatie. Een bijna filmische gebeurtenis, moeilijk vast te leggen, maar als ervaring belangrijk en wezenlijk.

Er is een ander punt dat om onze reactie vraagt: onze vaagheid en scepsis, waarmee dr. Kraan zijn artikel besluit.

Terwijl wij het risico willen vermijden, eigen redactioneel beleid te verdedigen of goed te praten, willen wij toch stellen dat ook deze hebbelijkheden alleen tot hun recht komen binnen de hele verschijningsvorm van Ontmoeting in de laatste jaren. Vaagheid ontstaat vaak tegenover een verwarde situatie. Zij komt niet alleen daaruit voort, dat het antwoord nog niet gevonden is, maar ook uit een zekere voorzichtigheid, een zeker voorbehoud.

Weer een voorbeeld. Het gedicht van Arie Gelderblom en de commentaar van een onzer redacteuren daarbij, heeft geleid tot de meest uiteenlopende reacties. Men was voor of tegen. Een enkele tegenstemmer had gevoel voor het totaal en verwierp het hele beleid van de redactie. Wie deze publicatie toejuichen, achten juist dergelijk werk en alles wat daarmee samenhangt de taak van Ontmoeting.

Dr. Kraan zal ons voorhouden dat een dergelijk pro en contra tot de normale gang van zaken behoort. Ongetwijfeld hebben zich aan de redactie van Ons Tijdschrift soortgelijke dilemma's voorgedaan. De mensen die contra zijn, uit heel verschillende motieven, verwijten de redactie juist onbeslistheid of het pastoraal ten toon spreiden van ruimheid van opvatting.

Is er niet een rechte lijn tussen het artikel ‘De boodschap in de Impasse’ (dec. '61) en het commentaar bij het gewraakte gedicht, een jaar later?

Vaagheid en scepsis lijken ons daarbij onontwijkbare figuren. Vaagheid is

[p. 35]

niet alleen onbeslistheid of pastorale handigheid, het is mogelijkheid tot verdere groei.

Valt er tenslotte nog iets concreets te zeggen? Wij zouden ons artikel puntsgewijs als volgt willen beëindigen.

1. Een positiebepaling. Moesten wij de vraag naar het waarom van het christelijk tijdschrift beantwoorden, dan liever per metafoor dan per definitie.

Mensen die gemeenschappelijk van huis gaan, om zich in de drukte (om het even van een feest of van een rel of van welke volksbeweging ook) te begeven, maken de afspraak: laten wij zo veel mogelijk bij elkaar blijven. Je zegt dat niet omdat je bang bent of omdat je de anderen als een minder soort beschouwt. Je blijft ook niet steeds bij elkaar. Je maakt juist deze afspraak omdat je waarschijnlijk al gauw uit elkaar zult raken. Je wilt ook de ontmoeting met de anderen, de vele anderen, niet als veelheid, maar als anderen.

Het huis is niet de eigen zekerheid of voortreffelijkheid, het is de plaats waar men het parool, de boodschap, heeft meegekregen. - Daarom Ontmoeting.

2. Wij nodigen de critici uit, aan deze kant te komen en mee te helpen, het beeld van Ontmoeting te bepalen. Brieven, voorstellen, inzendingen.

3. Wat op schrift komt of staat heeft weinig te betekenen zonder gesprek, in deze eeuw waarin het gesproken woord eerherstel verkrijgt. Wij wekken op tot overleg, tot gesprek over deze dingen, die ons allen ter harte gaan, maar waarmee velen geïsoleerd raken. Moet er iets georganiseerd worden, dan kan de huidige redactie het hare daartoe bijdragen.

4. Dit is nog maar een begin. Wij hopen, redactioneel in de gelegenheid te zijn, op deze zaken terug te komen. Laten wij, juist in de discussie, bij elkander blijven.