Ontmoeting. Jaargang 8

[p. 145]

Het venster
J.E. Niemeijer

Hij stond op de hoogste omloop in het trappenhuis van het hoofdgebouw, aan het venster op het oosten, daar, waar men een groot deel van de stad kon overzien en daarachter, kilometers ver, het land in. De hemel was grijs, maar de sneeuw maakte het goed. Langs de wegen zag men duidelijk de karavanen voertuigen voortkruipen, zwart op het verblindend wit.

Het was stil in het gebouw, maar het was niet de nachtelijke, de normale stilte, waarin de spanning van het wachten op de nieuwe dag bijna tastbaar is. Nu was het de stilte van de ledigheid, want een uur tevoren was de laatste ambulance-auto met twee patiënten naar het station vertrokken. De stad was vrijwel geheel geëvacueerd. De stilte was wit en koud. Er werd niet meer geademd in de kamers en er klopten geen harten meer. De stilte was anorganisch: dood.

- Dit is een overwinning van de dood op het leven, overlegde hij. Ze moge tijdelijk zijn.

Hij was vertrouwd met het leven, evenals met de dood. Hij had het eerste leren kennen als een onwillig kind, dat zich moeilijk schikt en dat telkens weg dreigt te lopen, de tweede als een vijand die men nooit vertrouwt, omdat het verraad zijn sterkste wapen is. De chirurgie was voor hem niet iets als een schaakspel, waarin het intellect de overwinning behaalt, maar als het kansspel, waarin troeven de beslissing brengen. Daarom had hij altijd gehunkerd naar de laatste, de hoogste troef.

Meer dan een kwartier stond hij vrijwel roerloos aan het venster. Achter zich, op het westen, wist hij het gebrandschilderde raam met de voorstelling van het nieuwe Jerusalem, neerdalend uit de hemel. Aan de voet stond als onderschrift: En God zal alle tranen van hun ogen afwissen. Hij voelde geen behoefte om zich om te wenden en er naar te kijken. Het raam op het oosten was transparant; daarachter het grijs van de hemel, de witte sneeuw en de zwarte karavanen vluchtelingen. Het venster op het oosten was nu belangrijker. Toch had ook het beeld achter deze ruit iets onwezenlijks, iets abstracts voor hem, als was het een schilderij. Hij had geen deel aan die wereld daarbuiten. Die was iets van vroeger.

Plotseling maakte hij evenwel een reflexbeweging. Zijn handen zochten een ogenblik de koele marmeren vensterbank. Enkele seconden lang verried zijn gezicht een intense spanning. Langs de horizon had een lichtflits gestreken, een vuurgloed als van een gigantische lucifer, die in een sissen van fosfor en zwavel ontbrandt. Een zeer vluchtig gebeuren was het geweest en daarna was het grijs van de hemel daar in de verte, boven de plaats van de gloed, iets donkerder van tint geworden, als een vuile veeg op een crayon tekening. De veeg had zich steeds hoger naar

[p. 146]

boven uitgebreid en de afgrenzing tegen de grauwe hemel was steeds vager geworden.

Hij had geteld, regelmatig doch met een krampachtige beheersing, alsof het de polsslag gold van een door levensgevaarlijke koortsen geteisterde zieke. Een-en-twintig, twee-en-twintig... een spanning die door routine nooit zou worden afgezwakt. Iedere seconde stijgen mijn kaarten in waarde, flitste door zijn gedachten. Hier is de tijd de allesbeheersende winstfactor. Toen hij tot twee en tachtig had geteld, doorvoer een siddering het hecht gebouw. De beton-en-staal constructie scheen uit gegolfd plaatijzer en losse planken te bestaan. Er klapperden vensters en een tocht trok door de gangen en schachten, alsof de buitenlucht eensklaps vrij spel had gekregen. De wanden kromden zich, alsof ze zouden splijten. Maar hij zag niet om. Zijn blik bleef naar buiten gericht.

De stad bleef staande. Hier en daar viel de sneeuwlast van een schuin dak naar beneden en ontstond een zwarte vlek in het wit. Maar de stad hield het uit. Ze rilde nog even na en lag dan weer roerloos. Het rommelen, als van een hevige, langgerekte donderslag, stierf langzaam weg in westelijke richting.

