Ontmoeting. Jaargang 1

[p. 217]

Koos van Doorne
Het wonder

Het was een Zaterdagavond in het laatst van Augustus. De met moeite doorleefde dag was buitengewoon beet geweest; er had zich een roekeloze vreugde meester gemaakt van de stad, toen de schemering een weldadige koelte als metgezelle bleek te hebben meegevoerd.

Het weerlichtte zwaar: er was de opwindende verwachting van onweer. Ik weet dit alles nog zo goed, omdat die avond een ommekeer in mijn leven omlijst. Ik herinner mij, dat ik gelukkig was. Van mijn kindsheid of ben ik gelukkig, wanneer de natuur het grootse schouwspel van een donderbui belooft. Ik had 's middags gezwommen en daarna niets meer uitgevoerd; voor het open raam van mijn grote kamer staande, floot ik een liedje, dat wel niet van Sankey zal geweest zijn en keek naar buiten.

Het vreugdevol rumoer van de stad vloeide naar binnen; de trams maakten die avond muziek en ontstaken een feestelijk vuurwerk, de lantarens waren lampions. De zware spitsloze domtoren stond zwart tegen de grijsfluwelen hemel; een verlichte wijzerplaat was even onordelijk aan zijn logge stronk ontloken als aan een stijlcactus de bloem.

Het carillon speelde: Valerius. Welk een verspilling! Voerde het orkest der claxons niet een ouverture uit, die alle behoefte aan schoon geluid bevredigde? Het leven, dacht ik, is goed; wees vanavond gelukkig. Men kan niet altijd aan het lijden van zijn naaste denken; men kan niet altijd liefhebben. Gods geboden moet men zo nu en dan overtreden, we hebben het er niet over of dit geoorloofd is. Maar het vlees is zwak en de verleidingen zijn vele.

Ik besloot de stad in te gaan; met grote zorg koos ik een das uit; ik maakte mij zo keurig mogelijk. Toen ik de trap afliep, bedacht ik, dat Chesterton ergens betoogt, dat alleen een heilige zich veroorloven kan vies te zijn, maar ik versloeg dezen dikken boetprediker door hem erop te wijzen, dat de verzorging van het lichaam alle mensen betaamt.

Het was druk op straat; de vrouwen waren zo mogelijk nog verleidelijker dan gisteren en eergisteren. Ik pantserde mijn hart op verlangen van mijn beurs; per slot van rekening was ik een verstandig mens. Helaas! Het hart, dat zijn de zinnen nog niet.

De paarse lichtletters aan de gevel van het restaurant Bueren overtuigden mij ervan, dat ik daar het best de vooravond zou kunnen doorbrengen. Bueren had en heeft trouwens nóg, zeer brede schuiframen, waarvan de dorpels slechts een handbreedte boven de begane vloer liggen. In de zomer zijn de ramen hoog opgeschoven; je kunt dan zo maar door het raam heen naar binnen stappen en de geneugten van het zitten op een terras vermengen met de intimiteit van het binnen-zijn.

De zware gordijnen, die het met schemerlampen verlichte gebied der ramen afsloten van dat der leestafels en biljarts, waren toegeschoven; door een smalle kier spoot licht. Ik ging naar binnen, bestelde een borrel en ging zitten; het was er heerlijk schemerachtig; ik strekte mijn benen languit en begon, zoals alle luie mensen, met bespiegelingen. Maar nauwelijks hiermee bezig, vertelde de ober mij, dat Henk Faber aan de andere kant

[p. 218]

zat. Dat verraste mij. Henk Faber! Zowaar, daar zat hij. Ik had hem in geen jaar gezien. Hij zwierf dus niet meer door Limburgs binnenlanden.

Ik besloot, maar niet naar hem toe te gaan; hij kon aan ongenode gasten zo ongenadig het land hebben. Ik was zeer nieuwsgierig naar wat hem hierheen had gedreven en hoopte maar, dat hij me zou zien: de rest kwam dan wel in orde: we waren vroeger nogal intiem.

Ik stak een pijp op. Om mij heen was een zacht gebruis van stemmen.

Buiten stonden zwarte puntige gevels tegen een zeer donkere lucht, die telkens schichtig oplichtte. Achter de huizen wist ik de avondmarkt, waar in de schijn van belle lampen allerhande waar te koop lag. Soms, als de trams en auto's zich als bij afspraak voor een ogenblik stilhielden, kwam het verdwaasde, hese schreeuwen der standwerkers over de daken heen; het was dan alsof de markt zó boordevol geluid was, dat het over de rand heen weg liep.

II

Het ging, zoals ik gehoopt had: Faber liet mij weten, dat hij er was, ik mocht bij hem komen zitten. In het algemeen heb ik een hekel aan gaan verzitten in een kroeg; er is in iedere tent maar één plaats, waar je naar je zin zit, en dat is bijna altijd de plaats, waar je bij het binnenkomen naartoe loopt; het gezelschap van Faber echter was mij meer waard dan welk principe ook.

