Ontwaking. Nieuwe reeks. Jaargang 8

Maandschrift voor sociologie, kunst en wetenschap

[p. 401]

Portretten

Het portret van Paul Verlaine.

De dagelijksche dingen onthoud ik met mijn zeer goed begaafd geheugen, maar sommige zeldzaam gewaardeerde onthoud ik met het kleurige geheugen van mijne oogen. Aldus: de dagelijksche voorwerpen kan ik mij terugdenken, zonder dat zij er zijn, maar de zeldzame, die kan ik, buiten aanwezigheid, terugzien zoo zuiver en zeker als waren zij er juist wel. Mijne oogen hebben het spannende gevoel van binnen, waaraan wij de werkelijkheid van de buitenwereld kennen.

Dit is mijn geheugen mijner oogen.

Jaren geleden heb ik een portret van Paul Verlaine gehad, juist ontvangen in den tijd, dat ik zijne verfijnde verzen het meest beminde. Het portret heb ik verloren, maar dat is geen verlies, want mijne wonderlijke oogen hebben het zwart- en witwerk zuiver genoeg onthouden. Terwijl ik woord voor woord schrijf, zie ik het portret even werkelijk als de kamer, maar het is er toch niet, ofschoon ik in zulke gevallen vaak twijfel.

Het portret, in zwart en wit gewerkt, geeft mij enkel Verlaine's hoofd op zijde gezien. Er is een bijzonder fijn verval in de trekken van zijn gelaat. De mond is slap gesloten onder slappe snor. De neus is van eenen kleinen jongen, maar met een vouw van pijn in de wang.

Een zeldzame vriend van P. Verlaine is A. Rimbaud geweest. Een vers van Rimbaud: ‘il pleut doucement

[p. 402]

sur la ville’ dient als motto boven een van Verlaines meest uitmuntende gedichten. Op dagen dat ik mak ben, machteloos, en het geheugen mijner oogen kwijt, is het mij soms voldoende gebleken bovenstaande vers van A. Rimbaud halfluid te zeggen, om het hier beschreven portret van Verlaine te zien.

Een jongen met één oog.

Het gezicht van dien jongen is bleek, en wel van eene voorname en nerveuze, fijne bleekheid. Deze werd veroorzaakt door het feit, dat hij eenige maanden donker en beweegloos in eene kamer leefde. Dat moest wel zoo ten bate van zijn gezichtsvermogen. Een zijner oogen was namenlijk van binnen door een ingedrongen stuk glas vermoord, zoodat het oogenblikkelijk geheel onzichtbaar werd, blind, hoewel de buitenbouw ervan onbeschadigd bleef. De oogarts vreesde, dat het andere oog, sympathiek met 't gekwetste, ook zijn zichtbaar vermogen verliezen zou. Om dat te vermijden waren eenige maanden duisternis en rust noodzakelijk.

Wat was ik aangenaam verrast toen ik den jongen na die maanden zag met zijn gezicht bleek en nerveus geworden. En het vermoorde oog was veranderd. Vroeger waren zijne oogen blauw, van eene dunne teedere kleur, die mij aandeed. Nu was het blinde oog bruin geworden, doordat het licht er met eenen anderen hoek invalt. Van buiten is het gaaf. Zoo mooi vind 'k dat: één fraai blauw oog en één, dat niet minder fraai van uiterlijk is, en bruin. Wanneer ik in gezelschap van dien wonderlijken jongen verblijf, zorg ik dikwijls die beide varieerende oogen tegelijk te zien, want dat ontroert mij aangenaam. Ook het bedenken doet mij goed, dat die jongen half

[p. 403]

verblind is. Ik wenschte wel, dat het behouden oog zich toch nog gelijkgevoelig met het andere toonde, en ook zijn licht verloor. Want dan zou deze jongen, dien ik zeer liefheb, geheel blind zijn, hulpeloos, en mijne vriendschap voor hem wèrd dan onmisbaar.

Een jeugdige vriend

Toen ik hem zag was ik verschrikkelijk bewogen. Zóó sterk had ik het gevoel, dat ik hem reeds eerder had gezien en van dichtbij gekend. Ik sloot mijne bevende oogen en rilde over mijnen geheelen rug.

Dadelijk daarna hield ik de trekken van zijn bijzonder gezicht vast. Wanneer ik aan hem denk, spannen mijne oogen van binnen zóó alsof er een fijn, dun teekendoek voorgehangen was, zwart en zeer strak. Daarop is met ééne gave lijn de omtrek van zijn hoofd geteekend. Die lijn is van goud, maar fijner dan goud. Ook zie ik haar eigenlijk niet, maar ik gevoel wel het gezicht daarvan op eene wijze, die mij alleen eigen is op sommige dagen alleen.

De jongen heeft vlakgelegd, dun haar. Een laag, recht voorhoofd heeft hij. Zijn neus is ongebogen, en te klein. Zijn mond is een meisjesmond, met eene bovenlip die over de andere heenhangt. Daar weer onder zijn kin, rond en plat. Zijne keel is vlak, zonder ontwikkeling. De lijn van zijn achterhoofd is rond. Wanneer ik op die gouden bocht let, dan voel ik mijne rechterhand alsof die op de kruin van het hoofd van den jongen ligt en zich naar beneden beweegt tot zijn naaktkoele nek.

In het strakke zwarte teekenvlak, dat ik in mijne oogen gevoel, is zijn ééne oog zichtbaar: twee gouden lijntjes

[p. 404]

en een fel goud puntje. De gouden lijntjes maken het oog verscherpt van snit; het gouden puntje straalt wreed.

Op de dagen dat ik matig ben, mak, is het mij niet mogelijk de boven beschreven gouden lijn in mijn oog te zien te krijgen.

Jacob Israël de Haan.