Ontwaking. Nieuwe reeks. Jaargang 8

Maandschrift voor sociologie, kunst en wetenschap

[p. 405]

Fijne fragmenten

De zee en de dwaze vrouw.

Men weet, hoezeer ik mij naar de eindelooze zee genegen gevoel, en men weet ook, dat eene zee met storm klein is, winderig, begrensd, nietig, nijdig, machteloos. Mijn sterkste gevoel voor de zee wordt in deze woorden gevonden: ‘de zee is groot’.

Verder heeft in mijne naaste omgeving gedurende vele mijner jonge jaren eene dwaze vrouw geleefd, wier dagelijksche daden eenen verregaanden invloed op mijn leven hebben gehad. Later is die vrouw uit mijne naaste omgeving weggedaan, en zij is gevestigd in het huis ‘Meerenberg’, dat overvol kankzinnigen is, gelegen in laag land achter duinen met boomen, die ruischen kunnen. In dat krankzinnige huis leeft de dwaze vrouw een diepzinnig bestaan vol gevaarlijke prachten, waarvan zij mij soms op eene nauwlettende manier verhalen heeft gedaan.

's Nachts als de gestichten stil zijn kan men het stommelen van de losse, golvende zee op het strand, dat vrijwel ver is, hooren. Dan ruischen de boomen op de duinen die de gestichten omhoeden, alsof de ruischende zee tamelijk wel dichtbij was, want zij ruischen met eene zee van wind.

Nadat zij de zee, welke zij in hare prachtige nachten hoorde, nooit had gezien, bracht ik de dwaze vrouw eenmaal naar de zee, die destijds stil lag. Zij keek met wonderlijke oogen, en zij zeide met eene heerschende stem:

[p. 406]

‘ik vind, dat de zee groot is’. En deze woorden, gelijkwaardig aan de mijne: ‘de zee is groot’ ontroerden mij stellig.

Een molen en een huis.

De molen en het huis bevinden zich aan den dijk voorbij Westzaan, naar Nanerna.

Het huis is aan den dijk gebouwd, in de diepte van de delling. Het heeft twee kamers aan wederzijde van eene fraaie en weinig gebruikte deur. De diepte van het huis is ééne kamer. Dat is niet veel, maar het maakt het uitzicht vanaf iedere kamer dubbel fraai over de laaggelegen landen. Achter de woning liggen vele waterdoorspoelde weilanden. Vooruit heeft men gezicht op akkers met minder water en minder molens, geen weiland, maar wel bouwland.

Eene kamer van dit huis is schuins tegen tegen den dijk ingebouwd; men komt daar binnen langs een dalende trap, en door eene deur, eenvoudiger van bouw en meer in gebruik dan de bovendeur.

De molen staat los van het huis op een eilandje. Het uitzicht der molenstelling is fraaier dan het uitzicht van den dijk, en het aantal andere molens is zeer groot, maar deze beschreven molen is er de mooiste van allen.

Soms zijn de nachten in Holland zonder damp, open en hoog, maar wel met wind. Welnu: in zulk eenen nacht naderde ik de hooge zwarte molen, die veel werkte.

De lange en lage dorpen hadden hun lichten gebluscht in rust. Ik huiverde. Toen riep naast de molen één balkenvlotter luid tegen eenen anderen.

[p. 407]

Over mijne oogen.

Mijne oogen zijn gevaarlijk en vervalbaar van binnenbouw, zoodat ik vaak vrees blind en daardoor onvrij te zullen worden. Van mijn veertiende tot mijn achttiende jaar, en dat zijn de jaren van innigste ontroering, heb ik met eenen hulpeloozen en onvrijen blindeman geleefd, waardoor die angst voor blindheid mijn sterkste angst is geworden. Ik let dikwijls op mijne oogen.

Zij zijn licht grijs met donkergrijs om de pupil, die zwart is met een bruin randje. Wanneer ik vermoeid ben wordt het lichte grijs bleek en witachtig. Maar als ik sterk ben zijn mijne oogen hard blauw en als staal glanzend. Het wit mijner oogen is een vuil wit.

Er is geen gezicht, dat ik liever zie dan mijn eigen, en het liefst zie ik mijne oogen. Om goed te zien heb ik mij eenen spiegel aangeschaft van volkomen spiegelende zuiverheid, hol ingeslepen, die dus de voorwerpen vergroot, maar niet vaag maakt.

Als ik lang en ongebogen strak mijne oogen in de spiegeling van mijne oogen staren laat, ontstaat er een toestand van volkomen roerloooze zelfbeheersching, alsof een ander sterk man mij volkomen in zijn macht had. Het breken van dien status geschiedt plotseling, waarna mijne oogen machteloos afvallen.

Bezoek tot Rémy de Gourmont.

Het regende dien dag, dun en geluideloos, over de breede steden van Parijs. De regen viel immers niet, maar hing zwaar, mat en mistig, tusschen den loomen opstand der huizen. Er was geen wïnd, zoodat dus de lucht om te ademen zwaar werd.

[p. 408]

Ik was verschrikkelijk ontroerd, dat ik naar Rémy de Gourmont zou gaan, dien ik boven alle binnen- en buitenlandsche woordkunstenaars liefhad. Door die amicale ontroering voelde ik de aanraking dezer stad dubbel. Van de Voltaire-kade komende liep ik binnen de Rue des Saints-Pères, waar de woning was.

De straat kende ik niet. Zij was nauw, hoog behuisd, op vele plaatsen hoekig omgebogen. Het karakter van de straat was geheel anders dan dat der straten aan de rechterzijde van de Seine. Ik zag er vele winkels van oude koopwaren, voor elke waarvan ik eenigen tijd bleef staan om de heerlijkheid van dit bezoek niet te snel te doen komen.

Het huis was een groot huis. Aan de straat zonder zon stond het met een vlak stille muur, waarin geene ramen waren, maar er was een poort, die ik onderdoor moest. Achter die poort was een binnenhof, en daar kwamen de trappen uit van de bovenwoningen. Voor ik die trap opging keek ik over het hof, en toen had ik een oogenblik van voortreffelijke ontroering.

Jacob Israël de Haan.