Ontwaking. Nieuwe reeks. Jaargang 9

Maandschrift voor sociologie, kunst en wetenschap

[p. 565]

Schilderkunst (Kritiek)

Albert Plasschaert. - XIX^e-Eeuwsche Hollandsche Schilderkunst. Mij voor goede en goedkoope Lectuur, Amsterdam. (Wereldbibliotheek).

Mij lijkt deze uitgave eene misrekening. Waar zij - of vergis ik mij? - als populair-vulgarizeerend bedoeld werd, begreep de schrijver van deze serie kenschetsende opstelletjes zijn roeping hier blijkbaar verkeerd en gaf te veel eigendunk-kritiek, door zijn eigen meeningen, die hier al te persoonlijk blijken om leeken tot waardeerende kennismaking aan te zetten, te veel op den voorgrond te dringen.

Ook lijkt dit boekje mij al te onvolledig of liever niet genoeg evenwichtig. Wel heeft Plasschaert in zijn voorrede geschreven, (en hij herhaalt het meermaals als met opzet) dat hij zich ‘beperkte tot het ken-schetsen van sommige der schilders in Holland uit de 19^e eeuw. Voor meer, zegt hij, was hier geen plaats. In een werkje als dit wordt het altijd kiezen en deelen. Allen kunnen niet behandeld worden.’ Maar dan zelfs blijft het onbegrijpelijk dat aan zekere blijkbaar inferieure tweederangstalenten zooveel belang gehecht werd, terwijl grootere figuren niet milder bedeeld werden dan met eene opname in de ‘Lijst der Schilders’ waar zij voorkomen met eene korte biografie en een paar kritizeerende woorden. Zoo b.v. benevens vele anderen Jacobus van Looy.

Plasschaert schijnt eene bizondere voorliefde te hebben voor het werkwoord missen: Allebé mist de grootschheid van wie durven... gebrek aan weidschheid.. gebrek aan

[p. 566]

groot vertrouwen... gebrek aan ruimen hartstocht... Het werk van Alma Tadema mist gloed. Het mist die grootsche formatiën die... het mist die rijke weligheid die... Bij Suze Robertson-Bisschop is er gebrek aan tucht en te kort aan orde. Het werk van Th. E.A. De Bock bevat te weinig geest. Briët's werk mist den adem van... Derkinderen is te schriel en Roland Holst vergat de schoonheid der vormen. De gravuren van Dupont missen dien rijkdom die... De schilderijen van Dijsselhof missen Rijkdom, Weelde... Gabriël mist die lekkere kleur die... Hahn met al die gemiste doch niet te missen dingen... Havermans mist de diepten der analyse, mist de grootheid, mist de liefde van Carrière, zijn landschap heeft sprankelens te kort. Kever mist de ruimgebouwde composities van Israëls, mist diens avendlijke licht, mist de klinkende volheid van verven. Jan Veth's portret vertoont invloeden zooals die van Holbein; het mist diens klaarte in kleur; het mist de schoonheid in het schilderen. Voerman's werk mist de rijke innigheid. En zelfs Jozef Israëls is vol leemte maar soms groot, een der eersten maar niet gaaf. We zullen het daarbij laten. Het boek is eigenlijk een opsomming van de tekortkomingen der Hollandsche schilders, en als vulgarizeerend werk had het dit vooreerst niet mógen zijn. Al die aanmerkingen die veel lijken op vitterijen (we ontmoeten hier en daar soms wel eens onder-watersteken) al dit voorbehoud word hinderlijk op den duur, en men begint te langen leste te gelooven dat heel de schoone Hollandsche schilderkunst niet veel genade vindt bij Plasschaert. Dit alles sterkt ons in de meening dat de schrijver van dit boekje, zich niet onbevooroordeeld voor zekere personaliteiten heeft kunnen staande houden.

Wij hadden zoo graag een degelijk handboekje ge-

[p. 567]

kregen, een werkje dat ons zonder vooropgezette meeningen hadde ingewijd in de schoonheid van de huidige Hollandsche kunst, dat den volke, den leek, getoond hadde wat er mooi was in het werk van al die schilders. Hetgeen de heer Plasschaert meent dat zij missen, wel... dat lappen we royaal aan onze laars.

Bevat het werkje van Plasschaert dan niets goeds? Wel zeker! Men leze b.v. om maar iets te noemen die prachtige bladzijden over Breitner ‘den hartstochtelijke, dit rijke type van het impressionisme en van het naturalisme’. Zeer juist ook zijn meeningen over Vincent van Gogh, den onmatig rustelooze. Prettig verder de beschrijving van het etsdrukken in het opstel over Mari Bauer. Ook de plaatjes, die overvloedig zijn, vormen een afzonderlijke aantrekkelijkheid. Ze zijn doorgaans mooi uitgevoerd en zoover we konden nagaan, goed gekozen.

Maar dit doet ons de groote fout van het werkje niet vergeten. Onze meening is dus dat het doel van de uitgevers door de schuld van den heer Plasschaert niet bereikt werd, en de W.B. blijft ons een handleiding over Nederlandsche schilderkunst schuldig. Ook stellen wij de vraag of de zeer ingewikkelde redeneeringen van den heer Plasschaert niet het groote beletsel zijn waardoor het hier besproken boekje niet tot het volk doordringen zal. Nu is er, zelfs voor meer ingewijden, moed noodig om het geheel door te knauwen.

Ary Delen.