Ontmoeting. Jaargang 10

[p. 243]

Poëziekroniek
C. Vermeer.

De bijna gelijktijdige verschijning van drie deeltjes poëzie in de ‘Nimmer Dralend Reeks’, vrij kort nadat reeds eerder twee poëziedeeltjes verschenen waren, moet er wel op wijzen dat deze bloemlezingen goed verkocht worden. Zij zijn allemaal samengesteld uit voor-oorlogse poëzie en dat kan misschien veel verklaren. Wij vinden hierin immers de vertrouwde versvorm en de vertrouwde poëtische sfeer. Een breed publiek geeft daar alsnog de voorkeur aan en nadat het scheen dat de ‘experimentelen’ of ‘vijftigers’ het pleit gewonnen hadden, is het opvallend dat de minder revolutionaire poëzie in allerlei uitgaven weer de aandacht vraagt. Een reactionair verschijnsel dat echter niet zal kunnen verhinderen dat de nieuwe poëzie toch haar plaats zal veroveren.

Dat Aart van der Leeuw en Jan Prins in keurig uitgevoerde deeltjes, zoals wij van deze Reeks gewend zijn, met verantwoorde bloemlezingen de aandacht vragen, kan ons niet anders dan verheugen. Vooral de poëzie van Van der Leeuw is van uitstekende kwaliteit. De verzameling geografische gedichten die Laurens van der Waals bijeenbracht, is op zichzelf aardig, niet kwaad van keus, maar als men van de ene plaats naar de andere zwervend van het ene genre in het andere valt, ben je dit poëtisch reizen toch wel gauw moe. Hier is geen poëtische eenheid bereikt.

De onlangs verschenen ‘Ooievaars’ bepalen zich tot nog oudere poëzie. Dat Gorters ‘Mei’ in deze goedkope serie volledig is verschenen (met een oplaag van niet minder dan 25000 exemplaren) en een ander deeltje een door Garmt Stuiveling samengestelde en eveneens door hem ingeleide bloemlezing uit Gorters overige poëzie bevat, is een verheugende gebeurtenis. Deze poëzie is deze kans op een grote verspreiding waard, want bij het lezen ervaar je telkens weer dat zij een schakel vormt in de ontwikkeling van de poëtische bezieling, waarvan ook die van onze tijd een schakel moet zijn. Een ander Ooievaar-deeltje geeft 500 sneldichten van Constantijn Huygens. Het zijn aardige taalspelletjes die het in onze tijd nog wel zullen doen, al is er slechts bij uitzondering een puntdichtje waarvan wij ons afvragen of dit misschien tot de poëzie te rekenen is.

Het tienjarige bestaan van het cultureel accoord tussen België en Nederland is aanleiding geworden voor de uitgave van ‘Poëtisch akkoord’, een bloemlezing van honderd gedichten uit tien jaren Noord- en Zuid-Nederlandse literatuur. Van honderd dichters elk één vers kiezen, is geen gemakkelijk werk. Gezien deze moeilijkheid valt het resultaat te loven, ook al zouden anderen èn in de keus van de dichters èn in die van hun verzen tot een resultaat gekomen zijn, dat ongetwijfeld niet slechter dan dit zou zijn uitgevallen. Een scherp getekend poëzie-beeld van deze tien jaren mag men trouwens alleen van de literatuurgeschiedenis verwachten.

Anton van Duinkerken, Gabriël Smit en Michel van der Plas hebben over elkaar geschreven en uit elkanders werk wat verzen bijeengebracht

[p. 244]

in onderlinge verstandhouding’. Naar leeftijd zou men hier van drie generaties kunnen spreken. Maar al is Van der Plas dan de jongste, 't werk van Gabriël Smit lijkt mij moderner; in ieder geval is het het overtuigendst. Van der Plas' vers is gevoelig, maar niet vrij van oppervlakkigheid, het raakt niet het diepste van het hart, wat Smits vers bij mij althans wel doet. Hij is van het drietal m.i. het meest dichter, hoewel de beide anderen ook een goed vers kunnen schrijven. Tot in de kern van de poëzie dringend zijn de beschouwingen niet, maar voor een eerste kennismaking met deze Rooms-Katholieke dichters is de uitgave aanbevelingswaard.

