Ontwaking. Nieuwe reeks. Jaargang 9

Maandschrift voor sociologie, kunst en wetenschap

[p. 340]

Kronieken

Letterkunde

Het Gezin van Lucas Hochstraszer door Ernst Zahn. - Vertaald door Anna van Gogh-Kaulbach.

Dit boek werd uitgegeven door de Wereldbibliotheek die hierbij klaarblijkelijk gedreven werd door de zorg om lektuur te verschaffen, genietbaar voor iedereen.

Een groot gedeelte van hetgeen over Zahn's werk te zeggen valt, wordt zeer treffend in eene voorrede medegedeeld door Mej. Augusta De Wit. Deze schrijft:

‘Wat Zahn in Lucas Hochstraszer's Huis geeft, is het oude thema van den vader tegenover de zoons, den ouden tijd tegenover den nieuwen. Zóó veranderd, dat het oude het betere, sterkere, edelere is, het nieuwe het in alle opzichten mindere. In plaats van de klimmende volgt hij de dalende lijn in de golving van een geslacht. Lucas Hochstraszer is het type van den edel-boer. Zijn vijf kinderen hebben ieder hun erfdeel van zijn voortreffelijkheden. Maar in hen zijn die groote hoedanigheden kleiner geworden of, door wasdom in het bovenmatige, onecht.

Juliaan, de Eerzucht; Martin, de Levensvreugd; Christiaan, de Vlijt; David, de Lust aan Schoonheid; Rosa, de Werkkracht. Het zweemt naar de allegorische figuren van een moraliteit. Maar waarom zou dat niet mogen? Er is niets nieuws of het is, ten deele, iets heel ouds tevens. Het is heel goed en gaaf meegegroeid in het

[p. 341]

weefsel van den twintigst'eeuwschen boerenroman, dit vezeltje van een middeleeuwsche moraliteit!’

Heel veel kunnen wij aan deze voorrede niet toevoegen, omdat wij tegenover dit werk totaal vreemd staan. Nu eens is men geneigd zonder voorbehoud te bewonderen, dan weer schudt men het hoofd en gelooft men aan zinsbegoocheling. Dit echter staat vast: het boek is bijzonder knap geschreven. En Zahn's knapheid is die van een helderen geest, van een sterk mathematicus, van iemand die zich gedurig voor oogen houdt dat de rechte lijn de kortste weg is tusschen twee punten. Dat geeft aan den roman iets stevigs, iets dat imponeert, maar op het eind schijnt de mathesis toch te falen, en wat tot op twee derden krachtig, langzaam en zeker werd opgebouwd, blijkt in der haast en onbedacht voltooid. En al knikt de lezer voortdurend ja, en al merkt hij den wrong niet dien de mathematicus aan zijne redeneering geeft zoodra hij gewaar wordt dat zijne stelling schipbreuk gaat lijden, toch voelt hij, de lezer, op het laatst zeer wèl dat de thesis niet heelemaal bewezen werd en blijft een gevoel van onvoldaanheid hem dan ook niet vreemd. Daarom zal deze roman, niettegenstaande zijn moralizeerend vermogen, de lezers waarvoor hij bestemd is, waarschijnlijk niet ten volle bevredigen.

H.V.P.

Uit het Nethedal door Frans Verschoren. - Uitgave Meindert Boogaerdt Jun. Zeist.

Met onverschilligheid aan 't lezen gegaan - de heer Verschoren zal het mij vergeven - heb ik mij stilaan, doch hoe langer hoe meer, laten omwarmen door dit boek, dat een kijk geeft op het leven van meestal tobbende,

[p. 342]

klein-denkende en klein-doende, maar in den grond zich gelukkig voelende menschen eener kleine stad. En nu kan ik niet anders dan zijn lof spreken. Want al is het niet heelemaal nieuw wat de schrijver ons schenkt - het genre geraakt reeds overbekend - en al vonden wij gaarne wat steviger stijlkwaliteiten, soms wat meer soberheid en hier en daar wat scherper lijn, toch heeft dit boek zijn eigenheid die niet mag over het hoofd gezien.

