Ontmoeting. Jaargang 13

[p. 83]

J.E. Niemeijer
Advent

Toen ik, buitengekomen, bemerkte dat een ijle regen in lange strepen grote pluksels natte sneeuw neerzwiepte, schrok ik licht maar ik had geen spijt van mijn belofte aan Evert dat ik die avond zou komen. Hij had bij mij aangedrongen, niet lastig maar lokkend, voornamelijk al vertellend van zijn eigen ervaringen en die van de anderen en zijn volle zware stem had dan iets fibrerends gehad als vreesde hij door zijn woorden te beschadigen wat eigenlijk niet voor weergave in menselijke taal vatbaar was, omdat het daarvoor te abstract, te concreet echter voor weergave uitsluitend in muziek was. Men zou het moeten kunnen dansen, begreep ik later, met heel z'n lichaam en heel z'n ziel dansen en licht daarbij ademen, opdat ook niet het minste gerucht de subtiele spanning zou breken.

Des morgens bij het wakker worden was er reeds die verwachting van het onzegbare dat tegelijkertijd ontegenzegbaar in de zin van onweerstaanbaar was. Ik zat gevangen in een sfeer die ik gevreesd had en waar ik niettemin naar had verlangd, niet met grote hevigheid maar toch welbewust en sterk, een sfeer waarvan ik geheel was vervreemd, doch die ik door en door kende, misschien uit mijn kinderjaren toen ik de dingen nog zag zoals zij waren, in hun geheel en alle te samen, toen mijn onderscheidend en analiserend vermogen zich nog niet had ontwikkeld, de toestand waarvan ik nooit afscheid had genomen maar waarvan ik mij eens moet hebben gerealiseerd dat ze tot een verleden behoorde. Niet tot het verleden in absolute zin, maar tot iets, waarheen ik zou terugkeren, wanneer en hoe dan ook, maar met stelligheid. Die morgen wist ik het: het is heel nabij; dit is wellicht de dag waarin verleden, heden en toekomst zullen samenvallen. Geen verstandelijke ervaring was het maar die van de totaliteit van het menszijn, zintuigelijk en nog iets, waarvoor wij in de machteloosheid om het aan te duiden wel het woord aanvoelen bezigen. En heel die dag bleef het, het gevoel van op de drempel te staan, van voortdurend drempels te overschrijden, van te leven in de verwachting van het ongekende dat toch zeer bekend en zeer vertrouwd was. Niet een louter subjectieve aangelegenheid was het, een stemming die slechts mijzelf betrof maar het projecteerde zich op mijn omgeving. De conflictsituaties waarin ik mij veelal bevond, die mij minder of meer in opwinding plachten te brengen en tot weerstand te prikkelen kwamen in een nieuw licht te staan. Vrede daalde neer van de bergen en gerechtigheid van de heuvelen, en het omving alles en allen. Mijn normbesef dat me tot dan toe in positief doch mankgaand recht verankerd scheen had zich onvoorstelbaar verfijnd en schier onoplosbare problemen kwamen mij doorzichtig voor. Onmogelijk en onzinnig vond ik het, te trachten mijn

[p. 84]

paradijselijk nieuwe ethiek te codificeren, nu het hoogste recht der genade onvatbaar en -meetbaar boven iedere code uittorende. Mijn zachtmoedigheid vond bij de anderen weerklank en het ging als vanzelf. Nauwelijks behoefde ik te overreden. De glans van het nieuwe maakte het reeds aanvaardbaar.

Een zuiverende herfststorm joeg die dag wolkenbeesten langs de hemel en veegde tegen vijven een groot vlak blauw met wit waardoor nog juist de zon haar laatste licht over de aarde kon uitgieten. Wel bleek het 's avonds toen ik naar de samenkomst wilde gaan toch weer te regenen, fel en met sneeuw, maar het deerde mij niet. Ik vond het, integendeel, niet onaangenaam het water langs mijn gezicht te voelen striemen, prikkelend en reinigend en ik liep niet ineengedoken maar recht, met grote stappen.

Het dorp was stil als 's nachts en de straatverlichting die ten dele schuil ging tussen half-ontbladerde bomenkruinen was nauwelijks voldoende om de modderpoelen en plassen te onderkennen. Onder de straffe wind schenen de huizen kleiner dan in het daglicht, nietig waren ze en zeer gesloten. Hier en daar blafte een hond maar niet woedend, niet dreigend naar het mij voorkwam, eerder verheugd als kende hij mij.

