Ontmoeting. Jaargang 13

[p. 259]

D. van der Stoep
François en Françoise

Toen ik de advertentie in de krant las maakte mijn hart een huppeltje. Met het blad op mijn schoot raakte ik een poosje aan het piekeren. Daarna schreef ik een briefje aan François.

Ik kende hem toen al een poosje. Ik had met hem kennis gemaakt bij Arie Kragt, die oom tegen hem moet zeggen en bij wie hij toevallig aan kwam lopen toen we met een aantal lui van school Arie's verjaardag aan het vieren waren. Arie drong er op aan dat hij bleef en oom liet zich bepraten. Ik danste een paar keer met hem. Hij heet François Gelach en ik heet Françoise Deur. Wij vonden het grappig, dat wij samen François en Françoise heetten en dat wij allebei zo'n bespottelijke achternaam hebben. Mijnheer Gelach klinkt immers al even gek als juffrouw Deur. Hij is getrouwd geweest en heeft een zoontje. Zijn vrouw is bij de geboorte van dat kind overleden. Ze waren toen in Indonesië. Ze zaten in de rimboe en de vrouw van François kon niet tijdig genoeg naar een ziekenhuis worden gebracht. Ik hoorde dat van Arie toen ik François voor de tweede keer had ontmoet en graag eens iets meer over hem wilde weten. Ik was hem tegen het lijf gelopen in de foyer van de schouwburg tijdens de pauze. Wij waren allebei alleen en daarom dronken we samen koffie. Na de pauze moesten we ieder weer naar zijn eigen plaats - hij zat balcon en ik beneden - maar we spraken af dat we ook eens sámen naar de schouwburg zouden gaan en hij vond dat we elkaar best eens wat vaker konden ontmoeten. Na de voorstelling wachtte hij me op om me naar huis te brengen en voor mijn deur maakten we meteen maar een afspraak voor een avond in de volgende week. Dan zouden we bij Dankbaar op de Markt een kopje koffie gaan drinken. Misschien had ik dit een beetje griezelig moeten vinden. Over getrouwde mannen of mannen die getrouwd geweest zijn en die het aanleggen met jonge en argeloze meisjes lopen, ook op school heel wat pikante verhalen, maar ik geloofde niet, dat hij zo'n man was. Hij was helemaal geen charmeur. Hij was ook niet knap. Hij had een grof en onregelmatig gezicht met een dikke neus. Zijn ogen waren grijs en troebel. Ze stonden bijna altijd ernstig. Alleen zijn tanden waren gaaf en wit. Daardoor werd zijn glimlach zo aardig, daardoor en door de vele rimpeltjes die over zijn gezicht liepen als er een glimlach bij hem op komst was. Ik voelde mij rustig bij hem. Bovendien was ik niet argeloos. Stel je voor, als je één-en-twintig bent. Hij deed ook helemaal niet vervelend, ook niet toen we bij Dankbaar dat kopje koffie dronken. Hij vertelde met de gebruikelijke vadertrots maar toch een beetje zorgelijk iets over Plok, over zijn zoontje, een stil kind, een beetje eenzelvig, maar intelligent en gehoorzaam. In september moest de jongen al naar school. Maar voor die

[p. 260]

tijd wilde François een ander onderdak zien te vinden, want bij tante Annemie was de huisvesting te bekrompen en tante kon zo weinig van de jongen hebben. Als hij daar bleef zou Plok misschien wel mensenschuw worden.

Het was gezellig en vertrouwelijk. Wij raadden naar elkaars leeftijd. François bleek al veertig te zijn. Hij zou dus haast mijn vader kunnen wezen. Mijn moeder is maar twee jaar ouder dan hij. Hij vroeg me maar geen mijnheer meer te zeggen. Maar hij hield zijn handen voor zich op tafel en ook zijn knieën, die mannen en jongens zo graag uit wandelen sturen, hield hij thuis. En van zoenen was helemaal geen sprake, ook niet toen hij me weer thuis bracht, ditmaal in zijn auto, en de stille straten alle gelegenheden gaven, die een man maar wensen kan. Als een meisje het wil. Ik weet niet of ik het gewild zou hebben.

In de advertentie zocht een Heer (weduwnaar) zijn bezigheden buitenshuis hebbende, en vaak buitenslands vertoevende, voor zichzelf en voor zijn vijfjarig zoontje, enkele gemeubileerde kamers met pension en de dagelijkse verzorging, die een mens en vooral een kind nodig hebben. Zo stond het er, een beetje ongebruikelijk, en het adres was Engelsmanstraat 81.

