Ontwaking. Nieuwe reeks. Jaargang 9

Maandschrift voor sociologie, kunst en wetenschap

[p. 97]

Kronieken

Letterkunde

Het Volle Leven, door Cyriel Buysse. - Uitgave van C.A.J. van Dishoeck te Bussum, in het jaar 1908.

Geschreven door een ander, zou men geroepen hebben: ‘Wat een schoon boek, welk eene groote belofte voor Vlaanderen!’ - Geschreven door Buysse, stipt men alleen het goede aan, en wijst men op hetgeen ‘Het Volle Leven’ mist om eene nieuwe volledige schoonheid daar te stellen in óns leven.

Want, voor wie Cyriel Buysse beter kent, voor wie de groote vreugde gevoeld heeft en 't geluk genoten, bij 't lezen, bij 't herlezen van zoo menig meesterwerk van hem, kan amper nog ‘Het Volle Leven’ eene teedere bevrediging, een ongelijke samenhang van waarheid en van onwaarschijnlijkheid, een ongeleefd maar grootsch doordacht, een meesterlijk aan-een-geschakeld boek, met paginas van hemelklaarte, zonneglans en zomerweelde wezen, met nachten droomerig als blanke zwanen op den droomerigen vijver zijn, met najaarsgeur en verwe ongeëvenaard aan schoonheid, zoo gelijk de dichter maar alleene kan gevoelen die het wezentlijke Volle Leven in zich draagt, en die het even hoog en schoone dan zal medejuichen, mededeelen!

Want Buysse heeft hier wederom den hoogen toon bereikt, en waar het niet het fransche woord dat hij zoo vaak in onze tale tracht te smelten, dan zou ik zinnen uit zijn boek aanhalen die geborsteld met de allerschoonste kleuren zijn, de wonderste schakeeringen van taal en wijze van gevoel die u geheel en gansch in 't midden van zijn levende omgeving voeren.

Indien hij zich gelouterd voelde van die ongelukkige verfranschte opvoeding, die wij schier allen, min of meer,

[p. 98]

in Vlaanderen genoten, indien hij zich bepaalde dichter tot zijn oorsprong, tot zijn zingende, zijn juichende natuur te keeren, indien hij zijn kon in verband met haar hetgeen Gezelle was met ‘'t ruischen van het ranke riet’ en menig ander vers waar de natuurklank zelf het woord miek en het zoo geprent had in de ziele van de menschen die er leefden, dan ware Buysse een der allerschoonste, alleredelste veropenbaringen van onze kunst.

Want hij bezit de kracht, spijts alles, u toch in zijn werk, in zijne handeling te doen gelooven. Hij schildert u den hemel en de lucht zoo waar, het jaargetijde en de boomen die er in te bloeien of te sterven staan, den wind die door de kruinen vezelt, de nacht die heerscht met manesching en donkerte in 't bladervolle woud, de lente die al zingend heure schuifelaars in 't bottend hout en 't klingelende looverdak laat wiegen.

En, Buysse, 'k mag het in vertrouwen aan u mededeelen: na het lezen van Daarna, dat menig onzer zoo ontroerde; na Het Leven van Rozeke van Dalen grootsch en prachtig als een epos door onze opgeruimde ziel te hebben voelen gaan, was 't ons een fiere blijdschap dat er ook in Vlaanderen iets nieuws was in de letteren getreden. Want, daar was niet alleen 't beschrijven van het uiterlijke schoon, maar tot de diepste vezels van het harte werden er geroerd, in vreugd of smarte elk gevoel van 't onverklaarbaar zieleleven zinderend en schroeiend weergegeven. Daar bleef alleen de oppervlakte niet bewaard, daar werd de diepte ook verkregen. En daarom was het dat ook nú iets meer van u verlangd werd en gevraagd!

Uw menschen, Mevrouwe van 't kasteel en Sieske Beele daargelaten, blijven door een waas van nevel omhangen; ik zoek ze te vergeefs, ik tracht in hunne oogen te kijken en hunne ziele te doorpeilen, ja, 'k zie nog de losse haren van de vrouw uit de ‘Warande’, ik vinde meneer Dudemaine gebogen over zijne ‘Histoire de la Génèse Universelle’, ik ken M. Odon met zijne bedorvenjongen'sgrillen en ik kome meesterlijke bladzijden tegen, zoo bij voorbeeld

[p. 99]

als Odon den eersten keer bij Sidonietsje op den akker gaat.

Die ‘O, gie verdeeke!’ is wondergoed geteekend: maar als algemeenheid, als geheel, als kunstwerk hoog en schoon in volle rijpheid vind ik ‘Het Volle Leven’ minder waard.

Gij hebt ons betere spijze opgediend en diepere zielevoedsel gegeven en toch, en toch... blijf ik besluiteloos: er is me zoovele heerlijkheid na 't lezen van uw boek gebleven!

Oscar Six.

L.H.A. Drabbe. - De Duistere Macht. - Amsterdam. - D. Buys Dzn.