Een eind weegs was ik alleen maar ik wist dat op dat uur van alle kanten anderen op weg waren naar eenzelfde doel. Nu en dan luisterde ik scherp of ik het geluid van hun stemmen nog niet zou horen maar het werd blijkbaar opgeslorpt in het onstuimig razen van de wind en de regen.

Even buiten het dorp zag ik voor mij uit echter een grote gestalte, die langzaam voortbewoog, met behulp van een stok. ‘Arend’, wist ik en ik haalde mij zijn gezicht voor de geest, gegroefd en smal, neus en jukbenen scherp uitstekend en de haren, reeds dunnend, strak weggekamd boven een hoog voorhoofd. Zijn lippen waren dun en verriedden dat hij veel had geleden maar de uitdrukking van de ogen had iets koninklijks. Hij had geleerd te heersen over zichzelf, ook over de pijn. Dat hij zich moeizaam voortbewoog en niet buiten zijn stok kon vergat men. Het was onbelangrijk, voor hem en voor degenen die met hem in aanraking kwamen.

‘Arend!’ riep ik boven het gierend gonzen van de storm uit en ik verwonderde mij over de kracht van mijn eigen stem. Hij stond onmiddellijk stil, tuurde even scherp in mijn richting en galmde terug ‘Louis!’ Triomfantelijk klonk het. Hij had mij nog nooit op deze wijze gegroet. Het was me alsof ik hem niets meer behoefde te vertellen, alsof hij het alles in mijn stem had herkend. Hij hief zijn stok op en liep enkele passen terug in mijn richting.

Ik vatte hem bij de arm om hem te steunen en riep: ‘Vandaag is het mijn dag, broeder!’ Hij keek van terzijde op mij neer, blij maar niet verbaasd. ‘Ik wist het. En het is ook mijn dag. Het is onze dag, Louis! Geloofd zij Jezus Christus!’

‘Vandaag is de dag van de Heer! Geprezen zij Zijn heilige naam!’

[p. 85]

‘Van nu aan tot in eeuwigheid!’

‘Amen!’ riep ik. Het was alsof we minder moeizaam voortkwamen. Zijn passen werden groter en zijn stok raakte nauwelijks de grond. We hadden de laatste huizen van het dorp nu achter ons en de wind stormde ons tegemoet als een kudde wilde paarden maar ze deerden ons niet. Ze vlogen langs en over ons heen, de weg effenend voor ons uit en achter ons, de smalle weg met de sidderende wilgen die kreunden als duivelen.

‘De wind, Arend!’ riep ik. ‘De Geest. Hij waait waarheen Hij wil.’

Hij lachte. Ik had hem tevoren nooit horen lachen en met zijn stok beschreef hij een grote boog langs de horizon.

Ik herinner me zeer goed dat hij de stok niet meer gebruikte toen we de vergaderzaal binnengingen.

Ofschoon het weer slechter was dan ooit was het meer dan vol en hoe vroeg we ook dachten te zijn, allen die verwacht werden waren al binnen. Evert stond te wachten aan de deur.

‘Ik wist het, dat jullie nog zouden komen,’ zei hij. ‘Geef vlug de jassen en ga zitten. We wachten!’

‘Maar het is even half acht,’ zei ik verwonderd. ‘En hoe kunnen jullie allen al hier zijn?’

‘Vraag dat niet,’ antwoordde hij gejaagd en toch blij. ‘Wie zal het zeggen? We hebben al enkele liederen gezongen. Schik toch aan. Want alle dingen zijn gereed. Het is alles zo goed en zo wonderlijk vanavond.’

De grote kachel stond gloeiend gestookt maar het was niet benauwd in de zaal. Het was, integendeel, alsof alle vensters openstonden en ondanks het grote aantal mensen dat bijeen was onderging ik de ervaring van in een grote ruimte te zijn. Aan het hoofd van de tafel vond ik naast Arend een plaats.

Toen ook Evert weer zat keken we elkander even vragend-aarzelend aan. Het was Arend die opstond, dankte en bad. Ook dit was ongewoon want meestal zweeg hij en we hadden de indruk dat hij niet erg welbespraakt was. Nu bleek niet het tegendeel maar het was alsof wij allen door hem spraken, alsof onze gedachten zijn woorden vormden, alsof wij hem op een schild boven ons uit hieven. Toen hij geëindigd was, was het stil alsof een ogenblik ons zonnestelsel stokte. Dan kwam het langzaam opnieuw in beweging en hier en daar en achter in de zaal fluisterde iemand een groet. Evert wenkte en de meisjes brachten het brood en de wijn. Toen wij het brood braken keek ik naar Arend. Ik verwachtte dat hij ook ditmaal het woord zou nemen maar hij gebood mij: Nu Louis, verkondig de dood des Heren. Voor mij is het anders. Op jou zal ik nog wachten. Maar Hij staat aan de deur en Hij klopt. Een fractie van een seconde flitste de angst door mij heen. De instelling van de dag tevoren nog, die ik normaal was gaan noemen maar die in wezen vermolmd en onoprecht was schoof door mijn herinnering en deed mij even wankelen. Dit is overspannen, dacht ik,

