Ontwaking. Nieuwe reeks. Jaargang 8

Maandschrift voor sociologie, kunst en wetenschap

[p. 425]

Herdenkingsnummer gewijd aan Robert Owen (1771-1858)
met de medewerking van F. Domela Nieuwenhuis, Robert Michels, Frank Padmore, Pierre Ramus, Hector Denis, Prof. H.P.G. Quack.

[p. 427]

[Robert Owen I]

Robert Owen - voor mij heeft die naam steeds een eigenaardige bekoring gehad, want aan de voeten van dezen edelen man heb ik gezeten, toen ik mij voorbereidde gedurende mijn veertigdaagsch verblijf in de woestijn voor de groote en grootsche taak, die zich aan mij opdrong, en die ik volbracht door mij met hart en ziel te werpen in de socialistische beweging.

En wie zou niet met eerbied voor hem vervuld worden van het oogenblik dat hij nader bekend wordt met het leven en de denkbeelden van dezen baanbreker?

Men heeft veel menschen, die uitmunten op een of ander gebied, maar waar vindt men den man die als hij, een voorganger, een wegbereider was op zoo menig gebied?

Als modelfabriekant, als kindervriend, als vrijdenker, als wegbereider der koöperatie, als sociaal hervormer, als wereldhervormer, die zijn plannen om de menschheid gelukkig te maken in de praktijk omzette - ziet, in al die eigenschappen leert men hem kennen, en hem kennen dat is hem waardeeren, hoogachten, liefhebben.

En dat niet omdat men het in alle opzichten met hem eens is, maar omdat men voelt te staan voor een mensch die niet door bijoogmerken geleid werd, maar die het zoo oprecht en goed met de menschen meende, en die, ondanks droeve ervaringen en bittere teleurstellingen, onverdroten bleef volhouden te gelooven aan het ideaal dat hij bezat.

Zelden is er een leven afgespeeld zoo rijk en zoo vol van inhoud als dat van Owen, en van hem kan worden getuigd dat hij een ontzaggelijken invloed uitoefende op de eerste helft der XIX^e eeuw.

[p. 428]

Hij was de man der direkte aktie, van het eigen initiatief, van het zelfdoen, ook al wees hij de hulp der wetgevende macht niet af. Hij wachtte niet af tot anderen begonnen, hij schoof niet op anderen wat hij zelf vermocht, maar sloeg de hand aan den ploeg om den weg te wijzen en te bereiden, dien men slechts had te volgen.

Utopist - zoo roept men hem na!

Goed, maar zulke utopisten zijn de baanbrekers in de wereld, die anderen opwekken uit den slaap, die noodzaken tot nadenken, die als 't ware uit den grond tooveren menschen, die voortbouwende op hetgeen zij begonnen, de utopiën van gisteren maakten tot de werkelijkheid van heden.

Eigenlijk is men nooit uitgepraat als men eenmaal begint over Owen.

Maar wat een raadsel mag heeten, is dat Robert Owen vergeten is.

Vergeten ja, want vraagt eens naar hem in de arbeiderswereld, hoogstens kent men den klank van zijn naam - en zelfs deze dikwijls niet eens - maar de beteekenis van dezen man van zieleadel, die kent men niet.

Een voorbeeld hiervan:

In 1896 had te Londen een Internationaal Socialisten-Kongres plaats. Men vergaderde in een groote zaal, die versierd was met groen en ook met de namen van verschillende socialisten. Zoo vond men aldaar de namen van Lassalle, Marx en Engels, maar te vergeefs zochten wij naar den naam van Robert Owen.

Zelfs Engeland had den grooten socialist vergeten, die in zijn eigen midden had geleefd en gewerkt.

En zijn geschriften?

Ze zijn niet dan tegen hooge prijzen verkrijgbaar.

[p. 429]

De arbeiders in Engeland - wij durven het gerust zeggen - kennen hun Owen niet.

En deden zijn vrienden ook wel eens ernstige pogingen om hem populair te maken?

Zorgden zij dat er volksedities tegen eenen prijs, die binnen hun bereik valt, werden uitgegeven?

Ziet, de schoonste hulde die zijn vrienden hem brengen kunnen bij de herdenking van zijn sterfdag (17 November) na vijftig jaren, zou zijn een goedkoope editie zijner werken en een goedkoop boekje, dat hem in zijn verschillende eigenschappen karakteriseerde voor allen.^(*)

Heel de wereld moet daartoe medewerken, want mannen als Owen behooren niet aan één enkel volk, maar aan de geheele menschheid.

Wat valt er nog veel van hem te leeren, zelfs uit zijn fouten en tekortkomingen!

Maar dit staat voor mij vast, dat hij bij kennismaking blijkt te zijn geweest een ridder des geestes, ‘zonder blaam en zonder verwijt’.

Een tachtigjarig leven - zoo rijk als het zijne - toont ons daarvan eens den tegenhanger!