Het bundeltje ‘Een hemel op aarde’ van Michel van der Plas toont de bovengenoemde kenmerken van de dichter: gevoelig, maar niet diep indringend. In deze ‘verhalende’ gedichten is dat echter niet zo hinderlijk. Ze hebben ontegenzeggelijk poëtische sfeer en ze hebben het voordeel een in onze tijd weinig beoefend genre te vertegenwoordigen. Door hun wat vrijere vorm onderscheiden ze zich van de omstreeks 1930 bij de toenmalige ‘Jong-protestanten’ veelvuldig voorkomende bijbelse gedichten, maar ze hebben er toch nog genoeg verwantschap mee om er niet een vernieuwing van dit soort poëzie in te ontdekken.

Valt bij Michel van der Plas een zekere woordenrijkheid te constateren, bij Martien Beversluis is deze in zijn prachtig uitgegeven bundel ‘De krans der uren’ in nog veel sterker mate aanwezig. Aan de verzen gaat een briefwisseling met Ds Okke Jager vooraf, waarin deze zich prijzend over deze bundel uitlaat. Ik kan Jagers lof niet delen. Beversluis' woordgebruik is naar mijn smaak te overdadig, het doet me niets meer. Hoewel zijn verzen me vroeger wel beter aanstonden, vond ik ze dikwijls toch te rumoerig. Dat rumoerige vind ik er nu hindelijker in terug. Om een rijk woordgebruik zal men nooit een dichter kunnen veroordelen. En ook het barokke is een stijl die bestaansrecht heeft. Ik weet dat allemaal en ik heb voor Vondel een grote verering; ook Bilderdijk ligt me wel. Maar wat dezen geven: een herhaaldelijk peilen van de diepte onder het oppervlak, mis ik bij Beversluis. Misschien ligt de oorzaak wel daarin, dat maar al te dikwijls net nog niet het juiste woord getroffen is.

Zeer veel verstilder, maar daardoor ondanks hun wat al te gemakkelijke versificatie toch telkens diepere ondergronden rakend, zijn de verzen van Frouwien van der Vooren-Kuyper. Deze verzen lijken eerlijker dan die van Beversluis, hoewel de laatste daarom nog niet onwaarachtiger hoeven te zijn. Beversluis zoekt het grootsere, terwijl Frouwien van der Vooren-Kuyper zich in haar verzen herinneringsbeelden schept die in een gedempt, weemoedig licht verschijnen.

Een zelfde sfeer van herinneringsbeelden hebben de verzen in de bundel ‘Tussen steen en bamboe’ van Willem Brandt. Deze vruchtbare dichter, van wie de laatste tijd enkele bundels vrij kort achter elkaar verschenen zijn, roept in zijn verzen de herinneringsbeelden uit zijn Indische jaren op. Er is bij hem verwantschap met Jan Prins, maar de onherroepelijkheid van het afscheid van deze Indische tijd geeft de verzen van Willem Brandt een pijnlijkheid, die door de hele bundel heen ervaren wordt.

[p. 245]

Wel zeer sterk spreekt dit uit het titelvers:

Waar ik ook ben
in bamboeland of steen,
ben 'k in mijzelf
en met mijzelf alleen.

Soms ben ik steen
en soms het bamboeriet
maar wat ik ben
ben ik niet wil ik niet.

Eeuwig ontsteld
om binnenst van graniet
of, zachte stem,
het licht en levend riet.

Koel in beton
verlang ik pampagras,
verzengd van zon
de schaduw ener stad.

Blindlings alleen
zoek ik een woord een hand.
De muur blijft steen,
het bamboebos verbrandt.

In het bundeltje ‘Herfst in Europa’ van Andries Dongera komt de poëzie slechts sporadisch voor. De woorden krijgen geen diepte, ze suggereren niet en van vrijwel ieder vers kan gezegd worden, dat dezelfde woorden in een ander maatschema en met een ander rijm overgebracht zouden kunnen worden, zonder dat het gedicht er veel minder van werd.