[p. 86]

geëxalteerd. Deze extase is van korte duur. De reactie daarop zal des te verschrikkelijker zijn. Morgen zal ik huilen, of erger dan dat. Ik ben ontsnapt maar ik zal opnieuw gegrepen worden en beseffen dat op deze mogelijkheid geen andere zal volgen. Een grotere wijsheid dan deze is ondenkbaar en reeds daarom kan ze niet voortduren.

Daarom schudde ik mij uit als een natte hond, de hals gestrekt en verrukt om het opnieuw ontkomen zijn. En staande sprak ik:

‘Zozeer misvormd,
niet menselijk meer was zijn verschijning
niet meer als die der mensenkinderen zijn gestalte.
Hij had gestalte noch luister,
dat wij hem zouden hebben aangezien,
noch gedaante,
dat wij hem zouden hebben begeerd,
Hij was veracht en van mensen verlaten,
een man van smarten en vertrouwd met ziekten...’

‘He was despised and rejected of men,
a man of sorrows
and acquainted with grief.’

Ik was opgehouden toen Evert inviel. Ook anderen waren opgestaan, elkander brood reikend en het met hongerige handen betastend. Evert sprak in tongen. Hij kende geen woord Engels. Maar in zijn woorden klonk de machtige melodie van Händels aria door.

Naast mij wist ik opeens weer Arend staan en ik reikte hem de beker. ‘Het is mijn dag. Heden is het de dag des Heren, Arend!’ zei ik met ingehouden stem. ‘Roep, verkondig met mij de dood des Heren.’

‘Wat zal ik roepen?’
‘Klim op een hoge berg.
Vreugde bode Sion.’

Arend herhaalde:

O thou that tellest good tidings to Sion,
Get thee up into the high mountain,
Lift up thy voice with strength.

‘Verhef Uw stem, verhef ze,
vrees niet: Zie, hier is uw God
Hij zal als een herder zijn kudde weiden,
de zogenden zal Hij zachtkens weiden.’

[p. 87]

Hij reikte mij de hand en tranen stroomden langs zijn wangen. ‘Louis,’ zei hij opnieuw. ‘Dit is de dag die God gemaakt heeft.’

Ik knikte: ‘Ik weet het. Ik weet het broeder. Gooi weg je stok en loop met mij, dans met mij. Want onze ziekten heeft hij gedragen.’

Hij liet zijn stok naast zijn stoel vallen en deed een paar onbeholpen passen. Dan riep hij me toe met een stem schor van spanning: ‘Louis, ik loop. Mijn God, mijn benen! O Heer, ik dank je voor deze dag!’ Met grote dansende passen liep hij op mij toe, de armen uitgestrekt, en bevend zette hij een lied in. Enkelen, tientallen, honderden namen het over en Evert schetterde op een trompet een tegenmelodie. Dansend bewogen we ons door de zaal, steeds onstuimiger werd het gezang. De meisjes klapten boven hun hoofden in de handen en de jongens huppelden als jonge paarden.

Dan stootte Arend de deur open en rende met grote sprongen naar buiten. Ik greep zijn hand en sprong mee. Achter ons verloor het gezang zijn evenwicht en tuimelde, bevangen door de koude, ineen.

De wind was gaan liggen en de regen was overgegaan in zware sneeuw die enkel-hoog was blijven liggen. Tussen de laatste vlokken scheen een ster. De oude aarde stond op het punt van te bevriezen onder onze voeten. Hol reeds klonken onze voetstappen op de verstarde grond. Mijn verleden versteent, dacht ik. Een sneeuwlaag had al het oude afgedekt. Achter ons schetterde, nog nauwelijks hoorbaar, de trompet van Evert. Snel verwijderden wij ons van het geluid. Arend sprong nog steeds in grote dansende passen. Ik hield gelijke tred met hem. Rondom ons werd de aarde steeds witter, steeds lichter. Aan de horizon glansde het licht van een nieuwe dageraad.

‘Luister,’ sprak Arend, ‘luister broeder! Ik hoor het geluid van de bazuin.’