Behandel welke kwestie gij wilt op het gebied der opvoedkunde, der arbeidswetgeving, der vrije gedachte, der koöperatie, dring dan door in het leven van Owen, en gij zult bemerken dat hij haar reeds heeft opgeworpen, bezien en getracht op te lossen.

Zijn grootste fout is, dat hij zijn tijd minstens vijftig jaar vooruit is geweest, ja meer dan dat, want vele dingen, toen reeds door hem behandeld en opgeworpen, worden nu pas verwerkelijkt en begrepen.

Des te meer reden om hem nu te huldigen.

Wat hij aanpakte, dat deed hij met hart en ziel, met een

(*) Dat deden wij voor het boekje ‘Robert Owen in zijn leven en werken geschetst’. Verschenen bij J.M. Storch, Rozenstraat 110 te Hilversum.

[p. 430]

aantrekkelijke, meeslepende geestdrift, omdat het opwelde uit hem zelven.

Hij had de deugden, maar ook de gebreken van den zelfgevormden mensch, die alles meent te kennen en te kunnen, maar juist daarom is het werk der oorspronkelijkheid afgedrukt op zijn werk.

Boven alles is hij in mijn oog de menschenvriend, die gedreven werd in alles door de begeerte om allen gelukkig te maken.

‘Als een vader zeven duizend kinderen had in plaats van zeven, dan ben ik er zeker van dat hij ze allen oprecht zou liefhebben’ - in dit woord, dat een oude vriend van hem eens zei tot zijn zoon, ligt zijn geheele wezen opgesloten.

Gelukkig te zijn door gelukkig te maken - ziedaar zijn streven en vandaar dat hij steeds bleef gelooven in den mensch ondanks de vele droeve ervaringen en bittere teleurstellingen, die hij in zoo groote mate opdeed.

Zijn naam zal voortleven zoolang het socialisme bestaat, en is eenmaal het socialisme tot werkelijkheid geworden, dan zal men met dankbaarheid terugzien op een man, die in zijnen tijd reeds in de verbeelding als een tweede Mozes, het beloofde land zag, al mocht hij er zelf niet binnenkomen.

Laat ons onze kinderen wijzen op dezen edelen menschenvriend, want vergeten we nooit dat een volk, dat zijn groote mannen niet eert, ze niet waard is. En onder de groote mannen van zijn tijd, ja van alle tijden, neemt Robert Owen ongetwijfeld een plaats in.

F. Domela Nieuwenhuis.

[p. 431]

Evenals ter plaatse, waar Europa begint, de zuilen van Herkules staan, evenzoo staan aan het begin der moderne arbeidersbeweging, eenige mannen ten volle bewust van hun heerlijke kracht. Zij behooren nu wel tot het verleden, maar toch ook weer aan het heden. Zij zijn de voorloopers van het tegenwoordige socialisme, dat wil zeggen, zij begrepen nog wel niet geheel de krachten, die het maatschappelijk en ekonomisch leven beheerschen - evenals wij ze ook heden onvolkomen beheerschen, want ook wij zijn voorgangers - maar zij hebben toch met heldere oogen bemerkt, dat de tegenwoordige maatschappelijke orde in krasse tegenspraak komt met de zedelijkheid, en dat de ellende der arbeidersklasse haar ekonomischen grondslag vindt in de onthouding der productiemiddelen aan de producenten.

Naast Saint-Simon, den grootsten voorlooper in het begin der XIX^e eeuw, staat bovenal Owen, wiens beminnelijke en edele gestalte nog heden warm licht uitstraalt. Owen was wel van beroep fabriekant, maar in zijn wezen was hij allereerst een psycholoog. Hij was een groote opvoeder van de toekomst van het socialisme, zooals hij het zich voorstelde, alleen door de verbetering van den mensch zelf gewaarborgd. Hem stuitte elk boos woord, elk verwijt tegen de borst. Niet een Marx of Bakunine, maar een Egidy en Tolstoï zijn zijn navolgers geweest. Zijn sociaal-politieke grondslagen zijn voor ons, die voor den modernen klassenstrijd strijden, niet gemakkelijk te begrijpen. Owen heeft voor de Engelsche fabriekenwetgeving gepropageerd, en toch stond hij onverschillig tegen-

[p. 432]

over de politieke vormen, en was noch in zijn ekonomische, noch in zijn politieke grondbeginselen, demokraat.

Een onvermoeid strijder voor zijn denkbeelden heeft hij geen middel onbeproefd gelaten ze in toepassing te brengen. Hij wendde zich tot koningen en keizers, fabriekanten en arbeiders; hij heeft kommunistische kolonies gestichten, en zijn eigen financieelen ondergang beleefd, zonder zich ooit door het mislukken zijner pogingen te laten ontmoedigen. In dit eeuwig-jong hopen bestaat zijn tweede karaktertrek en als de tegenwoordige socialisten van Owen niets anders leerden dan zijn onbedwingbaar socialisme, ze zouden naar geest en ziel rijker zijn dan zij het nu zijn.

Turijn.

Robert Michels.