Ontmoeting. Jaargang 8

[p. 324]

Holland Festival 1955
Ralph Degens

Ondanks sombere voorspellingen die men enkele jaren geleden omtrent de levensvatbaarheid en het voortbestaan van het Holland Festival hier en daar kon horen, is dit feest der kunsten nog springlevend. Het is in zekere zin zelfs voorspoedig gegroeid, want wie het programmaboekje van dit jaar raadpleegt, kan zien dat behalve in de traditionele speelplaatsen Scheveningen (Den Haag) en Amsterdam, de festiviteiten ook in Den Bosch, Hilversum, Leeuwarden, Leiden, Middelburg, Naarden, Utrecht, Rotterdam, Alkmaar, Arnhem, Gouda en Haarlem plaatsvonden. Dit uitsluitend wat betreft de muzikale manifestaties; toneel en ballet zijn ook nog in andere plaatsen vertoond. Weliswaar hebben de zoëven genoemde plaatsen zich met een enkel concert tevreden moeten stellen, maar zij hebben dan toch het prettige gevoel bij het grote Holland Festival betrokken te zijn. Ik geloof niet dat ik een geheim verklap wanneer ik hier vertel, dat de organisatoren van het Holland Festival deze toenemende spreiding niet zo van ganser harte entameren als men wel zou denken. Men kan hen daarin geen ongelijk geven, want de organisatorische en administratieve rompslomp welke aan deze spreiding vastzit zou, indien men niet sterk de remmen aanzette, een dusdanige omvang aannemen dat de kosten en de moeite niet meer tegen de resultaten zouden opwegen. Voor een belangrijk deel geschieden de uitvoeringen en voorstellingen in de meeste plaatsen buiten Den Haag-Scheveningen en Amsterdam dan ook voor rekening en risico van stedelijke organisaties. De bemoeienis van het Holland Festival gaat dan meestal niet verder dan het opnemen van het programma in het Festival-folder.

Met dat al wordt hier echter mee bevorderd dat zo tussen 15 Juni en 15 Juli in Nederland een bijzondere activiteit op het gebied van muziek-, toneel- en balletuitvoeringen wordt tentoongespreid, direct of indirect veroorzaakt door het bestaan van een Holland Festival.

Wie de tijd en het uithoudingsvermogen (plus de financiële middelen) zou hebben voor het bijwonen van alle manifestaties van het Holland Festival, zou kunnen volstaan met het bezoeken van de uitvoeringen in Den Haag (Scheveningen) en Amsterdam. Want uitgezonderd de Hohe Messe (volgens traditie in Naarden, en dit jaar ook in Leiden) en de Elckerlyc (Delft) vinden de belangrijkste gebeurtenissen in deze twee steden plaats. Men zou zelfs al aardig georiënteerd raken wanneer men Den Haag en Scheveningen als verkenningsterrein koos; wat daar te zien en te horen was stond in Amsterdam enkele dagen vroeger of later ook op het programma. Niet geheel ten onrechte zien de Hagenaars het gehele Holland Festival als een Haagse aangelegenheid, temeer waar het initiatief daar genomen werd. De officiële opening vindt dan ook steeds in de Residentie plaats. Ik meen dat alleen het feit dat twee onmisbare instituten, het Concertgebouworkest en de Nederlandse Opera, hun zetel in Amster-

[p. 325]

dam hebben, tot de enigszins geforceerde constructie met twee centra heeft geleid. Dit behoort echter tot de prestige- en beleidskwestie die bij festivals als deze nu eenmaal onvermijdelijk zijn en waarover de buitenstaander zich niet druk behoeft te maken, zolang zij geen aanwijsbaar nadelige invloed op het artistieke gehalte der programma's uitoefenen.

In dit verband zou ik, alvorens enkele saillante punten uit het muziekprogramma in een beknopt overzicht samen te vatten, nog even willen wijzen op een nog steeds onvervulde wens van tallozen die het wel menen met het Nederlandse muziekleven, een wens die meermalen ook mondeling en schriftelijk door muziekcritici kenbaar is gemaakt. Ik bedoel het jaarlijks verstrekken van tenminste één opdracht aan een Nederlands componist tot het schrijven van een compositie die tijdens het Holland Festival ten gehore gebracht zou worden. Tot op heden is daarvan niets terecht gekomen, en daarmee blijft de leiding van dit festival ernstig in gebreke wat haar verantwoordelijkheid jegens de Nederlandse toonkunst betreft.

