Ontwaking. Nieuwe reeks. Jaargang 7

Maandschrift voor sociologie, kunst en wetenschap

[p. 77]

Skandinavische Korrespondentie
II.

Midden de jaren tachtig behield de ‘Venstre’ (linkerzijde) de meerderheid in den ‘Storting’, zette het konservatieve beambtenministerie Semmler onder aanklacht, en schiep een linkerzijministerie, aan wiens hoofd de volksmenner Johan Svendrub optrad. Zooals het niet anders zijn kon, stelde de liberale regeering het volk te leur. Eene harer eerste handelingen was, twee boeken als ‘onzedelijk’ te verbieden, waarvan het eene ‘Uit het Kristianische Bohemen’ van Hans Jäger, een der bewogenste en aangrijpendste boeken is, die de wereldliteratuur kent: een belijdenis van eenen modernen mensch, wiens onzettende, niets verschoonende waarheden het gansche land in beweging zetten.

Het programma van het nieuwe regiem bestond eigenlijk slechts uit het ééne besluit, aan Zweden de lust tot de vereeniging te vergallen, en een kinderachtige haat was het eenige dat deze demokratische partij tezamen hield, waarin nevens Björnson nog slechts weinige mannen van werkelijk demokratischen aard te vinden waren. Het volk stond weder met ledige handen. Daarvoor ‘bezorgde’ men echter den koning.

[p. 78]

Zijn vetorecht werdt schijnbeeldig gemaakt, zijn wederstand beproefde men door inkorting der wedde te breken, de bijzonder ongeliefde kroonprins werd geheel aan den hongerdood overgeleverd. Als de koning eens een voorstel des minister-presidenten Steen met: ‘Dat wil ik toch eerst aan Gustaaf vragen’ - beantwoordde, wedervoer Steen kort en bondig: ‘Majesteit, in onze konstitutie staat niets van Gustaaf!’

En wanneer zoogenaamde ‘uitingen des kroonprinsen’, als: ‘wanneer ik koning word, zullen wij eenen pleziertocht naar Kristiania maken’, en ‘ik zal de Noren wel Zweedsch leeren!’ bekend werden, had de straatjeugd van Kristiania in hem en in de vensterruiten van zijn slot een welgekomen werpdoel gevonden.

Een minister van buitenlandsche zaken en eigene konsulaten, die het in handel en scheepvaart opbloeiende Noorwegen dringend noodig had, kon de linkerzijde niet verkrijgen, hoe heftig de strijd erom ook ging; en nu, om iederen twijfel aan hare onvruchtbare politiek te verstikken, werd het chauvinism in 't groot aangekweekt en gedurig op de mogelijkheid van een krijg met Zweden gewezen.

Het feit, dat Björnson hen het dichtsbij stond, en de omstandigheid, dat in Zweden en Denemarken zich de demokraten als oprechte vrienden des volks getoond hadden, vijzelde het volk aan hun demokratisch uithangbord en deed het volgen door dik en dun: Geen echte, noorsche boer, of hij droeg het nationaal cheviot-achtige doek, ‘Vadnel’ genaamd, op zijn nationaal lijf; geen ware patriot, of zijn zoon moest tienjarig medelid der vrijwillige schuttersgilde zijn en 't dochterken moest voor den broeder het zinnebeeld in nationale kleuren stikken; geen vriend des vaderlands, of hij rookte den onder de zon

[p. 79]

des noordpoolcirkels gerijpten tabak, wiens geur liefelijker dan wierook en myrten is; geen echte Noor, bovendien, of hij verkoos de hel boven den hemel, wanneer in den laatste zich Zweden bevonden. Lieden die door Zweden reisden, namen genoeg levensmiddelen mede om geene zweedsche maaltijden te moeten gebruiken en de nationale waanzin ging zoo wijd, dat zelfs mannen als Alexander Kielland en Jonas Lie, zelfs in wintertijd liever de gevaarlijkste scheepsreis ondernamen, als zij naar het buitenland wilden, dan Zweden door te trekken.

Een der weinige sympathieke maatregelen onder dit regiem is de uitdeeling van dichterwedden geweest, waarbij èchter valt op te merken, dat ze alleen verkregen werden door mannen als Ibsen, Björnson, Kielland en Lie, aan wie Noorwegen in de eerste plaats zijnen rang in de kultuurwereld dankt, en die het nauwelijks noodig hadden. Knut Hamsun werd ze na korten tijd onttrokken, omdat het boeren-parlement een zijner boeken voor onzedelijk achtte; eene inzameling des ‘Simplicismus’ redde hem letterlijk van den hongerdood.

Hoe weinig deze demokratische alluren eene verdere zedelijke opvatting gunstig waren, bewezen ook oproerigheden bij de eerste opvoering van ‘Spoken’ in Kristiania en het feit, dat Ibsen en Björnson jarenlang ver van de heimat moesten leven.

Het was dan ook verdiend, dat deze ongelukspartij - waarvan Björnson zich al sedert jaren had los gemaakt - werd omgeworpen met behulp van hetzelfde algemeen stemrecht, dat de Venstra in 1900 had toegestaan om de massa aan zich te hechten. Geen slechte ironie der geschiedenis was 't ook, dat de koningstrouwe Hoire (rechterzijde) gedwongen werd revolutie te maken, in hoofdzaak uit han-

[p. 80]

delsredenen: in zaken houdt alle gemoedelijkheid op. De, zooals ik later zal bewijzen, uiterst noodwendige zelfstandignoorsche konsulaten, kon en wilde Zweden niet toestaan; de groothandelaars, reeders en grondbezitters der Hoire wilden niet langer economische schade lijden en werden daarom ‘afschuwelijke omvèrwerpers’.

Daarbij kwam, dat men verwachten kon, dat de als mensch recht sympathieke koning Oscar zich zou onderwerpen aan het eenstemmig besluit des volks, terwijl van den kroonprins, die iederen dag aan 't bewind kon komen, niet de geringste toenadering te hopen was. Daarbij lag het machtige Rusland ten gronde en innerlijke onlusten bonden zijne roofgierige handen. De angst voor Peter de Groote's testament - waarin deze blijkbaar de verovering van Noorwegen, wegens zijne voortreffelijke ijsvrije haven, tot plicht gemaakt had - was uit den weg geruimd, en het gunstigste oogenblik voor eene afrekening met Zweden, zooals men gezien heeft, kon met goed gevolg benuttigd worden. De keus van den nieuwen koning is echter evengoed het werk der gematigd-konservatieve meerderheid als de onttroning van den oude; zij kon in het land geenen weerstand vinden, dewijl de afschaffing des koningdoms in het geheel niet bedoeld was.

Met de rust, die nu in Noorwegen en daardoor in gansch Skandinavië hersteld is geworden, is terzelfder tijd de mogelijkheid geschapen, den grooten kamp en de vragen van onzen tijd ook hier meer opmerkzaamheid te schenken, meer aandeel toe te staan als tot nogtoe het geval kon zijn.

Jorgeir.

Kristiania, December 1906.