Ontmoeting. Jaargang 10

[p. 69]

Symbool en thriller
Ev. Grolle

Zij, die lang genoeg op Godot gewacht hebben, hebben nu hun ‘Berenvel’ gekregen. Dat zal de bedoeling wel niet geweest zijn, maar het is in ieder geval toch iets. Zelfs een heel vrolijk iets, want wat men ook van Berenvel mag zeggen, - niet dat men er niet bij lachen kan. Zoals men weet, werd dit stuk van de Belgische auteur Paul Willems door de Haagsche Comedie gespeeld in het kader van tien jaar Nederlands-Belgisch cultureel akkoord. Eigenlijk was dit nu eens een uitgezochte gelegenheid om de in opdracht van de Nederlandse en de Belgische regering samengestelde woordenlijst van de Nederlandse Taal toe te passen, maar men heeft dit nagelaten. Of dit in gemeen overleg geschied is, weet ik niet, maar ‘Berenvel’ moest het met een ‘n’ teveel doen, hoewel de woordenlijst nadrukkelijk voorschrijft, dat het Berevel is, zonder n. Daar gaat nu de duurgekochte samenwerking en niemand, die er een zier om geeft; althans Belg en Hollander lieten het niet blijken en amuseerden zich opperbest om Berenvel met een n teveel.

Joris Diels, die het stuk regisseerde, vroeg zich in de toelichting af, hoe men het zou karakteriseren. Hij had er niets op tegen, als men het zou rangschikken onder de ‘hoofding’ poëtisch toneel.

Inderdaad, daar lijkt het wel wat op. Het gegeven mag men in ieder geval wel zo noemen, want het gaat om de beide ongetrouwde dochters van de goede meneer Boule. En waar twee ongetrouwde jongedames in het geding zijn, is de poëzie (der liefde) gemeenlijk niet ver af. Dat heeft Paul Willems ook goed begrepen en daarom heeft hij het geheel in een sprookjesachtig pakje gestopt. Proloog en toelichting laat hij spreken door zon of maan; al naar gelang de muts staat. En het publiek in de zaal noemt hij vissen en dit zijn heel poëtische dieren, tenminste als men achter aquariumglas toeziet. Goed dan, wij zijn met deze inleidende woorden reeds ver in het poëtische gevorderd en zo kan verklapt worden, dat er enige heren zijn, die naar de hand van Boules dochters dingen. Daar is b.v. de wat onnozele Jules (niet rijk) en de onnozele Léon (zeer rijk) en de gewiekste zakenman Pacottin (ook rijk). Meneer Boule is in zijn sas, als hij deze pretendenten zijn woning ziet naderen.

Maar wat is er nu met dochter Minou? Weigert zij de rijke Pacottin? Wis en waarachtig, dat doet zij, want zij heeft een zielige soldaat ontmoet en Minou heeft een goed hart. En die soldaat? O, vreselijk lot: hij is in handen gevallen van het echtpaar Specht. De spotvogels van het woud nemen hem in hun hoede en in het ootje. De heer Specht haalt zowaar de Berenstreek uit. Hij weet op het medelijdend hart van de soldaat te werken en hem over te halen de lelijke dikke beer te schieten, die in het spechtennest net zo is gaan zitten, dat mevrouw Specht niet meer uit haar keuken kan en haar kinderen in de kamer schreeuwen van de honger.

[p. 70]

Dwaze scène uit ‘Berenvel’ bij de Haagsche Comedie.
(Foto Nico Naeff)

[p. 71]

Het schot valt en de heer Specht lacht zich een kriek, want nu haalt hij de soldaat over het berevel aan te trekken en Berenvel te worden: afzichtelijk monster; vreselijk zeven jaar lang in zo'n vermomming te moeten rondlopen... maar, Berenvel is tegelijkertijd schatrijk geworden en na zeven jaar zal hij zijn vermomming mogen verliezen en zijn geld behouden.

Boule bezwijkt natuurlijk voor het geld van Berenvel en huwelijkt Minou aan het monster uit. Deze is dadelijk in diep meelij voor de lelijkerd bevangen, doch moet eenzaam achterblijven, als Berenvel in wroeging over zijn lelijkheid wegtrekt.