Nieuwsgierig keek ik naar het ruwe, gerimpelde gelaat van mijn gastheer; het leek mij, dat hij grijzer geworden was, maar dat kan heel goed verbeelding zijn geweest. In hoe lange tijd had ik het niet gezien, dit gezicht met de trage, diepliggende ogen, de dikke vormloze neus en de grove mond. En toch, welk een adel!

Hij vroeg mij allereerst of ik nog werkte. Ik antwoordde van wel; zijn met moeite bedwongen glimlach ontging mij niet.

‘En jij, heb jij nog gewerkt?’

‘Jawel.’

‘Nog verkocht misschien?’

‘Zeker, zeker...’

‘Wat heb je alzo gemaakt? Nog landschap, of alleen maar portret?’

‘Bijna allemaal vrouwen; mooie en lelijke, naakte en aangeklede; oude en jonge... Wat is er buiten de vrouwen eigenlijk waard geschilderd te worden.’

Het gesprek wilde al spoedig niet meer vlotten; Faber had zijn vechtlust verloren, hij was ouder geworden. Een tijdlang trachtten wij elkander wijs te maken, dat wij schertsten; wij konden de ware toon echter niet vinden. Ik werd daarom ernstig en zei hem, dat er iets met hem gebeurd moest zijn. Hij keek mij spottend aan en legde zijn grote, behaarde handen op tafel. Dat was een voor mij bekend gebaar; dat betekende, dat hij iets betogen ging.

‘Wat haal je daar nu weer een verbazingwekkende zielkundige krachttoer uit. Wat ben je weer scherpzinnig. Daar lok je Henk Faber een bekentenis uit. En dat zómaar, met een paar woorden... Kijk es, toen ik je daar zo zag zitten, dacht ik: Dat is een aardig ventje; ik wil vanavond praten, laat-ie bij me komen zitten.’

Hij glimlachte verdrietig en tóch was er een speelse vreugde in zijn ogen... als van een jongen... Hij stak een hand naar mij uit en ik drukte die.

[p. 219]

‘Natuurlijk heb ik wat. Dat is een heel gewone toestand. En ik wil vanavond graag vertellen, wát me dwars zit. Maar je bent niet de eerste, die het weten zal. Ik heb het al geschilderd. Maar kijk, schilderen is niet voldoende. Wat is er nu wél voldoende? Je kunt nooit iets volkomen uitzeggen. Dat zal bij jullie dichters ook wel het geval zijn. Ik heb mij laten wijsmaken, dat dit lang zo natuurlijk niet is als het er uitziet... Ga straks met me mee, ik logeer bij Vierssen, ik heb daar een suite.’

Hij zweeg een poos. Achter de gordijnen klikten de biljartballen. Om ons heen was het stage komen en gaan van bezoekers; zo nu en dan klonk een heldere vrouwelach; gelukkig, er was geen band.

‘..... Ik kreeg, een paar maanden geleden, de opdracht tot het maken van een portret. Een heel mooie vrouw gaf me die opdracht en het moest haar eigen portret zijn. Laat me je van tevoren zeggen, dat de liefde er niet bij te pas komt. Die vrouw heette Von Cramm. Ze is weduwe, nogal gereserveerd; dertig, twee en dertig misschien. Maar ze is wonderlijk, ik bedoel, buitengewoon mooi. Ze zal wel zo dadelijk binnenkomen: ik zit op haar te wachten. Ze is Hollandse van geboorte. Zwart haar en een bijna wit gezicht. Donkere, grote ogen. Kin en neus scherp, toch ook weer afgerond, zuiver... Maar waarom zou ik je dat alles vertellen? Je zult haar straks immers zien? Woorden kunnen niet veel. In het begin kon ik de gelijkenis maar niet goed treffen. Je weet, ik acht de lichamelijke gelijkenis nog altijd het essentiële van een portret. Maar het gelukte me toch... die vrouw heeft een gezicht, dat naar mijn mening bijna volmaakt is. Je begrijpt, dat ik haar in vreze en beven geschilderd heb. Ze was zichtbaar blij, toen ik haar mijn werk liet zien. Ik zei haar, dat zij voor mij zoveel als een wonder was. Begrijp me goed: ik was niet verliefd. Je wordt niet op de volmaakte vrouw verliefd, je wordt haar page, of, als je laaghartig bent, haar vijand. Maar ik ben te oud voor zulke dingen... Ik was verslagen, ik was werkelijk ontroerd.’

Faber liet zich opnieuw inschenken. Telkens, als de gordijnen uit-een gingen, keek hij op.

