Ontmoeting. Jaargang 2

[p. 109]

C. Rijnsdorp
Kracht en machteloosheid van het woord

Ge loopt op een Octobermorgen langs een grasveld, in een nieuwe, ruime stadswijk, op weg naar uw werk. De blauwe hemel is zonder een wolk en de zon heeft die edele, rijpe warmte, die ze pas na een lang seizoen bereikt. Ze werkt niet meer en schijnt alleen nog voor haar plezier. Het gazon is goed onderhouden en het kortgemaaide gras glanst wittig van de dauw. In alle doodgewoonheid is dit een van de mooiste dingen van het leven. Wat alleen nodig is is een beetje aandacht, een even opletten. Kijk langs dit gedrenkte gras, laat je ogen even verblinden door de zon en je weet het weer, met een onmiddellijke zekerheid: de schepping is in liefde ge grond. De Franse classicistische dichter, die zei: ‘La nature se rit des souffrances humaines, ne contemplant jamais que sa propre grandeur’, bezag de natuur alsof die een vrouw was, een minnares, tot wie men staat in een verhouding van erotiek zonder liefde. Het grondwoord van de natuur is liefde, anders was dit bedauwde grasveld onmogelijk. Deze wijze zon, dit hemelblauw uit zuidelijke streken, maar waar de hitte in uitgewoed heeft, laat ons toe de natuur in een onbewaakt ogenblik in het hart te kijken. De bodem is liefde. Met morgens als deze rechtvaardigt zich de natuur, zuivert zij zich van verdenking. De schuld ligt bij ons en huiveringwekkend is onze macht, dat een wending naar het kwade dorens en distels te voorschijn riep. Dit grasveld is van vóór de zondeval. Wie dat niet, theologisch onjuist, durft zeggen, niet bewust oneigenlijk durft spreken, bewijst de ware theologie een slechte dienst. Het leven is, deze tweehonderd meter lang, niet verstandelijk begrijpelijk geworden, maar ge vindt een glimlach terug, de beruchte ‘vergeten glimlach’ uit de dichterlijke dieventaal. Dit grasveld draagt uw leven en zet het recht. Dit grasveld is het oerbeeld en alle kunst maar gebrekkige afbeelding. De kracht van het woord ligt in het inzicht van zijn machteloosheid. Wie oplettend langs dit grasveld wandelt geeft het, na een levers van moeizaam beoefenen van de uitdrukkingsmogelijkheid der taal, òp stylist, gespecialiseerd schrijver en taalhanteerder te willen zijn. Het is een lange weg eer men zich een eigen stijl verwerft; men moet alleen het beste lezen, zien, horen en experimenteel tot het uiterste gaan

[p. 110]

in het korte en in het lange, in het overwogene en het onbekommerde, in het persoonlijkste en het algemeen verstaanbare. Want goede stijl is een weefsel dat aan allerlei proeven kan worden blootgesteld; hij leeft uit duizend overwegingen; de stylist is een koorddanser en trapeze-kunstenaar. Maar dit is het merkwaardige: er is altijd een cirkelgang. Het streven naar goede stijl, het volmaken van een stijl, is niet te tekenen met een schuin opgaande lijn. De schrijver-specialist loopt altijd gevaar een schrijvende ‘high-brow’ te worden, die het leven is kwijtgeraakt. Het is zo heerlijk te weten dat er machteloosheid in het schrijven is. Het zeggen mag zich niet verwijderen van het doen en het zijn.

In de tegenwoordige maatschappij heeft alleen de specialist een kans. De universele mens is onmogelijk geworden. De kans om mens, in algemene zin, te zijn heeft men nog slechts in zijn vrije tijd. Hoe armelijk en schraal is vaak dat algemeen-menselijke leven, juist van de specialisten. Maar als men in het eeuwige leven gelooft en ondanks zichzelf daaraan op een verborgen manier reeds enig deel heeft, voelt men weerstand en weerzin bij iedere oproep tot specialisme. En als de moderne Westerse maatschappij, van politieke, wetenschappelijke en artistieke high-brows enerzijds en van een domme, verwilderende massa anderzijds tot specialisme ter wille van de boterham dwingt, dan zijn er Octobermorgens en grasvelden nodig om de dagtaak te verdragen en een verdrevenzijn uit een zelfgeplant paradijsje van literatuur om de bron te her-ontdekken, waaruit het woord kracht putten moet. Het laatste woord is liefde. Verbergt Gij Uw aangezicht, zo worden wij verschrikt. Doet Gij Uw hand open, wij worden met goed verzadigd. Schrijvers laten zich portretteren in denk-houdingen, met gespannen gezichten, gekeerd naar het speciale, tijdens hun knapste geestestoer als het ware. Of uit reactie in sportieve vermomming, of er geen literatuur of kunst bestond. Wij moesten hun portretten hebben van die momenten, waarop zij waren vergeten waarin zij specialiseren, waarop zij eenvoudig, doodgewoon en toch een wonderbaarlijk stuk schepping waren, zoals het kortgemaaide gras onder de nog lage Octoberzon.

Goede stijl beseft zijn eindigheid en krijgt eerst zo zijn plaats in het eindige. Geen woord is krachtig dat zijn machteloosheid niet beseft.

Zie hoe wit het licht schittert over het gras.