Het valt soms moeilijk te bepalen welke eigenschappen van een boek ons de lezing aangenaam maken; immers, er zijn in ieder boeiend werk bijzonderheden die ons hart weten te treffen zonder zich aan den kontrool van ons verstand te onderwerpen. Zoo ook in deze verhalen, die een onbegrijpelijke bekoring omsluierd houden, en die alleen duidelijk, voor verstand vatbaar, blijk geven van een fijne, eigene observatie. En - misverstand mag niet bestaan omtrent deze bijna eenig op den voorgrond tredende, maar dan ook geweldige eigenschap van dezen schrijver - deze observatie is niet die van een Streuvels, noch die van een Jac. Van Looy, aan welke beide schrijvers wij soms onwillekeurig moeten denken, maar van Verschoren zelf. En om het nòg duidelijker te zeggen, deze observatie is niet slechts van Verschoren zelf omdat de schrijver nieuwe menschen bekijkt, nieuwe toestanden gadeslaat, maar omdat zij spruit uit zijn eigen gemoed, het deel van hem dat van allen vreemden invloed is vrij gebleven - en hoe frisch doet het zich voor! - omdat zij gepaard gaat met dat wat ons in onmiddellijke aanraking brengt met zijn menschen, dat zingt uit de verholenheid van zijn hart, dat ons vreemd te moede, warmer, gelukkiger maakt, dat ons beurtelings doet ondergaan de werking van haat en liefde, van vreugd en smart - omdat zij gepaard

[p. 343]

gaat met het gevoel. Ik heb dat gevoel vooral weten trillen in Hun Broerke, in De Nacht (het deed denken aan den Nachtcactus, dit zij gezegd den heer Verschoren ter eere) in Doodzonde, en vooral in Nonkel Sooi. Zie, hoe schoon in dit laatste, waar Nonkel Sooi, de bakker, die in wrokkige vijandschap leeft met zijn broer, voor het stervende kind van dien broer zijn hart voelt schreiën:

‘Ja, er was lijden, er was ziekte bij zulk een heerlijk lenteweer, er was sterven zelfs!.. sterven? Zou 't mogelijk zijn dat Suske stierf? 't Was toch zoo'n aardig ventje, zoo verstandig, toch zoo slim. Donderdag namiddags - vroeger, lang geleden al, - kwam hij spelen met zijn jonger neefje. O! dan was 't een vroolijk lawaai in huis! Ze lagen dan te stoeien, de bengels, te vechten op den vloer of onder 't kerselaarke, buiten in de goede zomerlucht! Maar wat een vreugde was het, zonder eind, als Sooi janhagel bakte of speculatie! Suske at het toch zoo gaarne!.. En als de bruine, gesuikerde koeken, de venten, de schepen, de huizen, uit den oven kwamen, heerlijk geurend, dan stond Suske te watertanden, nevens Peerke, hand in hand. En dan kregen ze de stukjes en brokjes, die wegsprongen van onder 't mes, als Sooi den speculatie lossneed van de groote, heete plaat...

't Was zoo'n lief ventje, Suske. Verleden maand, terwijl Sooi over de markt ging, hoorde hij een kinderstemmetje, roepend achter hem:

- ‘Nonkel Sooi! Nonkel Sooi!..’

En met kleine, snelle stapjes, kletsend op de keien, kwam het baasje nevens hem geloopen: ‘Dag, Nonkel Sooi!’ - Suske had hem toen bekeken, met een verwonderd-vragenden blik, en zijn tengere handje gestoken in Sooi zijn groote vuist; toen was 't ventje met hem

[p. 344]

meegeloopen, een heel eind ver, tot aan de Poststraat, zonder spreken, hij, die anders toch zoo babbelen kon... Sooi was koud gebleven en had ook niets gevraagd... en nù, nu roerde 't hem in zijn harte, in zacht opwellend gevoel, dat naar zijn hoofd òpkroop, langzaam met de buitenwarmte, nu hij wist, dat Suske ziek lag, lijdend, in zijn kleine beddeke...’

En zoo zijn er meerdere plaatsen vol eenvoudige, innige, aandoenlijke teederheid, maar deze aanhaling uit Nonkel Sooi moge volstaan, uit Nonkel Sooi, misschien het schoonste, het meest volmaakte verhaal van dit boek, getuigend van ernstigen arbeid, zonder pretentie geschreven door iemand die zeer goed zijn eigen krachten schijnt te kennen.

H.V.P.