Opnieuw een spechtenstreek: Berenvel komt terug, onvermomd. Zal Minou nu voor de verleiding bezwijken? Ja... nee... ja... nee, gelukkig niet: zij blijft de lelijke Berenvel trouw en wil de mooie man onverrichter zake wegsturen, als het blijkt, dat deze de andere helft van de doorgebroken trouwring bezit, die zij als kleinood der liefde trouw heeft bewaard. Laat het nu toch Berenvel zijn! Muziek barst los en fiedel een vrolijk uiteinde. O, nee, nog even wachten, hoe het met de andere dochter van de heer Boule is gegaan. Ja, dit is gelukkig ook goed gekomen. Zij wordt na veel geharrewar het levend eigendom van heer Léon, onnozel, maar rijk. Heeft die Boule een goede avond gehad...

Men begrijpt, dat men een en ander symbolisch moet duiden. Dat moest men Godot ook en allen, die symbolen kunnen duiden, hebben weer stof genoeg om honderd uit te snappen.

Toch komt het mij voor, dat de symbolisten liever op Godot aanvallen, dan op Berenvel; want bij Godot kan men ernstig blijven kijken, maar bij Berenvel is dit volstrekt onmogelijk en grinnikend filosoferen is lang niet zo echt als ernstig betogen. Dit laatste, meent men, is veel diepzinniger.

Zo is het tienjarig Nederlands-Belgisch cultureel akkoord geestrijk gevierd met Minou en Berenvel; wie roept daar: ‘La Belle et la bête? Dat is niet aardig voor Paul Willems, die oprecht gepoogd heeft de kaaskoppen van boven de Moerdijk experimenteel te amuseren. Heus, hij is daarin geslaagd, want, hoe men zijn Berenvel ook uit mag maken: als ‘los zand’ of: ‘flauw verhaal’ of ‘pronken met andermans experimentele veren’ of hoe dan ook... een feit is, dat de auteur twee rasechte acteurs als Ida Wasserman en Johan Valk gelegenheid heeft gegeven om een avond lang als echtpaar Specht zo meesterlijk voor gek te speien, als ik bij mijn weten nog niet eerder op een Nederlands toneel heb gezien.

In de thriller ‘Het huis aan het meer’ heeft onze Haagsche Comedie een Engels toegiftje gegeven. De auteur Hugh Mills heeft hierin gestreefd naar een thriller van het betere genre. De inleider tot het programma is ook deze mening toegedaan, want hij citeert een wijze uitspraak van W.H. van Eemland, - de Nederlandse producent van dit betere genre. Regisseur Jan Retèl heeft ook al gestreefd naar deze hoogstaande kwaliteit en het stuk een nadrukkelijke regie meegegeven, met de traagheid als psychologisch hulpmiddel om uiterste spanning te wekken en de ernst goed

[p. 72]

te laten gevoelen. Maar vergeefs: het stuk was zo doorzichtig, dat alle spanning achterwege bleef en bood zo'n zwart-wit-tekening van de boefgentleman, dat men eerder ‘hoera’ riep, toen hij zijn kopje koffie met wat erin op had dan: ‘o, wee’.

Daar kwam nog bij, dat de edele psychiater, die zijn schurk van een stiefbroer uit de weg ruimde op het laatste moment zelf ook niet zo'n beste bleek, toen hij trachtte zijn lieftallige vrouw, die teveel wist, door hypnotisering te bewegen een eind aan haar leven te maken. De dokter gaat de kamer uit, zijn vrouw in trance met de revolver aan de slaap achterlatende. Als zij tot 60 heeft geteld, moest zij de trekker overhalen. Nu dat moet nog gebeuren, want iedereen weet, dat men nooit tot 60 tellen kan op het toneel. Dan is de hele zaal al leeggelopen. Waarom bedenkt een auteur zoiets onmogelijks? Neen, zo'n stuk kan men niet ernstig nemen en ook niet spannend vinden, ondanks de ernst, waarmee het werd gespeeld en geregisseerd.

Toch is het jammer, want terwijl ik dit schrijf, rijdt Sinterklaas al door de straten en met uitzondering van ‘Iwanow’ door de Nederlandse Comedie heeft het seizoen nog niets gebracht, dat de moeite waard is. Het wachten is nu op het ‘Dagboek van Anne Frank’. Dat zal ongetwijfeld diep ontroeren, omdat het helaas uit de ware werkelijkheid van onze demonische tijd is gegrepen.