François deed dus een poging aan tante Annemie te ontkomen. Bij het gesprek in het café had ik er niet aan gedacht, maar nu wist ik wat mij te doen stond. En dat deed ik waarachtig niet alleen voor François en ook niet voor mezelf, al zat er iets pikants in de gedachte dat hij en ik onder één dak zouden komen te wonen.

Ik schreef hem dat in ons grote huis voor hem en zijn zoontje ruimte genoeg was en dat moeder en ik tijd genoeg hadden voor hem en Plok te zorgen, maar dat ik er helemaal niet zeker van was, dat moeder voor deze inwoning zou zijn te porren. Dat dit porren van hem moest uitgaan, maar dat ik bereid was hem daarbij naar mijn vermogen te helpen. En dat, als hij een poging wilde wagen, hij het best op een van de eerstvolgende dagen kon komen, na half acht 's avonds. Dan zou ik thuis zijn. Moeder was altijd thuis. Zij mocht natuurlijk niet weten, dat ik hem geschreven had.

Moeder was altijd thuis. Ik had een moeder, die urenlang verdiept kon zitten in de van grauwe kaften en rode etiketten voorziene boeken van Schoofs leesbibliotheek, Comeniusstraat 33, telef. 34182. Lees boeken van Schoof en de wereld gaat voor u open. Ik had de laatste tijd de neiging te gaan gillen als ik de kamer binnenkwam en haar hoofd zag trillen boven haar boek. Dat deed ze namelijk. Ze liet telkens haar hoofd trillen. En de bloedkoralen oorbellen, die ze eeuwig droeg, sidderden met iedere trilling gehoorzaam mee. Ze las boeken van Schoof, de hevige liefdesboeken, en de wereld ging hoe langer hoe meer voor haar dicht. En ze was toch zo lief. En ze zag er zo verstandig, zo jong en zo aardig uit. Ze was echt een knappe vrouw, met een gezicht dat aan een lichte make-up al voldoende had om bekoorlijk te zijn.

[p. 261]

Het viel mij altijd weer op, hoe mijn schoolvriendjes, de weinige keren, dat ze haar ontmoetten, haar altijd eerbiedig en verlegen benaderden. Zij kon ook zo aardig afwezig tegen hen glimlachen. Maar als zij er waren of als er iemand anders was met wie zij moest praten, dwaalde haar blik toch telkens weer af naar het boek, dat in haar eigen hoekje, op haar eigen tafeltje, bij haar eigen stoeltje opengeslagen lag.

Het maakte mij doodzenuwachtig. Ik kon het niet aanzien. Eenmaal zou ik, zo dacht ik, de brand gaan steken in Schoofs leesbibliotheek, en eenmaal zou ik de bloedkoralen oorbellen vernielen, die zo gehoorzaam meesidderden als ze haar hoofd liet trillen boven haar boek. Ik kon er wel op schieten. Een klein pistooltje en dan pang pang.

Mijn vader heette Gerrit Deur en hij was makelaar in onroerende goederen. Hij is in de gevangenis gestorven toen hij er nog maar een half jaar inzat. Wegens oplichterij op grote schaal. Hij deed alles op grote schaal. Hij rookte en dronk op grote schaal en hij beminde Moeder op grote schaal. Hij heeft zijn Françoise (ik ben naar haar genoemd) vertroeteld en verwend, met haar gefeest en met haar gepronkt. Zelden zal iemands leven zó plotseling zó stil geworden zijn als dat van moeder. De gevangenis vermoordde hem in een half jaar tijds. Hij was al uitgeput door het voorarrest. Daarna was het spoedig met hem gedaan. Hij liet ons onbezorgd achter, zoals dat heet, op grote schaal voorzien van onroerende goederen, die hij, even listig als goedhartig, voor moeder uit de brand had gered. Een poosje na zijn dood is moeder de oorbellen gaan dragen. Dat had waarschijnlijk nog iets te maken met het romantische gedoe van een vorige generatie. Zij heeft deze oorbellen van vader gekregen in haar verlovingstijd en zij was over dood en gevangenis heen teruggekeerd naar die vroegere tijd, die voor haar blijkbaar in die oorbellen werd gesymboliseerd. En die ook in de boeken van Schoof weer tot haar kwam. Vreemde mensen zijn tegenwoordig die moeders en die ouders van ons.

Zij moest de sprong weer maken naar het heden. Misschien, als dat complot met François succes had, als haar huis weer onrustig werd, als zij moest zorgen voor een man en een kind, dat zij dan op een goeien dag haar ogen weer zou opslaan in het heden en een aantal dingen ontdekken, die zij vergeten was. Mij bijvoorbeeld.