Geen zinnig mens kan van een festival-organisatie verlangen dat zij een programma voor een maand samenstelt, waarin van dag tot dag uitvoeringen voorkomen die een ieder in verrukking brengen. Vanzelfsprekend onderscheidt een groot gedeelte van de muzikale manifestaties in zo'n festival zich in niets van hetgeen men ook tijdens het normale winterse concertseizoen te horen krijgt. Voor de Nederlandse Festivalbezoekers is het optreden van het Concertgebouworkest of het Residentie Orkest op zichzelf geen evenement. Want hoe gaarne men ook zou willen dat het Holland Festival het concert- en operabezoek stimuleerde bij hen die in het winterseizoen de concertzaal (om welke reden dan ook) mijden, de realiteit is, meen ik, dat de Nederlandse festivalgangers in overgrote meerderheid getrouwe concertbezoekers zijn.

Men rekent hier echter terecht op de buitenlandse gasten, voor wie de kennismaking met onze ensembles wèl een buitengewone attractie kan zijn. Dat dit bij de concerten in Scheveningen in de samenstelling van het publiek duidelijk tot uiting komt en dat in Amsterdam voor dezelfde concerten met dezelfde programma's de belangstelling kwantitatief veel geringer is, vormt weer een argument tegen het handhaven van twee centra.

Niettemin hebben de orkestconcerten dit jaar toch voor tenminste één hoogtepunt in het festival gezorgd: het concert van het Concertgebouw Orkest o.l.v. de 80-jarige Pierre Monteux. Deze onbegrijpelijk vitale Fransman heeft o.a. van de Derde Symphonie van Willem Pijper en van de volledige ‘Daphnis et Chloé’ van Ravel een interpretatie gegeven, die geen der toehoorders ooit zal vergeten. Dat was musiceren in grote stijl! Een zeer interessante belevenis was ook de uitvoering van de Zesde Symphonie van Mahler, door het met het Brabants Orkest gecombineerde Rotterdams Philharmonisch Orkest o.l.v. Eduard Flipse. Het bleek duidelijk dat Mahlers muziek (althans in deze symphonie) ons weinig meer te zeggen heeft, maar dat doet niets af van de verdienste van deze uitvoering, die de gelegenheid schonk dit te constateren.

[p. 326]

Het enige nieuwe Nederlandse werk was de Derde Symphonie van Lex van Delden, die tijdens een concert van het Residentie Orkest door Alexander Krannhals (dirigent van de Ned. Opera) ten doop werd gehouden. Een goed geschreven stuk, dat echter te weinig muzikale potentie bezit om het als een gelukkige bijdrage van eigen bodem in dit festival te beschouwen.

Voor de kamermuziekliefhebbers zijn de concerten door het Hongaars Strijkkwartet zonder twijfel bijzondere belevenissen geweest. In drie avonden hebben deze meesters van het kwartetspel de laatste drie kwartetten van Bartók, telkens omlijst door een Haydn- en een Beethovenkwartet, uitgevoerd. Het werd drie avonden van intens schoonheidsbeleven.

Voor sensaties van geheel verschillende orde hebben het Teatro alla Scala en The English Opera-group gezorgd. De Italianen verbluften het publiek met een overrompelende uitvoering van Rossini's ‘L'Italiana in Algerie’, een opera-buffa volgens het bekende Rossini-recept gecomponeerd. Een dergelijk stuk heeft alleen tot doel het publiek een avond van hoogstaand muzikaal amusement te verschaffen en het mist dat doel nooit, dank zij de geniale muzikale invallen van de componist. Alleen een keurcorps als dat wat de Scala hier liet optreden kan deze muziek volledig tot haar recht doen komen. In deze uitvoering werd wel een beetje gechargeerd, zodat het af en toe leek alsof men een persiflage op Rossini gaf, maar dat deed er de pret niet minder om zijn.

