Ontwaking. Nieuwe reeks. Jaargang 7

Maandschrift voor sociologie, kunst en wetenschap

[p. 40]

Skandinavische Korrespondentie

De verrassing, waarmede men buiten de Skandinavische landen de konde vernam der plotselinge omkeering in Noorwegen, daarenboven nog de verbazing van het buitenland tegenover het feit, dat het ‘vaderland der demokratie’ zijnen ouden koning enkel wegstuurde om zich vervolgens eenen nieuwen te bezorgen, heeft ons, Skandinaviërs, niet weinig genoegen voorbereid, ons terzelfder tijd doen erkennen, hoe weinig men daarbuiten in Europa van de verhoudingen hier ten lande afweet.

Het kan ons daarom niet verwonderen, dat men het buitengewoon aangroeien der sociaaldemokratie - het aantal sociaaldemokratische afgevaardigden in de Storthing steeg meer dan het dubbel kort na de verbrokkeling des rijks - niet begreep in een land, dat zooeven eerst zijnen koning met eenheid van stemmen gekozen had, en even weinig verwonderde ons het algemeene kopschudden tegenover het feit, dat te midden der beide volkeren, die tegenover elkander zooeven nog met de wapens in de hand tot afrekenen bereid waren, eene ongewoon sterke, antimilitaristische - en antiparlementaire - beweging als spontaan uit den bodem wies.

In waarheid is deze ontwikkeling even natuurlijk als logisch geschied, zooals ik dit aantoonen wil.

Het is noodzakelijk, in een inleidend artikel over Skan-

[p. 41]

dinavië, de drie landen, die men onder dezen naam begrijpt, te behandelen, tòch moet ik vooraf uitwijden over de voorafgaande geschiedenis der omwenteling in Noorwegen en deze zelf nader toelichten, dewijl deze omwenteling ten slotte de hoofdoorzaak is der veranderingen in het tegenwoordige en in de toekomst.

Indien men zoo algemeen overtuigd was, dat in Noorwegen de republiek zou uitgeroepen worden, dan heeft men zich even laten betooveren door de epithête ‘het vaderland der demokratie’, waarmeê men Noorwegen zoo vaak placht aan te duiden en die de Noorwegers zelf hun graag lieten welgevallen. Eigenlijk is Noorwegen niets demokratischer dan andere konstitutioneele landen, want de maatregelen en wetten die demokratische neigingen aanduidden, zijn niet ontsproten uit werkelijke demokratische gevoelens, maar voortgekomen uit de noodwendigheid eenen opgedrongen koning te moeten wederstaan.

Hoe stonden dan de verhoudingen? Met de vernietiging der deensche vloot in 1809 was het bezit der provincie Noorwegen voor Denemarken schijnbeelderig geworden, en bij de vernietiging van zijnen bondgenoot Napoleon, onmogelijk. Het bondgenootschap der groote Mogendheden besloot Noorwegen aan Zweden, als vergoeding voor Finland, te geven. Sinds de grauwe Wikingstijden waren echter de Zweden de erfvijanden der Noren, te water en te land, en de bijna honderd jaren geleden inval van Karel de Twaalfde in Noorwegen heeft het gevoel der doodvijandschap enkel nog verdiept. Om het dreigend onheil te voorkomen, verklaarden zich de Noorwegers in aller ijl vrij en zelfstandig en kozen weder, in aller ijl den zoon des konings van Denemarken, den prins Christiaan Frederik tot koning. Men was echter, gedurende

[p. 42]

de 400 jarige vereeniging met Denemarken, te zeer verwaarloosd en achteruitgestoken geweest. Taal en zeden, de adel en de bedienden waren te zeer verdeenscht geworden, opdat het volk zich niet met veel waarborgen tegen den koning uit deenschen stam hadde moeten omgeven. En daarom schiep men eene grondwet (grundloven) die door zijne demokratische bestemmingen de wereld verblufte. Bij nader toezien bleek het echter, dat zij slechts gemaakt was met het doel de macht des konings te begrenzen en het ontstaan eener hofkliek te vermijden. Zoo werd de adel afgeschaft, wiens dragers tijdens de deensche heerschappij met den koning door dik en dun waren gegaan. Daarmede was het echter ook uit. Van volksvrijheid, zooals ten tijde der fransche republiek, was geen sprake. Grondbezit en eigendom behielden hunne bevoorrechte plaats, en de groote hoeveelheid des volks werd naderhand als vroeger van de aktieve en passieve medewerking in den Staat verwijderd gehouden, - het algemeen kiesrecht b.v. werd eerst in 't jaar 1900 noodzake!ijker wijze door de radikalen toegestaan, ja zelfs de godsdienstvrijheid stond nog niet op het programma dezer demokraten. Tot in het jaar 1820 mocht geen jood in Stavanger wonen en eerst in 1835 kwamen de Noren van Mozes geloof in het volle bezit hunner staatsburgerlijke rechten, dank zij de krachtvolle pogingen van den nationalen dichter Henrik Wergeland, wien daarom de Joden een gedenkteeken in Kristiania hebben opgericht.