Hij keek op zijn horloge en richtte zijn blik opnieuw op de zwarte karavanen. De afstand was te groot om na te kunnen gaan of ze voorttrokken of stil stonden. Dichterbij echter, vlak achter de stadsrand, waar de afzonderlijke voertuigen nog te onderscheiden waren, was duidelijk een bewegen naar het oosten te zien.

Hij zuchtte en liet de vensterbank los. Zijn gezicht ontspande zich en hij glimlachte even, alsof hij zichzelf had betrapt op misplaatste angst. Nog eens keek hij op zijn horloge en dan mompelde hij zacht voor zich heen: De meesten kunnen het hebben gehaald. Ze zijn al uren geleden vertrokken.

Het tweede zinnetje had hij iets luider gesproken dan het eerste. Hij vond het plotseling aangenaam, een betekenisvol geluid te horen. Het was, alsof hij met zijn stem de dood, die al enkele uren rondwaarde in hel gebouw, nog eens terug kon wijzen. Maar de klanken keerden in een dwaze galm terug van de wanden.

Hij stak een sigaret op en liep enkele passen terug, tot daar waar de trap eindigde. Dan bedacht hij zich en probeerde een lichtschakelaar. De t.l. buis flikkerde en gaf daarna een constant helder licht. Voor de eerste maal in zijn leven verheugde hij zich dat de apparatuur normaal reageerde. Daarna schakelde hij terug uit een dwaze zuinigheid, met op de achtergrond de gedachte dat dit koude licht een uitnodiging op de wachtende dood leek.

Zijn ogen zochten een asbak, terwijl hij wist dat in het hele gebouw een dergelijk gebruiksvoorwerp niet aanwezig was, of het moest al zijn op een verlaten verpleegsterskamer. Maar deze wetenschap kreeg geen kans om tot de grens van zijn bewustzijn door te dringen. Enkele tientallen meters beneden hem klonk gerucht van een levend wezen dat hem opnieuw met een vreemde vreugde vervulde. - Ik ben niet alleen, reali-

[p. 147]

seerde hij zich. Onmiddellijk corrigeerde hij: Nee, ik ben niet alleen. Achter mij staat de Mens van het Nieuwe Jerusalem en voor mij, achter het venster op het oosten... Maar het is de broeder, de naaste. God sprak: Het is niet goed dat de mens alleen zij.

Even kwam bij hem op, dat het een dier kon zijn, dat vergeten was door de vluchtenden en dat zich, losgelaten, moest gevoelen als de duif, die uit de ark van Noach was ontsnapt. Maar het zoemen van de electromotor, die de liftkooi ophief, stelde hem gerust. Daar was een mens, die andere mensen zoekt.

Hij was nauwlijks nieuwsgierig, wie hij zou ontmoeten. Het was op dit ogenblik van zeer ondergeschikt belang, omdat alle verschillen waren weggevallen. Wat onderscheidde onder deze omstandigheden man en vrouw, rijke en arme, intellectueel en imbeciel, grijsaard en kind? Het enige belangrijke was, dat die andere niet was gevlucht, dat die onbekende was gebleven, evenals hij, dat hun voorlopig lot hetzelfde zou zijn. Voorlopig... drong tot hem door. En dan besefte hij, dat op dit ogenblik slechts één zaak van wezenlijk belang was.

De rode cijfers op het bedieningsbord van de lift sprongen steeds verder naar boven. Bij iedere etage nam zijn kleine vreugde toe. De onbekende zou hem vinden.

Op het ogenblik dat de liftkooi het hoogste punt had bereikt viel de as van zijn sigaret. Hij schrok en maakte met zijn voet de routinebeweging die het vuil moest verwijderen. Toen hij zich dat realiseerde, wist hij meteen, wie hij verwacht had.

De deuren schoven vaneen en in de doorgang stond zuster Evangeline. Ze corrigeerde de afstand tussen de vloeren van kooi en etage, zodat het een ogenblik scheen dat ze zweefde. Dan trad ze een pas naar voren, alsof ze zich aan hem voorstelde.

Haar beslistheid, door het altoos leiding geven, had plaats gemaakt voor een bijna schroomvallige bewondering.

- Dokter Julius, u is nog niet vertrokken.

- Nee, ik bleef nog hier.

- Maar nu is het dan toch de hoogste tijd.

- Wanneer ik zou willen gaan. Maar er zijn immers nog patiënten binnen?