Britten's opera ‘The turn of the screw’ heeft de gemoederen tegen het eind van het Holland Festival nog danig in beroering gebracht. Met zeer gemengde gevoelens ten aanzien van de inhoud en de ‘bedoeling’ van dit werk, dat gebaseerd is op het gelijknamige verhaal van Henry James, heeft men geluisterd en gekeken naar een uitvoering waarvan dank zij de beklemmende muziek en de volmaakte bezetting een onontkoombare suggestie uitging. Ik vind dit een demonisch werk, dat problemen aansnijdt welke niet op het operatoneel thuishoren. Wat Britten hier echter aan nieuwe muzikale expressiemogelijkheden laat horen is in de gehele muziekgeschiedenis zonder weerga. In dit opzicht was de uitvoering een openbaring.

Onze Nederlandse Opera heeft heel aan het begin van het festival de ‘Eugin Onegin’ van Tsjaikowsky ten tonele gebracht. Voor Nederland was dat een première, want het werk was hier nog niet eerder uitgevoerd. Ondanks de fraaie creatie die Gré Brouwenstein van de Tatjana-figuur maakte heeft dit werk, dat onder de toegewijde leiding van Krannhals een verzorgde uitvoering kreeg, geen sterke indruk achtergelaten. Langademigheid en verbleekte muzikale romantiek, tezamen met een libretto waarin te weinig actie zit, maken dit werk voor onze tijd eigenlijk volkomen ongeschikt. Ik geloof dat zelfs verstokte Tsjaikowsky-liefhebbers teleurgesteld zouden zijn.

Het heeft weinig zin, en het vergt bovendien te veel ruimte, hier ook de minder uitspringende muzikale gebeurtenissen te bespreken. Uit de recensies in dag- en weekbladen heeft men over elke manifestatie uit-

[p. 327]

voerige critieken kunnen lezen. Dat het Israël Philharmonisch Orkest op zijn Europa-tour ook het Holland Festival aandeed was attent, maar het leverde geen enkel nieuw gezichtspunt op; het bleek een middelmatig goed orkest dat een doorsnee-programma ten gehore bracht. Iets minder onopvallend, wat de reproductieve kwaliteiten betreft, was het nieuw geformeerde Nederlands Kamerorkest dat zich onder leiding van de violist Szymon Goldberg met groot enthousiasme op Bach heeft geworpen. Het ging allemaal nog een beetje wild toe, en Goldbergs dirigeertalent was ook niet van het opzienbarendste, zodat men, gehoord enkele geslaagde vertolkingen met reden de hoop kan koesteren dat hier nog eens een goed en stijlvol spelend kamerorkest uit kan groeien. Het materiaal is aanwezig.

Uit hetgeen de vele Nederlandse ensembles en solisten, die ook dit jaar weer aan het festival medewerkten, gepresteerd hebben kan onvoorwaardelijk vastgesteld worden dat de muziekreproductie in ons land op een zeer hoog peil staat. Om dit te constateren hebben we echter geen festival nodig. Natuurlijk moet een groot, en wellicht wel het grootste, deel van de manifestaties in een internationaal georiënteerd festival uit briljante uitvoeringen van geaccrediteerde meesterwerken bestaan. Anders trekt men niet voldoende buitenlanders die mede het geld in kas brengen. Maar ik meen stellig dat de mogelijkheden voor het stimuleren van de productiviteit van ons muziekleven onvoldoende benut worden. Dat we in ons land geen componisten hebben van het formaat van een Benjamin Britten, mag geen argument zijn om zelfs de poging tot het verkrijgen van oorspronkelijk werk voor het festival achterwege te laten. Zeer terecht merkt Colin Mason in de Manchester Guardian naar aanleiding van de Derde Symphonie van Van Delden (die hij abusievelijk voor een festival-opdracht hield) op, dat er in de wereld genoeg ernstige, moeilijk verteerbare en waardeloze symphonieën worden geschreven en hij verwondert zich er over dat dit festival er nog nimmer aan gedacht schijnt te hebben de Nederlandse componisten tot het schrijven van opera's aan te zetten... Ik geloof dat het artistieke prestige van het Holland Festival belangrijk zou toenemen wanneer men daarmee eens ernstig rekening ging houden. En wanneer men dan meent, dat men van het eigen creatieve talent geen werken van internationaal niveau kan verwachten (wat altijd nog bewezen moet worden) laat men dan gerust opdrachten in het buitenland plaatsen. Het Holland Festival heeft zich in de loop der jaren een zo vaste positie tussen de andere festivals van naam verworven, dat het zich, zonder angst voor het teruglopen der publieke belangstelling, veilig aan enkele experimenten op dit gebied kan wagen.