II

François en Plok zijn bij ons in huis gekomen. Toen zij veertien dagen bij ons woonden vertrok François voor twee maanden naar het buitenland. In die veertien dagen heeft hij eenmaal mijn hand gezoend toen ik hem zijn thee kwam brengen. Zijn haar had zo'n wonderlijke kleur in het licht van

[p. 262]

zijn bureaulamp. Ik streek er over. Ik deed het onwillekeurig. Toen pakte hij mijn hand en kuste die. Ik zoende hem op zijn achterhoofd en liep in verwarring de kamer uit. Dwaas kind. Daar was ik nu meerderjarig voor geworden.

Plok was helaas uitzonderlijk stil en gehoorzaam. In de twee maanden, dat François in het buitenland zat speelde het kind dagelijks urenlang bij moeder in de kamer, terwijl zij urenlang in haar boeken las, haar hoofd deed trillen en haar oorbellen sidderen. Maar zij was wel lief voor hem. Zij antwoordde prompt op de weinige vragen, die hij stelde en soms hoorde ik hen een poosje tegen elkaar praten. Daarna werd het dan weer stil. Ik heb een paar maal met de jongen gewandeld, maar omdat ik alle zeilen bij moest zetten om mijn eind-diploma te halen, had ik verder weinig tijd voor hem. Hij noemde mij tante en ik had hem - misschien een beetje boosaardig - geleerd, dat hij tegen moeder Oma moest zeggen. Dat deed hij trouwhartig en zij liet het zich argeloos aanleunen.

Toen François terug kwam van zijn reis was ik inmiddels geslaagd voor mijn examen en ging ik voor zes weken met vakantie naar Frankrijk met Arie en nog een paar jongens en meisjes. François bracht me naar de trein, zorgde voor mijn bagage en kuste me ten afscheid op mijn wang. Een kwartier later zat ik nog te beven en eigenlijk had ik wel graag weer naar huis terug gewild.

III

En nu ligt François in het ziekenhuis met een hersenschudding en straks bij de trouwerij zal hij waarschijnlijk een behoorlijk litteken op zijn voorhoofd dragen. Ik gooide de kandelaar precies raak. Plok zei het op zijn schedel. Plok, net als zijn zoontje heet. En toch stond ik een heel eind bij hem vandaan.

Och onzin, dat is alleen maar een wensdroom, die ik op het ogenblik op mijn kamer zit te koesteren, zo echt in de trant van: ik had dat en ik had dat. Ik heb niets gedaan. Ik ben de kamer uitgelopen. François ligt helemaal niet in het ziekenhuis. Hij zit bij moeder in de kamer. Ik hoor vaag het gemompel van hun stemmen. Ze zeggen tegen elkaar: laat haar maar, het kwam ook zo onverwacht. Ze zeggen ook: laten we maar lief voor haar zijn want eigenlijk hebben we het aan haar te danken. Verder zeggen ze tegen Plok, dat hij nooit meer oma, maar voortaan altijd moeder moet zeggen. En hij, die man, zegt Françoise tegen haar. Het is François en Françoise geworden. Ik ben een gek kind. Mijn wens is volledig vervuld. Moeder is blijkbaar uit het verleden over dood en gevangenis heen weer naar het heden gesprongen. Ik zie het donker in voor Schoof. Hij kon wel eens een goede klant kwijtraken.

[p. 263]

Ik heb mijn jas nog aan. Zo ben ik de huiskamer binnengestoven voor het blijde weerzien met mijn dierbaren. Moeder en François stonden vis-à-vis voor het raam, als gelieven. Mijn vrolijk hallo bleef half in mijn keel steken en ik bleef bij de kamerdeur staan. Ze draaiden zich naar mij toe en moeder greep met haar rechterhand de linker van mijnheer Gelach. En toen was natuurlijk onmiddellijk de lucht vervuld van het blijde nieuws. Als in een toneelstuk deed de held een stap naar voren, schraapte zijn keel en zei: Fransje... Fransje nota bene. Hij had me altijd Françoise genoemd. Ik heb het niet verder afgewacht. Ik heb gezegd, dat ze konden barsten. En toen was ik ook meteen de kamer uit.

Ik weet nu ineens waarom ik vond, dat moeder er zo vreemd uitzag. Dat kwam niet alleen van de liefde. Ik gooi mijn jas op een stoel en ga naar moeders slaapkamer. Daar vind ik, in haar sieradenlaatje, de bloedkoralen oorbellen. Ik hoef er niet meer op te schieten. Ik neem ze mee. Tenslotte moet er in dit huis iemand zijn die zich nog een beetje met het verleden bezig houdt.