Noorwegen kon zijne zelfstandigheid niet bewaren. Christiaan Frederik moest na korten, heftigen wederstand het land verlaten en koning Karel XIV zette nevens de zweedsche ook de noorsche koningskroon op

[p. 43]

zijn hoofd. De verhoudingen dwongen hem, de steeds vrijzinnige grondwet te bekrachtigen en in plaats van Noorwegen als zweedsche provincie in te lijven, het als zelfstandig rijk nevens zijn stamland te laten voortbestaan.

De vereeniging tusschen beide landen was van eerstaf een onding. De oude vijandschap niet in aanmerking genomen, hadden beide landen niet het minste met elkander gemeen. Zweden was grooter, sterker bevolkt, met eene rijke, machtige aristokratie, een land dat de bronnen zijns rijkdoms in zich bevat, in zijne staatshuishouding en zijne mijnen; Noorwegen, een arm, zwakbevolkt land, wiens bewoners zich gedeeltelijk met de onzekere opbrengst der visscherij, gedeeltelijk door kleinboerenbedrijf onderhoudt, hetgeen nauwelijks het bestaan, wel verre van den welstand mogelijk maakt.

De Zweden blikten hoogmoedig op de Noren neer, deze schouwden nijdig en mistroostig op de gelukkigere bondgenooten. Een tiental jaren ging de zaak echter goed. De konservatieve regeering en hare gezindheidsmeerderheid in den ‘Storthing’ vonden het zelfs aangenaam, de eigenlijke heerschers van een land te zijn wiens konstitutioneel sterk beperkte koning daartoe niet in staat was. De eigenlijke tegenstand tegen zweedsche krijgsbenden begon eerst bij den aanvang der jaren tachtig en nam spoedig eenen geweldigen omvang aan. In hoofdzaak is deze verschijning op de hartstochtelijke en zielsbewuste agitatie van Björnson terug te voeren. De koene predikantszoon uit Romsdalen, wien zijne eigenschap als dichter behoedde tegen het verdenken, uit belang te propageeren, heeft lange jaren heel alleen, met onvermoeibare wilskracht en medesleepende begeestering,

[p. 44]

ja, zelfs op gevaar zijns levens, de zaak der bevrijding zijns vaderlands gevoerd. In de konservatieve pers als vaderlands-verrader gebrandmerkt en beschimpt, van fanatieke aanhangers dezer partij in zijn huis aangevallen, hield hij niet op zijne overtuiging in woord en schrift te prediken, niet als chauvinist, maar met het gedacht, dat zijn volk eerst dan voor de groote menschheidsideeën, voor vrede en sociale hervormingen rijp zoude worden, wanneer het vrijheid en zelfstandigheid in eigen land zou bezitten. Zijn naastliggend ideaal was de vrijheid van Noorwegen, en dan eene geestelijke en ekonomische vereeniging der drie Skandinavische landen op de bazis der gelijkheid.

‘Ziet naar Denemarken. De vierhonderdjarige gedwongene vereeniging heeft ons niet te zamen gebracht, zij heeft ons vijanden laten worden, Van elkander bevrijd, zijn er geene trouwere vrienden, kan men niet nauwer tezamen gaan en meer verbroederen dan onze beide natiën. Bevrijden wij ons van Zweden, om onzen zweedschen broeder weder eerlijk en zonder mistrouwen de hand te kunnen reiken.’

De onvermoeibare agitatie had gevolgen. Immer breedere kringen sloten zich bij hem aan. Bijzonder de boeren, wier nationaal gevoel, door de kwestie der wederopbeuring van de oude noorsche sprake als landstaal, gewekt was geworden.

Kristiania, December 1906.

Jorgeir.

(Wordt vervolgd.)