‘..... Nadat ik dat tegen haar gezegd had, vroeg zij mij, wat ik daar eigenlijk onder verstond, onder een wonder. Ik heb het toen zó geformuleerd: “Iets, dat schijnbaar niet thuis hoort in de wereld-orde.” Ik zei er dat “schijnbaar” natuurlijk bij. We zijn er tegenwoordig zo diep van overtuigd, dat alles, wat binnen de wereld-orde is, er ook thuis hoort. Zij antwoordde hierop, het niet vreemd te vinden, iets buitengewoon moois aan te treffen in een wereld, die door een almachtig en volmaakt God geschapen was. Toen we afscheid namen, beloofde ze, mij een wonder te laten zien in de zin van mijn omschrijving: ze zou mij aan haar schoonzuster voorstellen. Ik heb die schoonzuster geschilderd. Sindsdien heb ik angst voor het leven en heb ik angst voor God. Ik ben een dwaas geweest. Meer dan vijftig jaar heb ik geleefd en al die tijd heb ik het grootste levensmysterie niet gezien. Ik heb er geen oog voor gehad. Ik begin te begrijpen, waarom er zoveel mensen orthodoxe gelovigen zijn. Ik ben er de laatste tijd soms van overtuigd, dat de wereld een goddelijke redder nodig heeft. Dat ik dat nooit eerder heb gezien... ik moet stekeblind zijn geweest; ik leefde toch in een wereld van bloed en schande. Ik dacht altijd maar, dat de boel eenmaal terecht zou komen door rede en beschaving... Maar het vreselijke is al, dát er iets terecht moet komen. De wereld is verloren. Hoe goddelijk moet de schoonheid zijn, dat je je eraan bedrinken kunt en een vreemdeling op aarde blijven.... Het leed dat ik gezien heb, is misschien niet het ergste

[p. 220]

leed, maar het schokte mij hevig, zó hevig, dat ik er ziek van ben geweest. Het maakte me duidelijk, dat het leed slechts schijnbaar niet thuis hoort in dit leven. Wat is leed anders dan het kiemen van de dood? Zonder de dood is het leven ondenkbaar, onmogelijk. De wereldorde is een orde van executie. Het doel van het leven is de dood geworden; het leven is de beul, die ons berecht. En bij dat alles komt nog, dat je diep in je hart weet: daar moet wat aan te doen zijn, want het geluk is toch het normale, het gewone... we zijn voor het geluk geschapen...’

III

Toen wij een tijdlang, elk bezig met zijn eigen gedachten, tegenover elkaar hadden gezeten, stond Faber op. Een zwakke geur drong tot mij door. Ook ik stond op en werd voorgesteld aan mevrouw Von Cramm. Faber had niets teveel gezegd: ze was een vorstin.

Wij gingen zitten. Terwijl mevrouw Von Cramm en ik beleefde woorden wisselden, verviel onze gastheer in een mistroostig stilzwijgen. Hij kwam echter spoedig tot zichzelf en vroeg: ‘Zullen we dan maar gaan?’

Ik wilde afscheid nemen, maar hij drong er zeer op aan, dat ik mee zou gaan: ‘Ach jongen, tegen wien moet ik straks dan praten?’

Het was erg heet op straat. De koelte van de vooravond had plaats gemaakt voor een drukkende hitte. De bioscopen gingen uit. Auto's gleden onophoudelijk over het doffe asphalt. Het schuifelen van duizenden voeten en het spreken van duizenden stemmen vormde een hinderlijke brij van geluid. In een korte, brede straat golfde paars en rood neonlicht zó onbarmhartig over ons heen, dat wij sneller begonnen te lopen.

Plotseling stond boven de stad het machtige stroomgebied van een zware bliksem.

In de hotellift hoorden wij de eerste donderslag. Ik glimlachte tegen Faber.

De kamers zagen er uitstekend uit; zij waren groot en waren smaakvol ingericht: er was prettig licht. Ik weet nog goed, dat, hoewel mijn zenuwen tot het uiterste gespannen waren, ik dacht: ‘Wat moet hij een inkomen hebben’.

Faber ging ons voor naar de achterste kamer. Hij bood ons aan te gaan zitten, maar wij sloegen dit af.

‘Het is goed,’ zei hij, ‘ik wil niet aandringen, ook ík wil zo spoedig mogelijk weg.’ Daarna liep hij naar de wand, keerde een niet heel groot doek om en zette het in het juiste licht.

Ik zag een vrouw in avondkleding. Zij keerde haar prachtige naakte rug naar ons toe en keek naar ons om. Haar gezicht was afschuwelijk verminkt: het was bijna tot op het been weggezworen. Enkele tanden waren uitgevallen; op de plaats van de neus was een etterende, korstige wonde; het haar was zó dun, dat de schedellijn te zien was. Maar nog glimlachte het gelaat; de waanzinnige ogen poogden te behagen.

Versuft keerde ik mij om naar Faber. Zijn adem ging zwaar door de stilte, zijn gezicht hing voorover. Met bevende handen keerde hij het doek weer met de afbeelding naar de wand.

Buiten heerste het onweder. De regen ruiste. Op de gang riep iemand, dat de ramen op de bovenste corridor nog gesloten moesten worden.