Een zelfde gebrek aan diepte van het woord constateren we in ‘Bloeiend puin’ van J.M. van Walsum - Quispel. Sympatieke vrouwelijkheid komt ons er wel uit tegemoet, maar poëzie nauwelijks; wanneer zij zich in een regel even vaag laat waarnemen, drijft de volgende regel haar weer weg.

Mag het bundeltje ‘Naar het licht’ van Greet Konings naar de maatstaf der poëzie gemeten worden? De verzen er in hebben een vooropgezet paedagogisch doel: kinderen de bijbelse verhalen te laten kennen. Kinderen zijn vaak verzot op maat en rijm. Om die verhalen langer in het geheugen te laten blijven, is nu dus vlijtig een aantal bijbelse verhalen in versvorm gebracht. Een veelal erbarmelijk geknutsel is het resultaat. Van de sfeer der bijbelse verhalen is maar weinig meer over gebleven dan een ‘bijbelse’ zinswending hier en daar. Dit boekje lijkt me wel op alle manieren een vergissing. En toch - over het vers en maat en rijm en het religieuze verhaal en het kind zou nog heel wat gezegd kunnen worden, want die

[p. 246]

alle horen toch weer op een of andere manier bij elkaar en in één verband. Maar dan roept dat het heimwee op naar een poëziebeleving waaraan we eeuwenlang ontgroeid zijn. In de jongste poëzie, zij het vaag en schemerachtig, menen we evenwel die poëziebeleving te kunnen waarnemen, zodat visioenen voor ons opdoemen van een christelijk poëtisch beleven dat onder ons nog volkomen onbekend is. En daarom visioenen die ons teleurgesteld doen staren op het povere van wat we bezitten.

Besproken werden:

Aart van der Leeuw; Bloemlezing uit zijn gedichten, samengesteld door Mea Nijland-Verwey. Nimmer Dralend Reeks nr. 62. N.V. Uitgeverij Nijgh & Van Ditmar, 's-Gravenhage.

Jan Prins, Bloemlezing uit zijn gedichten; samengesteld door Laurens van der Waals. Nimmer Dralend Reeks nr. 61. N.V. Uitgeverij Nijgh & Van Ditmar, 's-Gravenhage.

Apollo's reis door Nederland; een verzameling geografische gedichten, samengevoegd door Laurens van der Waals. Nimmer Dralend Reeks nr 56. N.V. Uitgeverij Nijgh & Van Ditmar, 's-Gravenhage.

Herman Gorter, Mei; Ooievaar nr 26. Bert Bakker/Daamen N.V. Den Haag.

Herman Gorter, ‘De dag gaat open als een gouden roos’; gekozen en ingeleid door Garmt Stuiveling; Ooievaar nr 44. Bert Bakker/Daamen N.V., Den Haag.

‘Dichten op de knie’; 500 sneldichten van Constantijn Huygens; gekozen door Gerben Wytzes Hellinga. Ooievaar nr. 46. Bert Bakker/Daamen N.V., Den Haag.

‘Poëtisch Akkoord’, honderd gedichten uit tien jaar Noord- en Zuid-Nederlandse literatuur, bijeengebracht door Pierre H. Dubois, Hubert van Herreweghen, Maurice Roelants en Garmt Stuiveling. Zwarte Beertjes nr. 69. A.W. Bruna & Zoon, Utrecht.

Anton van Duinkerken, Gabriël Smit, Michel van der Plas, ‘Onderlinge verstandhouding’. Uitgeverij Paul Brand N.V. Bussum.

Michel van der Plas, ‘Een hemel op aarde’. A.A.M. Stols, 's-Gravenhage.

Martien Beversluis, ‘De krans der uren’. G.F. Callenbach N.V. Nijkerk.

Frouwien van der Vooren-Kuyper, ‘De kanten waaier’. J.H. Kok N.V., Kampen.

Willem Brandt, ‘Tussen steen en bamboe’. C.P.J. van der Peet, Amsterdam.

Andries Dongera, ‘Herfst in Europa’, J.H. Kok N.V., Kampen.

J.M. van Walsum - Quispel, ‘Bloeiend puin’. J.N. Voorhoeve, Den Haag.

Greet Konings, ‘Naar het licht’. A. Roelofs van Goor, Meppel.