- U weet, waarom ze niet zijn geëvacueerd. Uw aanwezigheid kan hen niet meer baten, dokter.

- Dat staat niet aan mij ter beoordeling.

- Dus u denkt... Nee, dat denkt u niet. Het zou absurd zijn.

- Het doet er niet toe, wat ik denk, zuster. Ik ben gebleven.

- U kunt ook nu nog gaan. Vlug, haast u... Staat uw auto niet in de garage? Binnen een half uur zult u de laatsten hebben ingehaald. De wegen zijn nu vrij.

- En de patiënten, zuster? Maar bovendien...

Hij brak af. Het had immers geen zin, haar te zeggen dat de weg naar de vrijheid sinds enkele ogenblikken was afgesneden.

[p. 148]

- En uw vrouw? En de kinderen? Gelooft u niet, dat ze u nodig zullen hebben?

- Op dit ogenblik hebben ze mij niet meer nodig dan anders wanneer ik aan mijn werk ben. Mijn zoon chauffeert beter dan ik.

- Het gaat niet om vandaag en morgen alleen. De toekomst duurt lang.

- De toekomst is eeuwig. Maar ze wordt bepaald door de eisen van het ogenblik.

Meteen dwaalde zijn blik af, zocht hij bijna hulpeloos weer naar een asbak.

- Hier, zei ze kortaf en ze hield hem een kleine aluminium doos voor, waarin een merkgeneesmiddel verpakt had gezeten. Hij herinnerde zich haar rage van allerlei doosjes, buisjes, potjes en tuben te verzamelen, omdat kinderen er zo graag mee speelden. De gedachte daaraan deed hem echter niet zijn evenwicht hervinden. Toen hij de sigaret op de bodem van het doosje doofde kreeg hij, integendeel, het gevoel alsof hij zich wederrechtelijk iets toeëigende.

- Geeft u maar, sprak hij onzeker. - Ik zal het weer schoonmaken.

- Ik dank u, zei ze, alsof niet zij, maar hij een dienst had bewezen. Maar op het ogenblik dat ze het hem wilde overhandigen, trok ze haar hand terug en maakte ze een beweging van schrik.

Achter haar klonk het zoemen van de lift-installatie. De rode signaallamp was aangeflitst en de kooi zonk weg in de schacht.

Ook hijzelf schrok.

- Hoeveel mensen zijn achtergebleven?

- Acht. Nu nog zes. Friedmann is een half uur geleden overleden. Het kindje van Felsenkirchen vermoedelijk al een uur eerder. Ze is niet weer bij kennis geweest.

- En Schwaumburg?

Ze antwoordde niet onmiddellijk, maar liep naar de deur van de lift en rekte zich om in de diepte van de schacht te kijken.

- Schwaumburg, herhaalde ze zacht voor zich heen. En dan, als om zich te verontschuldigen: Hij had al een week geleden moeten sterven. Maar telkens als zijn morfine uitgewerkt is, steeds vlugger, gaat hij tekeer als een krankzinnige. De man is sterk als een stier.

De indicatie-schaal van de lift gaf aan, dat de kooi op de tweede etage was gestopt. Het was de etage waar Schwaumburg lag.

- Ik ga naar beneden, zei de zuster met een stem waarin de klank vrijwel ontbrak. Maar ze bleef staan, alsof haar uitlating niet meer dan een overweging was geweest. Toen deed hijzelf een stap in de richting van de trap. Maar hij kwam niet verder. Hij kon zijn blik niet losmaken van het indicatiebord. Pas toen het cijfer twee zich oploste en de drie aangloeide wijzigde de spanning zich. Schwaumburg begaf zich niet buiten het gebouw.

De seconden waarin de lift naar boven schoot schenen minuten. Iedere nieuwe minuut deed de geruststelling toenemen.

[p. 149]

Onafgesproken stelden beiden zich op aan weerszijden van de liftdeur op het ogenblik dat het plafond van de kooi uit de diepte opdook. Schwaumburg zou hen eerst kunnen zien, wanneer hij naar buiten trad.

Het duurde lang, voor de deur werd geopend. Ze stonden tegenover elkander, oog in oog en hun blikken zeiden: Hij is krankzinnig.

Hij heeft nog enkele dagen van helse pijn. Wellicht niet meer dan enkele uren. Voor hem gelden de regels der redelijkheid niet meer. Hij zal de kooi opnieuw naar de diepte doen suizen. Misschien wil hij nog eens dat wee gevoel in zijn maag, waar hij als kind zo voor huiverde, overwoog de chirurg.

