Ontwaking. Nieuwe reeks. Jaargang 6

Maandschrift voor sociologie, kunst en wetenschap

[p. 304]

De Jongeren en de officieele Kritiek

Met deze heete dagen, als wij, arme menschenkinderen, vooral tot flemmen genegen zijn, trok een goedjonstig vriend mijn aandacht op het Staatsblad van Vrijdag 11 Mei 1906. Meneer Gustaaf Segers laat daarin een proeve verschijnen - God weet voor den hoeveelsten keer - van academische literatuur-beoordeeling, naar aanleiding van den ‘vijfjaarlijkschen wedstrijd in Nederlandsche letterkunde - XI^e reeks: 1900-1994. - Wie eens een zomeruurtje te verliezen heeft, kan het er, even als ik, met heimelijke leute aan verspelen....

Alleszins merkweerdig in dit verslag, is het op den voorgrond dringen van het jongere element, van de revolutionaire jeugd, die, door heur hel geluid, het sumpend gezeur van het schrijvelend ouwmannenhuis heeft overstemd en de verbauwereerde academici zòòzeer heeft overduiveld, dat deze - al zij het ook met leedwezen, voortgejaagd met een teen onder den rug - den prijs hebben toegekend aan een authentieken ‘jongere’, een uit 't groepje van wijlen ‘Van Nu en Straks’, Stijn Streuvels, die zelfs, nu tien jaar geleden, eventjes zijn verschijning maakte onder de ‘leerjongens’ van ‘Ontwaking’.

Ook is 't kenmerkend dat, benevens Streuvels, nog voor den prijs in aanmerking kwamen: L. Smits, Herman

[p. 305]

Teirlinck en Cyriel Buysse. Ja, óók Cyriel Buysse, die, volgens een vorig verslag, ‘met zijne gulden pen moddert in den laster’, en wiens werk wierd betiteld als ‘vuiligheid, die onze letterkunde onteert’.

We zijn er dus heel wat op vooruitgegaan; en 't blijkt een keer te meer, dat al die geleerde, prijsuitdeelende, officieele dutsjes altijd een kwart eeuws, meer of minder, hun tijd komen achterna gehinkt, meesmuilend en pruttelend tegen den tijdgeest die hun te sterk wordt. Want, men moet nu heelemaal niet gelooven, dat die magisters tot betere inzichten gekomen zijn. Hun criterium blijft even voos, even on-artistiek; en het verslag, waarmeê Streuvels' bekroning den volke wordt verkondigd, blijft tevens één van die onbenullige wanproducten, die den ernstigen lezer doen schaterlachen of doen knarsetanden, al naar luim en temperament.

Als een staaltje hunner volslagen onmacht, naar stijl en oordeel, mag zeker gelden, dat de academische bonzen niets anders weten te zeggen over de ‘Verzen’ van Prosper van Langendonck, dan: ‘Hunne welluidendheid is hoog te roemen. Verscheidene sonnetten treft men in den bundel aan, die alleszins merkwaardig mogen genoemd worden.’ - Zelfs het minste recensentje van het pietluttigste klein-steedsblaadje, zou nooit met zóó'n banaal stopwoordje durven volstaan, over een der meest-voldragen dichtbundeltjes, waarop de nederlandsche literatuur van dezen tijd mag bogen.

Waar iets méér wordt betracht dan het uitdeelen van dergelijke futlooze bonbonnetjes; waar men iets verder wil gaan dan het slap-loftuitend ‘dichter bij gods-genade, die talent verraadt’, of het flauw-vermanend ‘laat hier en daar te wenschen over’; waar men

[p. 306]

een oordeel wil verwoorden, - daar vervalt men dan in de aller-boertigste onzinnigheid.

De voorbeelden heeft men voor 't opscheppen. Ten bewijze dees ééne onder velen:

Naar aanleiding van ‘De Doolaar en de weidsche Stad’, steekt die brave, ouwe Segers van wal, de loftrompet in de hoogte, en bazuint uit volle longen, zoodat de verwonderde menschheid opkijkt, verbluft door al dien roem:

‘Het leven van een buitenmensch wordt hier meesterlijk verteld. Lode Baekelmans kent het leven onzer dokwerkers en sjouwerlui tot in den grond. Hij schildert hen naar waarheid met sprekende verven...’

De vent draaft dan nog wat door op dit toontje en schrijft zinnetjes die, op een prospectus, den minst kooplustigen lezer zouden verleiden. Maar...

‘Maar, dan komt het paard der maren
Grazen in de lauwerblaren...’

en opeens verneemt men, kwalijk van de eerste ontroering bekomen, dat meneer Gustaaf Segers soms moest walgen! en dat hij... ‘over de opvatting van het leven aan de Antwerpsche dokken met den schrijver zou kunnen twisten...’

Neê, eerlijk, heer Segers, ge zijt een leuke vent!

