Ontmoeting. Jaargang 1

[p. 326]

J. Das
Nieuwe dag

Toen Bettina opstond, hem licht op het voorhoofd kuste en zonder een woord de kamer uitging, kwam Frans bij uit de verdoving waarin hij het laatste uur aan de haard gezeten had. De hele dag was hij buiten geweest. 's Morgens bij het werken in de tuin hadden zijn ogen steeds gedwaald over het groen gesluierde heuvelland naar waar in de diepte aan de rivier het gras botergeel was en de bomen bloeiden. Vroeg in de middag was hij de heuvels afgedaald, en kort voor het eten heerlijk moe weer omhoog geklommen. Nu, na de maaltijd, dreven de beelden van de lentelichte hellingen, de zonnige, koele rivier en de weelderige boomgaarden achter zijn gesloten oogleden voorbij in een altijd blauwe lucht.

Frans rekte zich uit en legde de ongelezen krant weg. Hij kwam overeind, stapte over het bankje waarop Bettina met de rug tegen de schoorsteenmantel voor zich uit had zitten staren, en trad uit de schemerige kamer in het blanke buitenlicht. De hemel werd bleek, het landschap donker. Nog enkele ogenblikken en ze zouden beide zwart zijn. Hij liep langzaam, handen in de zakken, het zacht glooiende achtererf af naar de heg en keek het dal in. De rivier was al onzichtbaar. Ergens tussen de heuvels klonk een schelle vrouwenstem, tweemaal. Daarna was het stil. Terwijl hij, voorover leunend op het hek, traag een pijp stopte, trok het uitzicht vóór hem dicht. Licht en donker grijs vloeiden dooreen in een zwijgende duisternis. Enkele sterren verschenen. En daar beneden de rode, groene en witte lampen van schepen, en van de spoorweg die Duitsland in gaat.

Toen de gloed van de lucifer doofde en het donker zich weer toesloot, sprong achter hem een helder licht aan. De haag en de naastbije bomen stonden spookachtig gelig tegen de zwarte nacht. De portaallamp, die werd ontstoken zodra Bettina boven was. Elke nacht brandde die lamp tot de morgen, sinds eens in de duisternis op de trap het meisje Frans in de armen gelopen en met een kreet ontwaakt was. Zij wandelde in haar slaap. Stakker, dacht hij, ik heb haar vandaag erg verwaarloosd. Hij keerde zich met tegenzin om, liep het erf weer op naar het huis en stapte de nu donkere kamer binnen. In het vale schijnsel, dat van buiten doordrong, zag hij zijn stoel en daarvoor het bankje. Hij schoof het met de voet opzij en ging zitten. Zuigend aan zijn pijp haalde hij zijn nichtje voor zich, zoals zij de hele dag afwezig voor zich uit had zitten kijken, eerst buiten en later naast de haard. Stil en vriendelijk reageerde zij op wat tot haar gericht was. Maar de heftigheid van het weinige, dat zij met haar handen deed, verried een uiterste innerlijke gespannenheid.

Ze had zo helemaal niets Duits, dit kind van een Rijnlandse artist en een Brabantse fabrikantsdochter. Eer Hongaars of van de Balkan. Rank, zwart en fel. Frans' zuster en haar Germaanse echtgenoot waren verdwenen onder het puin van het even Duitsland in gelegen stadje, waar ze woonden. Daar zouden ze nog wel liggen. Maar wie zal bij het ruimen verschil maken tussen spaanders, buizen en mensenbeenderen? Dadelijk na het eind van de oorlog was Frans, gedekt door uniform en papieren

[p. 327]

die beide even veil waren, op onderzoek uitgegaan. Hij had alleen Bettina gevonden: een jonge holbewoonster, mager en cynisch. Een rasecht uitgehongerd dier, altijd klaar om te happen of te bijten. Omdat het stadje zo dicht bij de grens, de grens zo dicht bij zijn huis, en zijn huis zo dicht bij dat van de burgemeester was, had hij haar mee kunnen smokkelen en bij zich kunnen houden. Sinds zij bij hem woonde was zij veranderd, zacht en aanhankelijk geworden, maar stil, stil en wezenloos.

Zij was nu net als haar moeder twintig jaar geleden was, voor zij in wanhoop over de grens vluchtte naar haar Duitse vriend. Frans hing aan zijn nichtje zoals hij van zijn zuster gehouden had. Hij deed wat hij kon om haar af te leiden en haar belangstelling te wekken. Maar hij wist dat zij haar hart niet voor hem had geopend. De doodse stilte, die daarin, heerste, kon hij maar tijdelijk overstemmen. En 's nachts veranderde die stilte in tumult. Dan zwierf Bettina slapend door het huis. Het kind was als een dode, die ver weg is overdag, maar in de nacht verrijst en rondspookt. Op die onverwachte manier had zij de plaats van Els ingenomen: een symbool van zijn verlies. Het kind. Hij betrapte zich met schamperheid op deze benaming, die hij met zijn nog geen veertig jaren aan een meisje van negentien gaf. Hoe miste hij juist door haar aanwezigheid zijn vrouw. Met haar placht hij voor het slapen gaan om het huis te wandelen, kijkend naar de lichten van de enkele woningen in het bos en luisterend naar de vage geluiden van de verre rivier. In plaats daarvan dit akelige schijnsel buiten de ramen, waarin de boomstammen stonden als stalagmieten in het dodenrijk.