Toen opende Schwaumburg de deur.

Hij was een reus, één meter negentig lang, maar zijn gewicht kon niet meer dan vijfenveertig kilo zijn. De ziekte had zijn lichaam weggevreten tot op het skelet, dat licht scheen te kraken bij iedere beweging. Zijn gestalte was schrikwekkend, maar in volkomen tegenstelling daarmee was zijn gelaatsuitdrukking, die beheerst werd door de oogkassen, niet leeg, zoals men zou verwachten, maar vervuld van de glans van verhoogde psychische activiteit. Het ontvleesde doodshoofd glimlachte.

Schwaumburg wendde het hoofd links noch rechts. Hij trad enkele passen naar voren en hield de blik gericht op het venster op het oosten. Toch bleek hij te weten wie zich met hem in het vertrek bevonden. Hij sprak hen toe met een rustige stem, zonder hen aan te zien.

- Op mijn etage was alles rustig, zuster. U kunt nog wel even hier blijven. Ik geloof, dat een zenuw het opgegeven heeft. Kan dat, dokter? Kan een zenuw zo worden gefolterd, dat hij zijn helse taak, de hersenen voortdurend bewust te maken van de dood die aan het lichaam vreet, gaat opgeven?

Maar het doet er niet toe. De pijn is nu weg. Ik ben nu een mens als u beiden. Dit is vreemd. Het is onbegrijpelijk. Louter verstandelijk gesproken hebben we alle drie even lang te leven. U weet het immers ook. U is gebleven. Ik dank u daarvoor.

Zijn stem klonk juist zo luid dat de echo niet stoorde. Ook de stem was in strijd met zijn voorkomen. De stem had zich hersteld van het schreeuwen in doodspijn. Misschien was het zijn nieuwe stem, levend en klankvol.

De zuster vond het eerst de moed voor een antwoord. Ook haar stem klonk alsof ze zacht zong.

- Ik moet een deken voor u halen. U zult kou vatten.

Eerst toen wendde hij zich om en keek, alsof hij haar moest troosten.

- Ik kwam om uit te zien door het venster, zei hij. - De nieuwe hemel en de nieuwe aarde, begrijpt u? Toen, alsof hij vreesde niet begrepen te worden: Nee, niet het raam op het westen. Ik kwam voor het nieuwe venster.

- Zie, weer gaat het sneeuwen. Het zijn grote vlokken. Er is geen wind. De vlokken vallen licht en snel. Zijn de laatste vluchtelingen al ver, dokter?

[p. 150]

De chirurg knikte bevestigend. - Ze zijn ver, zei hij. - Ver genoeg. De sneeuw zal hen niet achterhalen.

- Ze zullen moeten wachten, zei Schwaumburg. - Voor hen is het nog ver. Maar voor ons is het zeer dichtbij. De nieuwe stad daalt uit de hemel neer.

In het smalle raamkozijn vormde zich een nieuw sneeuwkussen. Ofschoon de zon intussen onder moest zijn gegaan en de schemering in het vertrek merkbaar toenam, lichtte de sneeuwstrook, alsof zij door helle schijnwerpers werd beschenen. Ook de vallende sneeuwvlokken schenen van licht verzadigd.

- Ik zal dekens halen, zei de zuster. - Daarna zullen we het venster openen. Het maakt geen verschil, wel dokter?

Hij schudde het hoofd. - Nee, laat ons de vensters openen, zei hij. - Maar vooraf zal ik nog eenmaal de bedden langs gaan.

Schwaumburg wendde zijn blik weer naar buiten.

- Radio-actieve sneeuw, fluisterde hij zacht voor zich heen. Zijn wangzakken plooiden zich tot een glimlach.

De chirurg huiverde licht. Hij had zelf nooit de pijn van de kanker aan zijn lichaam voelen vreten. Hij zou de hand van Schwaumburg in in de zijne willen houden.

Dan herstelde hij zich.

- Ga zitten, zuster, zei hij. - Laat ons wachten hier, op de bank. - Ga zitten, Schwaumburg. Het staan mocht je lang vallen. Wanneer ik de anderen gezegd zal hebben, dat alle dingen bezig zijn nieuw te worden, keer ik bij u terug. Ik zal drie dekens meebrengen.