De schrijver kent zijn mannetjes tot in den grond; ten minste, ge zegt het toch zelf en dit moet U zijn gebleken uit het boek, waarin hij ze ‘schildert naar waarheid met sprekende verven’... En nu zoudt gij - die het leven aan de dokken voorzeker niet kent - over 'schrijvers opvatting van het grondig-gekende en waar-geschilderde willen twisten?... Foei, meneer, is me dat nou een twistzucht voor een man van uw jaren?!

[p. 307]

Met Herman Teirlinck heeft onze twistzieke ouwe het eveneens aan den stok, en met anderen ook nog! Streuvels, die is ook al onkiesch en die houdt sommige gebreken van Tolstoï; ook schildert hij scholen zooals ze maar onder Maria-Theresia mogelijk waren, meent prof. Segers, die blijkbaar de bevindingen uit zijn leeraarstijd vergeten is! - Onze schrijvers moeten den goeden smaak eerbiedigen, oppert bedenkelijk het orgaan der academie - dat aan realisme een broertje en ook een zusje allebei dood heeft - en onderwijl pocht het wat op Jordaens, Teniers, Jan Steen en zoetsappig raadt het ‘met volle tanden in den appel des levens te bijten!’

Men ziet: de redeneering is overal even solied. 't Wil zoo voorkomen of het ‘onkiesche’ van al die volbloedige werken, de zenuwen schokte en de ouwelijke zinnen der keurders heeft geroerd; want heusch: zòòdanig is de verslaggever de kluts kwijt, dat men er haast bij weenen zou!

Dit alles is maar om te zeggen, dat ons respect voor officieele literatuur-beschouwing geen sikkepik gestegen is, sinds men prijzen uitdeelt aan jongeren en, hierdoor, een modern vernisje legt op Staatsprijskampen en op het doormemeld mummie, dat Koninklijke Vlaamsche Academie wordt genoemd.

Met meer nadruk dan ooit willen we te dezer gelegenheid herhalen, dat de kunst - de literaire of een andere - nooit wordt gebaat door al de fossiele instellingen die men, zoogezeid, ten hare behoefte in stand houdt.

De kunst wortelt in den kern van het Leven; zij is, met de wetenschap, de mooiste en opperste uiting der menschelijke bedrijvigheid. Het is de innerlijke schep-

[p. 308]

pingsdrang en niet de officieele aanmoediging die het kunstwerk voortbrengt. Niet alleen brengt Staatsbemoeiïng geen kunst voort, maar nog nimmer is een waarachtig kunstenaar door de openbare vonnissers ontdekt. Rodenbach noch Buysse, noch Styns, noch Hegenscheidt konden genade vinden in hun oogen. Gezelle was dood en begraven en Streuvels begon reeds een europeesche vermaardheid te krijgen, alvorens de academici gingen vermoeden, dat ook déze uitstekende schrijvers iets konden beduiden voor den vlaamschen kultuurkamp. Kunst-keuring en dito aanmoediging van Staatswege, bezorgt hoogstens een pieterstaaltje aan onbenullige kulventjes uit het geestelijk ouwmannenhuis K.V.A., en helpt de boekenmarkt voorzien van vunze sacristij- en saaie schoolmeesters-rethoriek, die, tot nog onlangs, de Vlaamsche letterkunde was.

Gelukkig is nu een gulle wind over onze veie landouwen gaan waaien, en verdreef reeds vele muffe geuren uit vlaamsche literaire-binnenhuisje, waar steeds helderder tonen het kwezelend fluisteren overhelmen.

Laat ons, vlaamsche knapen, dien vrijen wind maar aanblazen, zonder vrees voor de kale schedels en de pruiken onzer vrome academisten. Het is zonder, ja, het is tégen de Academie en andere Staatsinstellingen, dat in Vlaanderen een waarachtige kunstbeweging is ontstaan. Door eigen kracht, door eigen werk - en ook, een weinig, met de hulp van over de grenzen - hebben onze schrijvers hun burgerrecht in eigen land moeten veroveren. Beter dan ergens heeft men hier kunnen merken hoe kunst en Staat twee onverzoenlijk tegenovergestelde begrippen zijn, met anderen grond en andere doeleinden. De Staat leeft van ‘burgers’ en

[p. 309]

onderdanigheid. De kunst hoeft vrijheid en ‘menschen’!

Een prijs, toegekend aan één kunstenaar, brengt nog geen verandering in de kunst-toestanden, die alléén door verbeterde levensvoorwaarden kunnen vervormd worden. Ook voor 't heil van de kunst, moet het maatschappelijk vraagstuk - dat, in zijn veelzijdigheid, tevens een moreel en een economisch vraagstuk is - zijn eindelijke oplossing verkrijgen. De strijd voor gezondere kunstvoorwaarden - strijd, die immer vijandig zal staan tegenover het doodsch en doodend dreinen van den Staat - is een der vele uitingen van den grooten, modernen drang tot Levenshervorming. De besten onder de kunstenaars werken mede in die richting, door 't verreinen en verruimen van de geestelijke atmosfeer, waarin het nieuwe leven zal ontbloeien.

Segher Rabauw.