Ik ben hier gedwongen naar een bedoeling te zoeken; het is niet noodzakelik voor deze bespreking, maar ik zelf ben er in m'n eigen toegedrongen. Toen ik het boek uit had keerde ik het om en was eenigzins verwonderd niets erachter te vinden.

Waarom? Omdat de schrijver zelf telkens om de hoek kijkt. Zoo ook op het einde waar hij spreekt van van Eedense dithyramben op deze blijde noodlots wereld.

Wat kan hij eraan doen? Dithyramben zijn zeker wel onnoodig, doch ook jeremiaden zullen er niets aan veranderen. Niet ieder leeft in stadige wanhoopsvlagen, buien van vervolgingswaanzin of werkelik aanhoudende ellende. Een en ander zijn maar gevoelens van een oogenblik zowel vreugde of smart om het leven. Voor het overige leven wij gelaten voort in onbewuste overtuiging dat het zo'n vaart niet zal nemen.

Of heeft schrijver iets bizonders tegen van Eeden? Onder welk opzicht? Wil hij aanvallen of vernietigen wat van Eeden's leer met het okkultisme gemeen heeft? Dit schijnt zo, want meneer Nox, wiens jammerlike geschiedenis hier verhaald wordt, neemt, om aan de obsessie te ontkomen, zijn toevlucht tot allerlei schriften om zijn moed op-te-wekken, wilskracht te bekomen, enz.

[p. 100]

Moeten we hier twisten over nut of onnut van deze schriften waarvan er in de laatste tijd talrijke verschenen zijn? Dit is immers onmogelik? We moeten minstens nog een eew wachten! En in het tegenwoordige? Kan het karakter of de wil zich onmiddelijk of langzamerhand wijzigen door het lezen van dergelike boeken? Wat gaat er om in de geest wanneer men iets leest of bestudeert? De geest neemt het geleerde langzamerhand in zich op, het materiaal wordt een weten dat tot het onbewuste overgaat. En zet zich daarna niet alles in wil om? Ja, wanneer het tot een uiting komen kan. Maar is het uitwerksel niet grotendeels afhankelik van het karakter van de ‘patient’? Zijn er niet die geen of zeer weinig uitwerksel gevoelen?

Tot deze laatste behoort nu deze meneer Nox, wiens geschiedenis me zeer natuurlik voorkomt. Hij heeft zich niet kunnen behelpen met de raadgevingen van al die schijvers en psychiaters, omdat zulks niet lag in zijn natuur; de omstandigheden beletten overigens de suggestie haar werking uit te oefenen.

Uit de avonturen van meneer Nox bleek volgens schrijver voldoende het zinneloze van het pogen van al zulken als V. Eeden, Emerson, Ralph, Waldo Frine, Grootegust, enz. Maar nog eens: er zijn geschikten en ongeschikten en eén menschenleven is niet lang genoeg om feitenmateriaal genoeg te verzamelen om de kwestie op te lossen. Bovendien moet men toch immer rekening houden met het noodlot dat in deze geschiedenis juist zo 'n grote rol speelt. De vraag stelt zich aldus: afgerekend het noodlot, wat blijft er dan nog over als oefeningsveld voor den wil? We zijn niet in staat deze vraag op te lossen en, zonder V. Eeden's verdediging te willen opnemen, moet ik toch vast-stellen dat hij konsekwent handelt met zijn natuur, juist zoals meneer Nox. Overigens, dat men onder de suggestie kan komen, - niemand spreekt dit ook tegen - bewijst het geval zelf van Nox wiens gehele ongeluk te wijten is aan deze ongelukkige ont-

[p. 101]

moeting met de ‘Boodschapper’, deze geheimzinnige man, die niet meer terug te vinden is nadat hij Nox verteld heeft dat zijn grootvader in waanzin gestorven was. Meneer Nox dus werd gesuggereerd door de nootlottige boodschap en geen blijde had nog invloed op hem. Dit had hij te wijten aan zijn karakter en aan het noodlot.

Dit is dus uitgemaakt en we kunnen nu de avonturen zelf van meneer Nox volgen. Hij beleeft er overigens nog andere die hem in strijd brengen met niewere strevingen o.a. van deze tegen de vivisektie. Sommige van die avonturen zijn zeer kras en lachwekkend, ondanks het droeve van deze wereld. En deze lachwekkende zijn de objektiefste, zuiverste en beste beschrijvingen uit het droeve boek. Zonderling kontrast! We kunnen natuurlik niet eisen dat meneer Nox aanhoudend onze lachspieren in beweging brengt. Dit ware op den duur niet uit te houden. Hij beleeft vele, eigenlik droeve voorvallen. Deze nu zijn ongelukkiglik niet diepgaande genoeg, niet in-gevoeld, veeleer opgemerkt en aangetekend door een sarkast; het sarkasme kijkt aanhoudend om de hoek.

Toch is de handeling goed volgehouden en logies en vlot geschreven. Om de lotgevallen zelf van Nox, om het afbrekende die in die lotgevallen ligt van alle vooropgestelde leerstelsels omtrent zelfontwikkeling is het boek boeiend en belangwekkend.

Gustaaf Vermeersch.