Hij sprong op, pakte een cigaret voor een laatste verdoving, en ging naar boven. De ramen liet hij open, maar hij schoof de gordijnen toe om de lampenschijn buiten te sluiten. Heftig de rook inzuigend ontkleedde hij zich zonder licht te maken.

Frans wendde zich in innige verrukking op zijn zijde, hij kromde zich en strekte de armen uit om te omhelzen. Hij schrok wakker door de aanraking met een klein hoofd en zachte haren. De kamerdeur stond aan en een felle lichtstreep viel over de beide bedden. Bettina lag dwars voorover op de lege rechterhelft, haar gezicht op zijn rechterhand en met haar smalle hand naar hem tastend. Een grote angst zwol in zijn borst, en een ogenblik liet hij zijn hoofd slap in het kussen terugvallen. Toen boog hij zich met bezorgdheid over het meisje heen. Hij durfde haar niet wakker te schudden, hij durfde haar niet te roepen. En toch kon hij dit niet laten duren. Zachtjes streek hij over haar arm en fluisterde haar naam. Zij rolde zich op haar rug en zuchtte diep. Haar gezichtje stond vredig. Tederheid kwam in zijn hart, en met een schorre stem zei hij: Bettina, meisje, kom, word wakker.

Het vreemde geluid deed haar schrikken. Zij kromp licht ineen, sloeg snel de ogen op en zei gesmoord: Wie ben je? Toen vloog zij overeind en snikte, het hoofd in de handen. Frans, achterover liggend in het linkerbed, keek naar haar ranke rug en de gebogen nek, die tussen het neervallende zwarte haar glansde in de lichtstreep. Met korte tussenpozen schokte zij zacht. Plotseling doortrok hem een gevoel van bevrijding. Goddank, zei hij, Bettina, dat het zó niet was. Zij keek niet om. Ik kan niet meer, Frans, steunde zij. Ik kàn het niet meer harden. Word wakker, Bettina, drong hij. Word wakker, ook overdag. Je bent jong. Het leven is rijk. Zoek het in zuiverheid. Wacht. Het is te laat om te wachten, Frans,

[p. 328]

antwoordde zij. Hoe denk je dat we geleefd hebben, daar in die hel? Zo wil ik het niet meer, en anders kan ik het niet. Wachten, dat is verteren. Ik word slecht, of gek. Ik weet het, meisje, zei Frans. Ik weet het, maar ik was het vergeten. Hij strekte opnieuw de hand uit, en legde die op haar heup. Wacht niet. Wachten is dwingen. Geef het op, Bettina. Zie er van af. Bid niet om dit. Bid om de vrede. Bettina ging liggen in de lengte van het bed. Het bleef minuten stil. Dat kan ik niet, Frans, zei ze tenslotte. Ik gelóóf niet dat het kan. Het moet kind, zei Frans. En het kan. God is goed. Even zweeg hij. Zo heb ik Els ook gekregen, vervolgde hij zacht. Nadat ik lang had gewacht. En met mijn wachten alles had geschonden. En nadat ik alles had opgegeven. Nadat ik het had overgegeven. Toen heb ik haar als door een wonder gekregen.

Hij zocht haar hand en zo lagen zij lange tijd, hand in hand, achterover. Hij hoorde haar adem gaan. Zij lag onbeweeglijk. Eindelijk drukte zij zijn hand, stond op, ging de kamer uit en sloot de deur achter zich. De lichtstreep werd even breed, en werd toen afgeknepen. In de kamer was het donker. Langzaam bewoog het gordijn. Buiten had het morgenlicht het al gewonnen van de lampenschijn. Vogels floten. Frans vouwde de handen onder het hoofd en staarde op het grijzende venstervlak. Hij had over Els gesproken, maar niet over nu. Had hij Bettina geholpen met zijn wijsheid, of had God hem gewaarschuwd door haar nood? In elk geval had God licht gegeven over wat hen dreef zonder dat zij het beseften. Onbarmhartig licht. En toch genadig licht. Want Hij is goed voor hen, die op Hem bouwen. Hij sloot de ogen, maar sliep niet.

De zon stond al boven de bossen, toen hij uit een sluimering ontwaakte en de gordijnen wegschoof. Het landschap lag stralend, gewassen in de dauw. Bettina stond aan de heg en keek het dal in. Hij zag haar zich omkeren, het hoofd in de nek werpen en de haren uit de ogen strijken, Met verende passen liep zij op het huis toe. Hij hoorde haar naar de honden roepen, en daarna het rammelen van vaatwerk.